Minh bạch trong xác định giá trị quyền sở hữu trí tuệ

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Dự thảo Luật có nhiều đổi mới quan trọng, đặc biệt về hỗ trợ đổi mới sáng tạo, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), phát triển hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và hoàn thiện cơ chế bảo hộ.

Góp ý về Điều 8a của dự thảo Luật liên quan đến quản lý, khai thác quyền sở hữu trí tuệ, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng, việc lập danh mục và tự xác định giá trị quyền sở hữu trí tuệ là tiến bộ, tạo điều kiện để tài sản trí tuệ được ghi nhận trên sổ sách kế toán và tham gia các giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư.

Tuy nhiên, quy định đang mở quá rộng khi cho phép chủ sở hữu tự xác định giá trị mà không quy định nghĩa vụ chứng minh, công bố căn cứ hoặc chuẩn mực định giá tối thiểu. Thực tiễn kiểm toán, thanh tra cho thấy, đây là điểm rất dễ bị lợi dụng để nâng khống giá trị, chuyển giá, gây thất thoát trong giao dịch với tài sản công hoặc làm khó cho các tổ chức tín dụng khi thẩm định hồ sơ. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung nguyên tắc giải trình và minh bạch hóa phương pháp định giá nhằm bảo đảm tính liêm chính và độ tin cậy của thị trường.

Đề cập khoản 2 của Điều 8a về chủ trương Nhà nước khuyến khích khai thác, sử dụng tài sản trí tuệ làm tài sản bảo đảm để vay vốn, đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân nhận định chủ trương này là đúng đắn, phù hợp với xu thế kinh tế tri thức. Tuy nhiên, đại biểu nhấn mạnh, nếu không kèm theo các điều kiện ràng buộc thì quy định “khuyến khích” sẽ khó triển khai trong thực tế.

Đại biểu Quốc hội TP Hồ Chí Minh Nguyễn Hoàng Bảo Trân phát biểu. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Hiện nay, các tổ chức tín dụng chỉ có thể chấp nhận tài sản trí tuệ làm tài sản bảo đảm khi có phương pháp định giá chuẩn, hồ sơ xác lập quyền rõ ràng và cơ chế xử lý - chuyển giao tài sản trong trường hợp khách hàng mất khả năng trả nợ. Trong khi đó, dự thảo Luật mới chỉ dừng ở mức “khuyến khích” mà chưa làm rõ: Việc định giá dựa trên chuẩn nào? Cách xử lý tài sản khi phát sinh nghĩa vụ nợ ra sao? Ai chịu trách nhiệm khi tài sản đang tranh chấp, bị hủy hiệu lực hoặc mất giá trị kinh tế? “Nếu thiếu những điều kiện tiên quyết này, Điều 8a khó có thể đi vào thực tế tín dụng,” đại biểu lưu ý.

Quan tâm đến sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực báo chí, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu bổ sung quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí.

Theo đại biểu, đây là quyền được pháp luật trao cho các cơ quan báo chí nhằm bảo vệ lợi ích kinh tế và kiểm soát việc sử dụng lại nội dung báo chí bởi bên thứ ba. Quyền này không phải là quyền tác giả, bởi vì quyền tác giả vốn thuộc về nhà báo hoặc tòa soạn theo thỏa thuận mà là quyền phát sinh từ hoạt động đầu tư, tổ chức tài chính, nhân lực để tạo ra sản phẩm báo chí. Nhờ đó, cơ quan báo chí có quyền cho phép hoặc ngăn chặn việc sao chép, trích xuất, khai thác thương mại nội dung báo chí, đặc biệt là trên nền tảng số hoặc là công cụ tìm kiếm và mạng xã hội.

Đại biểu phân tích, hiện nay Luật Sở hữu trí tuệ chỉ mới quy định về quyền liên quan của một số loại hình như quyền liên quan của nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình; quyền liên quan của nhà phát sóng, của người biểu diễn mà chưa quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí. Luật chỉ mới chủ yếu bảo vệ quyền tác giả của nhà báo, không điều chỉnh đối việc tổng hợp, đánh dấu, lập chỉ mục, trích đoạn, khai thác dữ liệu báo chí.

Các hình thức này không sao chép toàn bộ tác phẩm nhưng lợi dụng giá trị đầu tư của báo chí khiến cơ quan báo chí khó yêu cầu bồi thường theo cơ chế về quyền tác giả. Việc không có quy định về quyền liên quan dẫn đến việc cơ quan báo chí thiếu cơ sở pháp lý để khởi kiện hoặc yêu cầu dỡ bỏ nội dung bị khai thác trái phép. Do đó, việc bổ sung quyền này cung cấp cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu cấp phép, thương lượng phí và hạn chế hành vi sao chép đoạn trích, bảo vệ đầu tư của cơ quan báo chí vào việc nâng cao chất lượng của tin tức. Bên cạnh đó, việc bổ sung quy định này cũng phù hợp với xu hướng phát triển của pháp luật về sở hữu trí tuệ.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Nghệ An Hoàng Minh Hiếu phát biểu. Ảnh: Doãn Tấn/TTXVN

Từ những phân tích trên, đại biểu Hoàng Minh Hiếu đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu và bổ sung vào dự thảo Luật các quy định về quyền liên quan của cơ quan báo chí với các nội dung cụ thể như: quy định quyền của cơ quan báo chí trong việc cho phép hoặc không cho phép bên thứ ba sao chép, lưu trữ, lập chỉ mục, hiển thị đoạn trích, tổng hợp, khai thác tin tức báo chí hoặc trích dẫn có hệ thống nhằm tạo dịch vụ cạnh tranh về báo chí. Đối với các doanh nghiệp thu lợi từ việc sử dụng nội dung báo chí trên các nền tảng số thì phải chia sẻ doanh thu với cơ quan báo chí trên cơ sở thương lượng giữa hai bên.

Tuy nhiên, đại biểu chỉ rõ, đi cùng với quyền này là những giới hạn, như không áp dụng đối với việc trích dẫn phi thương mại phục vụ cho hoạt động nghiên cứu, giáo dục hoặc đưa liên kết thuần túy mà không kèm theo đáng kể, hoặc vì phục vụ cho mục đích khai thác, phục vụ khoa học, không ảnh hưởng đến khai thác thương mại thông thường của báo chí...

Dự thảo Luật quy định: Tổ chức, cá nhân được phép sử dụng văn bản và dữ liệu đã được công bố hợp pháp và công chúng được phép tiếp cận, nhằm mục đích nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo, với điều kiện không sao chép, phân phối, truyền đạt, công bố, làm tác phẩm phái sinh hoặc khai thác thương mại văn bản, dữ liệu gốc và không gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu theo quy định của Luật này và pháp luật khác có liên quan.

Đánh giá cao việc bổ sung quy định này, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng, để tránh tranh chấp về phạm vi sử dụng, ban soạn thảo cần xem xét làm rõ tiêu chí "không gây thiệt hại đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu"; đồng thời bổ sung tiêu chí đánh giá tác động trong trường hợp sử dụng dữ liệu ở quy mô lớn.

Phan Phương (TTXVN)