Lời khuyên của cô giáo dạy Văn dành cho sĩ tử lớp 12

Học sinh lớp 12 Trường THPT Xuân Phương (Nam Từ Liêm, Hà Nội). Ảnh: Đình Tuệ.

Tập trung hệ thống lại kiến thức

Chỉ còn hơn một tuần nữa sẽ diễn ra Kì thi tốt nghiệp THPT năm 2025, các thí sinh cần tự rà soát lại hành trang kiến thức thể loại, kiến thức Tiếng Việt, hệ thống kĩ năng đã được trang bị và ôn luyện, chuẩn bị cho mình một tâm thế tốt nhất có thể để bình tĩnh, tự tin và chiến thắng.

Trước hết, các em hãy tự kiểm tra lại hệ thống kiến thức và kĩ năng có thể đáp ứng từng kiểu loại câu hỏi theo cấu trúc, định dạng đề thi minh họa của Bộ GD&ĐT với hai phần: Phần Đọc hiểu/ Phần Viết với câu viết đoạn văn và câu viết bài văn.

Khi ngữ liệu phần Đọc hiểu cũng như nội dung bàn luận trong phần Viết có thể liên quan tới một trong ba loại văn bản: Văn bản văn học, Văn bản nghị luận, Văn bản thông tin thì các em cần ôn lại tất cả những kiến thức thể loại cơ bản, đáp ứng yêu cầu của các câu hỏi phần Đọc hiểu hoặc yêu cầu bàn luận, phân tích… trong phần Viết.

TS Trịnh Thu Tuyết hội ngộ với các cựu học sinh lớp chuyên Văn khóa 2001-2004 của Trường THPT chuyên Chu Văn An.

Các kiến thức thể loại cơ bản cần chú ý trong truyện kể là ngôi kể, người kể chuyện, điểm nhìn…; trong thơ trữ tình là nhân vật trữ tình, thể thơ, hình ảnh thơ…; trong văn nghị luận là luận đề, luận điểm, các yếu tố bổ trợ như thuyết minh, miêu tả…; các thao tác lập luận như chứng minh, bình luận, bác bỏ…; trong văn bản thông tin là sa-pô, các phương tiện phi ngôn ngữ, dữ liệu, trình tự sắp xếp thông tin.

Khi phần Đọc hiểu sẽ có ít nhất một câu hỏi về tiếng Việt và phần nghị luận văn học cũng có đối tượng là văn bản ngôn từ thì kiến thức tiếng Việt là những nội dung quan trọng trong hành trang của các em.

Để đáp ứng tốt yêu cầu phần Nghị luận xã hội, học sinh cũng cần cập nhật kiến thức xã hội, nhất là những vấn đề nóng của thời đại như trí tuệ nhân tạo, hội chứng đám đông, bạo lực học đường, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông… đặt các vấn đề đó trong góc nhìn của tuổi trẻ...

Lưu ý với phần Đọc hiểu

TS Trịnh Thu Tuyết có nhiều năm kinh nghiệm giảng dạy Ngữ văn.

Phần thứ nhất của đề là phần Đọc hiểu gồm một ngữ liệu đọc hiểu ngoài sách giáo khoa và 5 câu hỏi đọc hiểu được sắp xếp theo ba cấp độ: Nhận biết, thông hiểu, vận dụng. Các em cần nhận ra những dấu hiệu của từng kiểu loại câu hỏi để có phương pháp trả lời phù hợp, tránh trả lời thừa hoặc thiếu.

Khi làm bài, thí sinh cần đọc kỹ ngữ liệu, vận dụng kiến thức thể loại, kĩ năng đọc hiểu để xác định đúng đặc điểm hình thức văn bản hoặc chi tiết nội dung văn bản, không phân tích diễn giải.

