Luật AI: Tránh áp đặt cứng nhắc, tạo gánh nặng cho doanh nghiệp

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường vừa họp thẩm tra dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI).

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long cho biết dự án Luật AI nhằm tạo hành lang pháp lý đột phá cho AI; kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia; đồng thời quản lý rủi ro, bảo vệ lợi ích quốc gia, quyền con người và chủ quyền số.

Luật này đặt con người làm trung tâm, với nguyên tắc tối cao là AI phục vụ con người, không thay thế con người, con người giám sát AI ở những quyết định trọng yếu; AI phải minh bạch, trách nhiệm và an toàn.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Phạm Đức Long

Luật cũng quản lý hệ thống AI theo mức độ rủi ro, khuyến khích phát triển AI trong nước và tự chủ về AI; lấy AI làm động lực tăng trưởng nhanh, bền vững và bảo đảm chủ quyền số quốc gia…

Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Trần Văn Khải đề nghị cơ quan soạn thảo tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế, tránh “sao chép cơ học”; đồng thời nghiên cứu, xây dựng khung đạo đức và cơ chế khuyến khích trước khi đưa vào quy định bắt buộc.

Song song đó là thúc đẩy phát triển gắn với kiểm soát rủi ro thực tế, tránh tình trạng phát triển AI theo phong trào nhưng không thực sự đóng góp vào tăng trưởng.

Cũng theo ông Khải, việc phân loại rủi ro vẫn là vấn đề phức tạp, còn nhiều tranh luận quốc tế. Do đó, các quy định cần nghiên cứu kỹ lưỡng để tránh áp đặt nghĩa vụ cứng nhắc gây gánh nặng cho doanh nghiệp.

ĐBQH Trần Văn Khải phát biểu

Ngoài ra, cần xây dựng bộ tiêu chí cụ thể để đảm bảo phân loại chính xác, bổ sung làm rõ nguyên tắc quản lý và phân định trách nhiệm giữa các chủ thể liên quan đến AI.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân cho hay dự thảo luật quy định hệ thống AI được phân loại thành 4 cấp độ rủi ro để áp dụng các biện pháp quản lý tương ứng, gồm: Rủi ro không chấp nhận được, rủi ro cao, rủi ro trung bình và rủi ro thấp.

Ông nhận định, quy định như dự thảo luật còn mang tính định tính và rất khó xác định. Các khái niệm đưa ra quá chung chung, thiếu nội hàm rõ ràng, gây khó khăn trong việc xác định và áp dụng sau này.

Do vậy, cần quy định rõ hơn định nghĩa mức độ rủi ro bằng các tiêu chí cụ thể; ví dụ: gây chết người là rủi ro cao, gây bị thương là rủi ro trung bình… để dễ hiểu, dễ áp dụng hơn.

ĐBQH Nguyễn Quang Huân cho rằng quy định như dự thảo luật còn mang tính định tính và rất khó xác định

Cùng cho ý kiến về định nghĩa hệ thống AI rủi ro cao, Phó tổng thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn cho rằng định nghĩa hiện đang được quy định trong dự thảo luật quá rộng.

Theo ông Tuấn, bất cứ phương tiện hay sản phẩm nào nếu người dùng lạm dụng cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe. Nếu chỉ quy định là "có thể gây thiệt hại" thì mức độ chưa đủ để coi là rủi ro cao.

Do đó, ông Đậu Anh Tuấn đề xuất cần bổ sung thêm cụm từ "gây thiệt hại nghiêm trọng" để giới hạn phạm vi. Chỉ khi thiệt hại đạt mức nghiêm trọng thì hệ thống AI mới nên được phân loại vào nhóm rủi ro cao, tương xứng với tổn thất.

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy cũng đánh giá, việc phân định trách nhiệm trong luật hiện còn chưa rõ ràng. Vai trò và khả năng gây ra rủi ro của người sử dụng được quy định rất mờ nhạt. Nghĩa vụ và trách nhiệm cụ thể đối với từng nhóm đối tượng (khi họ phát triển, cung cấp hoặc sử dụng) thì chưa được nêu rõ.

Đại biểu Nguyễn Thị Lệ Thủy

Ngoài ra, việc áp dụng cơ chế hậu kiểm cho tất cả các mức độ rủi ro có thể không phù hợp, do AI có thể tạo ra những rủi ro bất ngờ. “Đây là lĩnh vực mới, việc quản lý nhà nước yêu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao, trong khi tội phạm AI ngày càng phát triển nhanh, đặt ra câu hỏi về khả năng quản lý trong thực tiễn”, bà Thủy nêu.

Đại biểu Đồng Ngọc Ba cho rằng quy định như hiện nay là chưa tương thích với Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa hiện hành (chỉ có ba mức: thấp, trung bình, cao). Do đó, đề nghị cần rà soát lại để đảm bảo tính thống nhất này.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải cho biết các doanh nghiệp về AI đang rất mong chờ dự án luật này và mong muốn dự thảo luật khi được ban hành sẽ đáp ứng sự kỳ vọng của các nhà nghiên cứu, các doanh nghiệp, tạo sự thúc đẩy mạnh mẽ cho phát triển AI trong thời gian tới.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Thanh Hải

Tại phiên họp, Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đánh giá cao sự phối hợp chặt chẽ giữa Ủy ban KHCN&MT và Bộ KH&CN trong quá trình soạn thảo. Ông đặc biệt yêu cầu cơ quan soạn thảo phải tạo ra được sự cân bằng giữa việc quản lý rủi ro và thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu, phát triển, triển khai, và ứng dụng trí tuệ nhân tạo; dự án Luật AI phải bám sát tinh thần của Nghị quyết số 66-NQ/TW của Bộ Chính trị, với mục đích cốt lõi là khuyến khích sự phát triển an toàn của AI.

Bên cạnh đó, cơ quan soạn thảo cần kiến tạo được môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp phát triển; tạo cú hích cho sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế AI; khuyến khích phát triển và ứng dụng AI vào phục vụ hoạt động sản xuất, kinh doanh và các lĩnh vực khác trong đời sống xã hội...

Trí Lâm - Nam Phong