Lời giải nào cho việc quản lý thuốc lá thế hệ mới?

Tang vật trong vụ bơm chất ma túy vào thuốc lá điện tử. Ảnh: C04

Liên tục phát hiện vi phạm

Theo ghi nhận, trong 5 tháng đầu năm 2024, chỉ riêng trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, lực lượng chức năng đã phát hiện, kiểm tra, xử lý hàng chục vụ vi phạm về thuốc lá điện tử, tạm giữ 15.541 đơn vị sản phẩm hàng hóa vi phạm, gồm: thuốc lá điện tử, tinh dầu và phụ kiện, với tổng giá trị hơn 5,2 tỷ đồng và đã xử phạt với số tiền là 347 triệu đồng. Số hàng vi phạm chủ yếu là nhập lậu, không rõ nguồn gốc xuất xứ.

Phát hiện 707 vụ vi phạm về thuốc lá thế hệ mới

Qua thống kê, kể từ năm 2020 đến quý I/2024, lực lượng quản lý thị trường cả nước đã thanh tra, kiểm tra và phát hiện 707 vụ vi phạm về thuốc lá thế hệ mới. Tổng trị giá hàng hóa vi phạm hơn 92 tỷ đồng.

Trước đó, lực lượng chức năng cũng đã “phá” một kho hàng chứa tới hơn 100 nghìn sản phẩm thuốc lá điện tử mang nhãn hiệu như EBCREATE, LOST VAPE... Toàn bộ lô hàng do Trung Quốc sản xuất có dấu hiệu nhập lậu, đây cũng là những sản phẩm được quảng bá nhiều trên các nền tảng thương mại điện tử dù bị pháp luật Việt Nam ngăn cấm.

Tại Lạng Sơn, đầu năm 2024, trong một cuộc kiểm tra cơ sở kinh doanh dịch vụ đồ uống Chiulinh, lực lượng chức năng cũng phát hiện bên trong cơ sở có bày bán 755 lọ tinh dầu thuốc lá điện tử, 870 đầu máy thuốc lá điện tử và 594 máy thuốc lá điện tử (dạng Pod) dùng để hút tinh dầu với nhiều màu sắc khác nhau. Chủ cơ sở không xuất trình được hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc xuất xứ của số hàng hóa trên và cho biết số hàng hóa trên mua trôi nổi trên mạng xã hội để bán kiếm lời.

Nghiêm trọng hơn, ngay tại Hà Nội, thời gian qua, cơ quan chức năng đã liên tiếp khởi tố các vụ án về mua bán trái phép chất ma túy với thủ đoạn chế ma túy thành dạng tinh dầu trong thuốc lá điện tử để tiêu thụ. Hầu hết các sản phẩm đều được đặt mua dễ dàng qua mạng, giá cả dao động từ 380 - 500 nghìn đồng/cái.

Theo Tổng cục Quản lý thị trường, do chưa có chính sách, quy định pháp luật về quản lý thống nhất đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nên hiện nay các lực lượng chức năng chỉ có thể xử phạt vi phạm hành chính đối với các tổ chức, cá nhân kinh doanh sản phẩm thuốc lá thế hệ mới về hành vi kinh doanh hàng hóa nhập lậu, kinh doanh hàng hóa không rõ nguồn gốc, xuất xứ. Với mức xử lý này, không đủ mạnh để răn đe với hành vi vi phạm này.

Thực tế hiện nay, việc kinh doanh các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới không thuộc ngành nghề cấm đầu tư, kinh doanh (theo quy định tại Điều 6 Luật Đầu tư năm 2020), đồng thời, cũng chưa có quy định pháp luật cấm sản xuất, kinh doanh các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới. Vì vậy, tổ chức, cá nhân có hành vi sản xuất, buôn bán thuốc lá thế hệ mới, các cơ quan, lực lượng chức năng không có căn cứ áp dụng các quy định pháp luật xử lý hành chính hoặc hình sự đối với hành vi sản xuất, buôn bán hàng cấm.

Không thể xác định được hành vi để áp chế tài

Ở góc độ quản lý nhà nước về hải quan, thực hiện nghiêm chỉ đạo của Chính phủ, Tổng cục Hải quan đã ban hành văn bản chỉ đạo các cục hải quan địa phương không giải quyết thủ tục nhập khẩu đối với mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Đối với hoạt động nhập khẩu linh kiện điện tử để sản xuất, lắp ráp các bộ phận của thuốc lá điện tử, hiện nay một số doanh nghiệp được cấp giấy chứng nhận đầu tư để thực hiện các hoạt động sản xuất, gia công, lắp ráp các bộ phận của thuốc lá điện tử như lõi đột ở đầu thuốc lá điện tử, mô-đun đốt nóng (sản phẩm đơn thuần chỉ là thiết bị điện tử, không có dung dịch thuốc, không chứa thuốc lá điểu), sau đó xuất khẩu toàn bộ sản phẩm ra nước ngoài, không tiêu thụ, sử dụng hay lưu thông tại thị trường Việt Nam.