Câu hỏi thông hiểu có thể yêu cầu giải thích một khái niệm, quan niệm; nêu cách hiểu một ý thơ, lời thoại; phân tích giá trị của biện pháp tu từ, tác dụng của việc sử dụng từ ngữ, hình ảnh trong văn bản…

Tùy theo yêu cầu câu lệnh, thí sinh cần giải thích nghĩa đen/nghĩa bóng, nghĩa ẩn dụ của từ ngữ, hình ảnh; hoặc căn cứ vào nội hàm ý nghĩa của câu thơ, lời thoại, ý kiến, quan niệm để giải thích thấu đáo, sâu sắc, thuyết phục; hoặc vận dụng kiến thức tiếng Việt, tu từ học… để phân tích giá trị biểu đạt và giá trị biểu cảm của những biện pháp tu từ hoặc những từ ngữ, hình ảnh.

Câu hỏi vận dụng thường yêu cầu thể hiện cảm xúc, suy nghĩ và nhất là quan điểm cá nhân trước một nhận định/thông điệp/vấn đề đặt ra trong văn bản đọc hiểu. Với dạng câu hỏi yêu cầu thể hiện cảm xúc, suy nghĩ về một hiện tượng, sự việc…, học sinh cần trả lời ngắn gọn, chân thành, trung thực những suy nghĩ, xúc cảm cá nhân, tránh khuôn mẫu, hô khẩu hiệu…

Với dạng câu hỏi “Anh/chị có đồng tình…?/ Vì sao”, học sinh cần xác định đúng suy nghĩ, nhận thức của mình để luận bàn cho thấu đáo, chặt chẽ. Hoàn toàn có thể đồng tình hoặc không đồng tình, quan trọng nhất là trả lời câu hỏi “Vì sao?” với lập luận chặt chẽ và trung thực, thuyết phục.

Phần Viết cần lưu ý gì?

Các thí sinh chỉ còn hơn một tuần nữa sẽ chính thức bước vào Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025.

Câu viết đoạn văn nghị luận xã hội cần đặc biệt chú ý hai yêu cầu về nội dung và hình thức của đoạn văn: Về nội dung, chỉ nghị luận một khía cạnh, một bình diện của vấn đề (nguyên nhân/ý nghĩa/hậu quả/giải pháp), tuyệt đối không biến đoạn văn thành bài văn thu nhỏ với tất cả các khía cạnh của vấn đề; về hình thức, cần viết đúng cấu trúc đoạn, đúng dung lượng theo yêu cầu của đề.

Câu viết đoạn nghị luận văn học có thể yêu cầu trình bày cảm nhận hoặc phân tích một giá trị nào đó về nội dung, nghệ thuật của văn bản. Giá trị nội dung luôn được thể hiện thông qua đặc sắc của hình thức nghệ thuật; giá trị nghệ thuật chính là khả năng biểu hiện sâu sắc, tinh tế nội dung nên dù vấn đề nghị luận trong đoạn văn chỉ là một giá trị cụ thể.

Với bài văn nghị luận xã hội, học sinh cần xác định đúng vấn đề nghị luận theo yêu cầu của đề, triển khai hệ thống luận điểm mạch lạc, logic với những lí lẽ chặt chẽ và bằng chứng thuyết phục. Có thể triển khai theo những ý chính: Giải thích khái niệm, quan niệm; bàn luận với những nội dung như biểu hiện, nguyên nhân, đánh giá, giải pháp; mở rộng vấn đề, trao đổi với quan điểm trái chiều hoặc ý kiến khác…

Với bài nghị luận văn học, phần mở bài có thể giới thiệu khái quát tác giả (vị trí, phong cách nghệ thuật), tác phẩm (xuất xứ, giá trị) và vấn đề nghị luận; phần thân bài có thể nêu khái quát về vai trò, vị trí của nhân vật/đoạn trích trong chủ đề chung hoặc cảm hứng chủ đạo của cả tác phẩm; sau đó tập trung vào nội dung cảm nhận/ phân tích nhân vật/ đoạn trích theo yêu cầu của đề.

Quá trình phân tích, thí sinh phải bám sát đặc trưng thể loại và cũng như đoạn văn; cần phân tích giá trị nội dung thông qua những đặc sắc nghệ thuật; phân tích giá trị nghệ thuật qua vai trò thể hiện sâu sắc, tinh tế nội dung. Kết bài có thể khẳng định giá trị nội dung/nghệ thuật vừa phân tích, khẳng định tài năng và sự đóng góp của tác giả, tác phẩm với văn học và cuộc sống con người.

Đình Tuệ (ghi)