Một ngày ở nơi lưu giữ những kỷ vật thời chiến

Người dân và du khách tham quan tại Bảo tàng Chứng tích chiến tranh. Ảnh: Nguyễn Hoàng

Những ngày cuối tháng 5, tôi hòa cùng nhóm bạn Đoàn thanh niên trên địa bàn TP Hồ Chí Minh ghé thăm Bảo tàng Chứng tích chiến tranh. Dù ngày đầu tuần nhưng lượng khách tham quan bảo tàng khá đông.

Từ khi hoạt động đến nay, Bảo tàng Chứng tích chiến tranh đã đón tiếp gần 20 triệu lượt khách tham quan. Năm 2013, trang Trip Advisor đã bình chọn Bảo tàng Chứng tích chiến tranh của Việt Nam là một trong 25 bảo tàng hấp dẫn nhất châu Á.

Bảo tàng Chứng tích chiến tranh tọa lạc tại số nhà 28, đường Võ Văn Tần, phường Võ Thị Sáu, quận 3, TP Hồ Chí Minh. Bảo tàng có khuôn viên hơn 5.000m2. Kiến trúc chính là khối nhà trưng bày 3 tầng với tổng diện tích sàn là 4.522m2. Ngoài ra, còn có một số công trình phụ trợ cùng diện tích trưng bày ngoài trời là 3.026m2. Đây là nơi lưu trữ, bảo quản, trưng bày những tư liệu, hình ảnh, hiện vật về chứng tích tội ác của các cuộc chiến tranh xâm lược tại Việt Nam.

Thu Sương, một hướng dẫn viên của bảo tàng dẫn đoàn chúng tôi tham quan từ bên ngoài vào bên trong. Bảo tàng chiến tranh tất nhiên không thiếu những hiện vật khí tài và những kỷ vật thời chiến… Mỗi kỷ vật là những câu chuyện thú vị.

Trong đó, tôi và nhiều bạn trẻ ấn tượng đến một kỷ vật rất nhỏ bé, được trưng bày một góc trang trọng - chiếc nhẫn gáo dừa. Và đằng sau đó là câu chuyện tình lứa đôi rất đẹp thời chiến.

Lần tìm về với chủ nhân của chiếc nhẫn ấy, tôi đến nhà ông Trương Thanh Danh và bà Lê Tú Cẩm tại căn hộ chung cư ở quận 7, TP Hồ Chí Minh. Đã qua tuổi 85, nhưng ông Danh vẫn còn minh mẫn. Là một thanh niên vùng đất thép Củ Chi, ông Danh sớm giác ngộ và tham gia cách mạng từ nhỏ. Năm 1965, chàng thanh niên 27 tuổi này được điều động vào tham gia lực lượng vũ trang chiến đấu trong khu vực nội thành. Tại đây, ông gặp Lê Tú Cẩm, một nữ sinh trường Gia Long, kém ông 9 tuổi, cũng tham gia hoạt động cách mạng bí mật.

Ông Danh kể, bà Tú Cẩm sống trong một gia đình trí thức, có điều kiện khá giả. Thay vì chọn cho mình cuộc sống tốt đẹp, Tú Cẩm chấp nhận chịu đựng gian khổ đi theo con đường cách mạng. “Với lý tưởng cao đẹp đó, người con gái tên Tú Cẩm đã in đậm trong trái tim tôi mãi mãi về sau” - ông Danh nhớ lại. Nhưng vì đất nước chưa thống nhất, cả hai đành gác lại tình riêng vì sự nghiệp cách mạng.

Cuộc chiến cận thành, 4 mặt đều là kẻ địch vô cùng khó khăn và đối mặt nhiều nguy hiểm. Tháng 9/1965, ông Danh bị Mỹ, ngụy bắt giam, tra tấn cùng cực. Năm 1967, tòa tuyên án ông chịu mức án cao nhất - tử hình, nhưng rồi sau đó được giảm án và đày ra Côn Đảo. “Lúc nhận được tin anh bị bắt, tim tôi như thắt lại. Anh chưa bao giờ nói lời yêu thương hay hứa hẹn với tôi, nhưng tôi có thể nhận thấy được tình cảm đó qua những hành động cụ thể. Tôi yêu anh Danh bởi khí phách hiên ngang của một thanh niên yêu nước, yêu ý chí kiên cường của anh” - bà Cẩm nhớ lại.

