Mái đình Văn Giáp ngày ấy - bây giờ
Tôi được Đại đức Thích Phương Huyền, trụ trì ngôi chùa nhỏ Khôi Kỳ thuộc xã Đại Từ, mời lên vãn cảnh, lễ Phật. Đình Văn Giáp nằm liền khuôn viên chùa, trầm mặc, dung dị… Đại đức cho mời bác Đới Duy Lợi, người xóm Gốc Quéo, hiện là Trưởng Ban Hộ tự chùa Văn Giáp, tới uống trà, đàm đạo… Thì ra nơi đây 'chùa đất bụt vàng', chùa và đình gắn liền với những trang sử rất đỗi hào sảng, đặc biệt là trong những năm tháng kháng chiến chống Pháp…
Tác giả làm việc với Đại đức Thích Phương Huyền.
Căn cứ vào các tài liệu chính sử và khoa học đã có, cùng với hiện vật và những ghi chép dã sử thì đình Văn Giáp, chùa Khôi Kỳ đã có từ lâu đời, phục vụ sinh hoạt cộng đồng làng xã. Đây chính là địa điểm Ban Tuyên huấn Trung ương Đảng ở và làm việc năm 1954. Kháng chiến chống Pháp bùng nổ, các cơ quan đầu não của Đảng, Chính phủ… lên chiến khu Việt Bắc.
Đầu năm 1947, cơ quan Ban Tuyên huấn Trung ương Đảng từ Thủ đô Hà Nội, qua một vài địa phương, đầu năm 1949 đóng quân ở bản Thia, xã Tân Trào, huyện Sơn Dương (Tuyên Quang),năm 1953 chuyển về xã Khôi Kỳ (nay là xã Đại Từ), một địa phương an toàn, nhân dân hăng hái ủng hộ kháng chiến.
Trước đó, đầu năm 1947, đình Văn Giáp là nơi đóng quân của Trung đoàn Thủ đô vừa từ Hà Nội lên, tư lệnh Võ Nguyên Giáp nhiều lần đến làm việc với cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn. Tháng 10-1947, Pháp tấn công vào đình Văn Giáp, du kích địa phương chăn đánh địch, diệt được 20 tên giặc, buộc Pháp rút lui, bảo toàn bí mật cho bộ đội chủ lực…
Tháng 12-1953, xã Khôi Kỳ trong đó có khu Cuốn Cờ, đình Văn Giáp được chọn là nơi làm việc của Khu Đoàn ủy do đồng chí Hoàng Quốc Việt đứng đầu, 2 năm đào tạo hàng trăm cán bộ chuẩn bị cho việc kiến quốc sau này… Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết, Bác Hồ cùng cơ quan đầu não kháng chiến từ Tuyên Quang, Định Hóa… tập kết về các xã dọc sườn Đông Tam Đảo của Đại Từ chuẩn bị tiếp quản Thủ đô.
Ban Tuyên huấn Trung ương Đảng, đứng đầu là đồng chí Tố Hữu, chuyển về đóng tại đình Văn Giáp từ tháng 8 đến tháng 12-1954. Ngày 20/9/1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm, nói chuyện và chỉ thị với cán bộ Khu Đoàn ủy tại Khôi Kỳ về những công việc hệ trọng của đất nước. Buổi chiều hôm đó, Bác lên thăm cán bộ Ban Tuyên huấn đang làm việc tại đền Văn Giáp, chùa Khôi Kỳ, rồi về thăm nhân dân Hùng Sơn…
Tiền cổ lưu giữ tại đình Văn Giáp.
Đại đức Thích Phương Huyền và Trưởng Ban Hộ tự chùa Đới Duy Lợi nhiệt tình giúp tôi khảo cứu những tư liệu của đình Văn Giáp, chùa Khôi Kỳ còn lưu giữ được như bản Thần tích bằng chữ Hán, sao lại năm 1947, viết: “Hùng Duệ vương triều công thần nhị vị phả lục cổ tích cấn chi thượng đẳng thần”.
Đây là ngôi đình có từ lâu đời, thờ 2 vị thần là Cao Sơn và Quý Minh. Kể từ năm 2011, UBND tỉnh Thái Nguyên có quyết định cấp đất cho đình, chùa Khôi Kỳ, nơi này dần được phục hồi.
Chùa có nơi hành lễ với ban thờ Phật, nhà khách, chuông khánh, và cơ cấu tổ chức quản trị nơi sinh hoạt tín ngưỡng cho dân trong vùng. Đình Văn Giáp một thời vàng son bây giờ được xem như một nơi để hoài niệm, nằm cùng khuôn viên chùa với tổng diện tích trên 700 mét vuông.
Nơi đây hiện lưu giữ một số hiện vật có giá trị: 67 đồng tiền cổ gồm 10 loại tiền Việt Nam. Tiền niên hiệu Đại Định, thời Trần (1369-1370); niên hiệu Thánh Nguyên nhà Hồ (1400-1401); niên hiệu Cảnh Hưng nhà Hậu Lê (1740-1785). Thời Tây Sơn có đồng Quang Trung, Cảnh Thịnh. Thời Nguyễn có các đồng Gia Long, Minh Mạng, Bảo Đại… Tiền cổ thuộc các triều đại Trung Quốc từ đời nhà Đường có: Khai Nguyên Thông Bảo, Tường Phủ Thông Bảo…
Đình Văn Giáp, chùa Khôi Kỳ là nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của nhân dân trong vùng nhiều thế kỷ qua. Ngày 19/1/2015, UBND tỉnh Thái Nguyên có quyết định xếp hạng di tích cấp tỉnh. Thiết nghĩ do vị trí và tầm vóc của sự kiện, ngành chức năng và xã Đại Từ cần đề nghị xếp hạng cấp Quốc gia, đầu tư tôn tạo cho xứng tầm để phục vụ giáo dục truyền thống và du lịch.
