Một thế kỷ kiến tạo mỹ thuật

Đây thực sự là dấu mốc lịch sử quan trọng, ghi nhận một hành trình kiến tạo mỹ thuật từ truyền thống trăm năm ở các khâu đào tạo, đóng góp cho nền mỹ thuật, văn hóa và giáo dục mỹ thuật ở Việt Nam.

Tri ân người thầy đầu tiên

Theo các tài liệu lưu trữ, ngày 27/10/1924, Toàn quyền Đông Dương Martial Merlin ký ban hành Nghị định thành lập trường Mỹ thuật Đông Dương (hay còn gọi là Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương) - tiền thân của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam ngày nay.

Họa sĩ tài năng Victor Tardieu - người từng đạt “Giải thưởng Đông Dương” năm 1920 được chỉ định theo đề nghị của Giám đốc Nha học chính trở thành vị hiệu trưởng đầu tiên. Khóa học đầu tiên của Trường Mỹ thuật Đông Dương khai giảng vào ngày 15/11/1925, tuyển sinh viên chính quy bản xứ thông qua thi tuyển và cả sinh viên tự do người nước ngoài. Kỳ thi tuyển sinh thường diễn ra vào đầu tháng 9 hàng năm, gồm các môn: vẽ mặt mộc, bài thi trang trí, bản vẽ phong cảnh.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông trao Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam trong lễ kỷ niệm 100 năm ngày thành lập.

Trong 3 năm học, trường không tổ chức kỳ thi lên lớp hay tốt nghiệp nào để xác nhận kết quả học tập cũng như xếp hạng sinh viên khi ra trường, mà dựa vào điểm số đối với tác phẩm của sinh viên và tổng điểm đạt được. Sinh viên đạt điểm tối thiểu do Hội đồng giáo sư quy định được cấp bằng của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương.

Sự ra đi của ông Tardieu vào năm 1937 cũng đồng thời chấm dứt thời kỳ sơ khai đầy khó khăn của Trường Mỹ thuật - nơi ông đã dành nhiều tâm huyết, sức lực cho việc khai sinh ngôi trường này. Vì thế, các thế hệ học trò sau này luôn nhớ về ông với một tình cảm đặc biệt và sự trân trọng và từng có “ngày Tardieu” để tưởng nhớ về người thầy đáng kính này.

Từ năm 1938, nhà điêu khắc Evariste Jonchère được chỉ định giữ chức Hiệu trưởng. Ông là người thầy chú trọng tới phát triển nghệ thuật sơn mài và ông cho mở khoa Đồ gỗ và khoa Gốm sứ. Hiệu trưởng Evariste Jonchère cũng là người đưa ra ý tưởng về việc tổ chức một đơn vị hỗ trợ các cựu sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương trưng bày tác phẩm nghệ thuật của mình.

Đến dự lễ “Lễ kỷ niệm 100 năm Trường Mỹ thuật Đông Dương - Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam”, nhà trường đã vinh dự được đón tiếp cháu nội của ông Victor Tardieu là bà Alix Turolla Tardieu cùng con trai là Giacomo Tardieu và ông Arnault Fontani - chắt của nhà điêu khắc Evariste Jonchère là Hiệu trưởng thứ hai của Trường Mỹ thuật Đông Dương. Ngoài ra, để tri ân “người thầy đầu tiên” của một giải thưởng mang tên Victor Tardieu đã được thành lập để bắt đầu từ năm nay sẽ trao cho những bài thi tốt nghiệp xuất sắc nhất.

Bên cạnh đó, để kỷ niệm hành trình một thế kỷ kiến tạo mỹ thuật Việt Nam hiện đại, Trường Mỹ thuật Việt Nam đã tổ chức 3 sự kiện đánh dấu những mốc quan trọng cho hành trình này, đó là: “Triển lãm 100+” trưng bày các bài chuyên khoa tiêu biểu của sinh viên Khoa Hội họa gồm 3 chuyên ngành: sơn mài, sơn dầu và lụa (từ 31/10 đến 15/11/2025 tại Bảo tàng Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam 42 Yết Kiêu, Hà Nội); “Triển lãm 100 năm mỹ thuật Việt Nam hiện đại” - Sưu tập của Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (từ 14/11/2025 đến 24/11/2025 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam - 66 Nguyễn Thái Học); “Triển lãm quốc tế Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam và bạn bè” (từ 14/11/2025-24/11/2025 tại Art Space Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam.

Tự hào truyền thống trăm năm

PGS.TS. Nguyễn Nghĩa Phương - Phó hiệu trưởng Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam chia sẻ: “Trong suốt quá trình hình thành và phát triển 100 năm, nhà trường đã vượt qua vô vàn khó khăn, thách thức để duy trì hoạt động cũng như theo đuổi triết lý khai phóng và mục tiêu đào tạo của mình.