Kiểm tra một điểm kinh doanh thuốc lá điện tử trên địa bàn quận Tây Hồ. Ảnh tư liệu

Theo quy định tại Điều 5 và Điều 42 của Luật Đầu tư thì “Nhà đầu tư có quyền thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh trong các ngành, nghề mà luật này không cấm” và “nhà đầu tư có trách nhiệm tuân thủ quy định của luật này,... và giấy chứng nhận đầu tư trong quá trình triển khai dự án đầu tư”. Hiện cơ quan hải quan chỉ giải quyết thủ tục nhập khẩu linh kiện điện tử để gia công, sản xuất sản phẩm là thiết bị sử dụng trong thuốc lá điện tử (không bao gồm dung dịch thuốc lá hay bất kỳ sản phẩm gì của thuốc lá) để xuất khẩu ra nước ngoài theo ngành nghề đầu tư được cấp phép trong giấy chứng nhận đầu tư.

Theo Tổng cục Hải quan, do hiện nay chưa có chính sách quản lý đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng nên cơ quan hải quan gặp khó khăn trong việc xác định hành vi vi phạm và áp dụng chế tài xử lý vi phạm tương ứng.

Để giải quyết vướng mắc, việc quan trọng nhất cần làm lúc này là khỏa lấp ngay khoảng trống về pháp lý. Nói cách khác, các cơ quan chức năng cần sớm ban hành văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh mặt hàng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng nhập khẩu cũng như các thiết bị, linh kiện điện tử nhập khẩu để sản xuất, lắp ráp, gia công các thiết bị điện tử sử dụng cho thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Kiểm soát chặt việc nhập lậu thuốc lá điện tử

Ngày 13/5/2024, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Công điện số 47/CĐ-TTg về tăng cường quản lý thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Y tế tăng cường truyền thông về tác hại thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng; nghiên cứu, đề xuất giải pháp quản lý.

Bộ Tài chính chỉ đạo ngành Hải quan kiểm soát chặt việc vận chuyển thuốc lá điện tử qua cửa khẩu, xác lập chuyên án đấu tranh với các ổ nhóm buôn lậu.

Bộ Quốc phòng, Công an tăng cường tuần tra, kiểm soát ở khu vực biên giới và xác lập chuyên án điều tra, triệt phá các đầu nậu cung cấp thuốc lá điện tử để truy tố trước pháp luật.

Bộ Công thương cần quản lý thị trường nội địa, xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân buôn bán loại thuốc lá này.

Thủ tướng yêu cầu Bộ Thông tin và Truyền thông, Giáo dục và Đào tạo, các cơ quan báo chí tăng cường tuyên truyền về tác hại của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Yêu cầu Ban Chỉ đạo 389 quốc gia trực tiếp chỉ đạo Ban Chỉ đạo 389 của các bộ, ngành, địa phương theo dõi, đôn đốc, kiểm tra các lực lượng chức năng trong việc thực hiện công điện này của Thủ tướng Chính phủ.

Kiến nghị chưa cho phép lưu hành thuốc lá điện tử

Mới đây, Bộ Công thương đã có báo cáo gửi Ủy ban Xã hội của Quốc hội đề nghị thực hiện loạt biện pháp quản lý liên quan đến thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Bộ Công thương đã đề xuất chính sách quản lý các loại hình sản phẩm mới này theo hướng chỉ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép thí điểm việc sản xuất, nhập khẩu và lưu thông thuốc lá làm nóng như sản phẩm thuốc lá trong thời gian 2 năm theo quy định của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và giao Bộ Công thương xây dựng xây dựng Cơ chế thí điểm quản lý thuốc lá làm nóng trên cơ sở các ý kiến đã được thống nhất giữa các bộ, ngành.

Đối với thuốc lá điện tử, Bộ Công thương đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Công thương phối hợp với Bộ Y tế thành lập Tổ công tác nghiên cứu, đề xuất chính sách quản lý thí điểm đối với thuốc lá điện tử trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định. Trong thời gian chưa ban hành chính sách, Bộ Công thương kiến nghị chưa cho phép lưu hành sản phẩm thuốc lá điện tử tại Việt Nam.

Đông Mai