Cũng năm 1967, bà Tú Cẩm bị bắt giam. Trải qua nhiều nhà lao, nhiều trận đòn roi gian khổ, sau đó cũng bị chuyển ra nhà tù Côn Đảo. Thời gian tù đày ở Côn Đảo vô cùng khắc nghiệt với những trận đòn roi, màn tra tấn dã man của quân địch khiến ông bà nhiều lần sống dở chết dở. Nhưng tình yêu với cách mạng, niềm tin son sắt về ngày giải phóng, ông bà vẫn giữ vững lập trường của những người chiến sĩ cách mạng.

Trong điều kiện khó khăn của cảnh tù đày, ông Danh vẫn giữ hình bóng của người nữ sinh trường Gia Long. Ông đã tìm kiếm mảnh gáo dừa và tự tay mài dũa xuống nền xi măng, khoét lỗ, làm nên chiếc nhẫn để nhớ tặng người yêu. Mất 2 tuần để ông mài dũa chiếc nhẫn ấy và cất kỹ trong lòng chờ ngày chiến thắng để trở về tận tay trao cho người mình yêu... Năm 1974, bà Tú Cẩm và các nữ tù chính trị khác được trao trả khỏi nhà tù Côn Đảo. Còn ông Danh đến ngày giải phóng tháng 4/1975 mới được về đoàn tụ với gia đình. Ông đã cầm chiếc nhẫn gáo dừa tìm gặp người thương. Hai ông bà chính thức nên duyên vợ chồng từ đó...

Bà Đinh Ngọc Hằng, Phó Giám đốc Bảo tàng Chứng tích chiến tranh chia sẻ, ngày nay, với giới trẻ, lúc yêu nhau có thể tặng những món quà trị giá hàng chục, hàng trăm triệu đồng. Nhưng trong chiến tranh, trong điều kiện tù đày, chiếc nhẫn làm từ gáo dừa rất đặc biệt, đó là niềm tin, khát vọng về hòa bình, mong chờ ngày đại thắng của các chiến sĩ cách mạng. “Các kỷ vật đó là những câu chuyện tình rất đẹp, là niềm cảm hứng của những hướng dẫn viên ở bảo tàng khi giới thiệu với du khách” - bà Hằng nói.

Sang Việt Nam du lịch, anh Craig Knobbs (du khách nước Anh) đã ghé Bảo tàng Chứng tích chiến tranh. Anh rảo quanh từng bước chậm rãi để xem từng kỷ vật, hiện vật từ bên ngoài sân vào bên trong bảo tàng.Từ những khẩu pháo, trực thăng của quân xâm lược Mỹ bị bộ đội ta tịch thu; khung cành tái hiện trại tù giam cầm chiến sĩ cách mạng…, Craig Knobbs dừng chân thật lâu khi đến khu vực trưng bày những bức ảnh về ảnh hưởng của chất độc da cam. “Hình ảnh đã thể hiện hết những gì mà mọi người muốn nói, muốn tìm hiểu về chiến tranh. Một bảo tàng thật tuyệt vời!” - Craig Knobbs chia sẻ.

Trong khi đó, bà Wendy (du khách nước Anh) bày tỏ sự xúc động khi xem thước phim chân thật, lột tả tội ác chiến tranh mà quân đội Mỹ gây ra đối với người dân Việt Nam. “Tôi cảm thấy rất buồn, chiến tranh thật tàn nhẫn và vô nghĩa. Chỉ mong thế giới không còn chiến tranh...” - bà Wendy xúc động nói.

Trong dòng người đông đúc tham quan bảo tàng, tôi nhận thấy những nét mặt trầm ngâm, suy tư, tiếng thở dài, nhiều người còn cố kìm nước mắt… Đó là những cảm xúc khó diễn tả bằng lời của nhiều du khách khi đến thăm Bảo tàng Chứng tích chiến tranh, chứng kiến và nghe kể về câu chuyện của những kỷ vật trưng bày trong bảo tàng.

Nguyễn Hoàng