Trong những thay đổi của dòng chảy nghệ thuật thế giới, nhà trường chú trọng làm thế nào để giữ vững quan điểm đào tạo của mình, hội nhập mà không đánh mất bản sắc; phát triển ngôn ngữ, hình thức nghệ thuật mới mà không làm phai nhạt phương pháp đào tạo hàn lâm; sáng tạo nghệ thuật mới nhưng không quên nhiệm vụ phụng sự Tổ quốc và nhân dân Việt Nam vì sự phát triển chung của dân tộc…

Đó là những trăn trở của nhà trường, đồng thời lại là động lực và phương châm để phát triển trong sự thích ứng với thời đại, qua đó đảm bảo giữ vững vị thế hàng đầu của trường trong kiến tạo nền mỹ thuật hiện đại và đương đại của Việt Nam…”.

Họa sĩ Victor Tardieu (1870-1937) - người sáng lập và là hiệu trưởng đầu tiên của trường Mỹ thuật Đông Dương, nay là Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam.

Ở thời điểm thành lập trường và khai giảng khóa đầu tiên (1924-1925), Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương là cơ sở đào tạo mỹ thuật chuyên nghiệp đầu tiên của khu vực Đông Dương, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử hình thành nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại.

Ngay từ quá trình thành lập và trong những năm tồn tại của giai đoạn Đông Dương, quan điểm đào tạo của vị hiệu trưởng đầu tiên Victor Tardieu cũng như của Trường Mỹ thuật Việt Nam sau này là luôn mang đậm tinh thần nhân văn với mục tiêu kế thừa, phát huy các giá trị văn hóa, mỹ thuật dân tộc trong học tập các tiêu chuẩn thẩm mỹ chung của nhân loại, khoa học tạo hình châu Âu cùng triết lý khai phóng.

Bên cạnh chất liệu sơn dầu được du nhập từ phương Tây, các chất liệu truyền thống như tranh lụa, tranh sơn mài Việt được khai sinh thêm một lần nữa để trở thành những chất liệu độc đáo, với tạo hình đặc sắc riêng biệt cho nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại trên bản đồ nghệ thuật thế giới.

Nhờ thế, ngôi trường đã đào tạo nên một thế hệ các họa sĩ bậc thầy của mỹ thuật Việt Nam hiện đại như: Nguyễn Phan Chánh, Tô Ngọc Vân, Lê Phổ, Nguyễn Gia Trí, Trần Văn Cẩn, Nguyễn Tư Nghiêm, Lương Xuân Nhị, Lê Thị Lựu... Những họa sĩ sau này đã đóng góp những trọng trách quan trọng đối với mỹ thuật Việt Nam, trở thành những bậc thầy, những nghệ sĩ đưa hội họa Việt Nam ra với thế giới.

Thạc sĩ Phạm Thị Thanh Tú - Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam chia sẻ rằng: “Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, do hoàn cảnh thời chiến, việc đào tạo mỹ thuật gặp nhiều khó khăn, nhưng trường học vẫn được dựng lên ở các chiến khu, các xưởng tranh được thiết lập trong những căn hầm, những ngôi nhà mà các nghệ sĩ - chiến sĩ tá túc.

Nhiều giảng viên và học viên của trường đã trực tiếp ra chiến trường, ghi lại hiện thực cách mạng và chiến tranh qua tranh ký họa, tranh tuyên truyền cổ động góp phần vào thắng lợi cuối cùng của dân tộc. Không ít các họa sĩ giảng viên của nhà trường đã hy sinh trong giai đoạn này, điển hình như Hiệu trưởng, liệt sĩ, họa sĩ Tô Ngọc Vân. Nhiều tác phẩm của các họa sĩ trở thành di sản văn hóa quý báu được lưu giữ trong các bảo tàng lớn của Việt Nam và quốc tế...”.

Với những thành tựu đã đạt được, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam 2 lần vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm vào các năm 1955 và 1960; đã được Nhà nước tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý như 2 lần nhận Huân chương Lao động hạng Nhất vào năm 1990 và 2010, Huân chương Độc lập hạng Nhất năm 2005 và tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh năm 2015.

Bước vào thời kỳ Đổi mới, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam chủ động đổi mới chương trình đào tạo, cập nhật những xu hướng nghệ thuật hiện đại và đương đại thế giới với những chuyên ngành mới như Khoa Sư phạm Mỹ thuật, Thiết kế đồ họa…

Nhiều chương trình hợp tác quốc tế với những cơ sở đào tạo mỹ thuật hàng đầu thế giới như Pháp, Nhật Bản, Đức, Hàn Quốc, Hoa Kỳ… cũng được mở ra để sinh viên, giảng viên có cơ hội tham gia các chương trình trao đổi, học bổng, hội thảo quốc tế, triển lãm nghệ thuật đương đại đa phương tiện… đưa hội họa Việt Nam tiệm cận với nghệ thuật thế giới.

Có thể thấy, trong suốt một thế kỷ với hành trình kiến tạo mỹ thuật hiện đại, Trường Mỹ thuật Đông Dương - Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam đã thực sự thể hiện được sức ảnh hưởng, tầm quan trọng trong đời sống mỹ thuật Việt Nam hiện đại và là địa chỉ đào tạo được quan tâm trong giới mỹ thuật quốc tế.

Hà Anh