Muốn dùng điện mặt trời thoải mái, đừng bỏ qua điều này

Báo cáo gửi các cơ quan chức năng, EVN cho biết nhiều quy định trong nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành Luật Điện lực còn bất cập, chưa bao quát hết thực tiễn. Điều này khiến việc xử lý một số hành vi vi phạm hoặc triển khai các dự án năng lượng tái tạo gặp lúng túng. Từ thực tế đó, EVN kiến nghị bổ sung, hoàn thiện cơ chế pháp lý để nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, đồng thời hỗ trợ thị trường phát triển bền vững.

Theo phản ánh của EVN, hiện nay xuất hiện tình trạng nhiều tổ chức, cá nhân lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà để tự sử dụng nhưng không thông báo, không đăng ký với cơ quan quản lý. Việc này gây khó khăn cho công tác thống kê, điều tiết hệ thống điện cũng như kiểm soát an toàn kỹ thuật.

Người dân "sống xanh" cần đúng quy định pháp luật.

EVN đề nghị bổ sung quy định rõ ràng: nếu tổ chức, cá nhân lắp đặt điện mặt trời mái nhà để tự sản xuất, tự tiêu thụ mà không thông báo hoặc đăng ký theo quy định thì tùy theo mức độ, sẽ bị xử lý theo pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực điện lực. Kiến nghị này nhằm tránh khoảng trống pháp lý, đồng thời bảo đảm mọi dự án đều tuân thủ nghĩa vụ thông tin.

EVN nhấn mạnh, yêu cầu thông báo và đăng ký không chỉ mang tính thủ tục, mà còn là cơ sở để đảm bảo vận hành an toàn lưới điện, phòng tránh rủi ro sự cố. Việc minh bạch thông tin cũng giúp cơ quan quản lý có số liệu chính xác để hoạch định chính sách phát triển năng lượng tái tạo trong giai đoạn tới.

Ngoài ra, EVN kiến nghị cần bổ sung hướng dẫn cụ thể đối với các trường hợp điện mặt trời được lắp đặt trên mặt kênh thủy lợi, đập hồ thủy lợi hoặc mặt hồ thủy điện. Đây là những mô hình mới, có tiềm năng khai thác lớn nhưng hiện chưa có quy định chi tiết về quản lý, dẫn đến sự thiếu thống nhất trong triển khai.

Việc hoàn thiện khung pháp lý cho điện mặt trời mái nhà và các dạng hệ thống nổi, theo EVN, không chỉ góp phần nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, mà còn tạo sự an tâm cho nhà đầu tư, giúp thị trường phát triển minh bạch và ổn định hơn.

Theo khảo sát, hiện cả nước đã có khoảng 103.000 dự án điện mặt trời mái nhà được triển khai, với tổng công suất lắp đặt vượt 9.500 MW. Con số này cho thấy bước tiến đáng kể của Việt Nam trong việc tận dụng năng lượng tái tạo, đặc biệt ở các đô thị lớn. Tại TP.HCM, đã có 3.741 hộ gia đình, cơ quan, doanh nghiệp lắp đặt hệ thống với tổng công suất 42,7 MWp tính đến tháng 8/2025.

Tuy vậy, nếu so với tiềm năng thì mức độ phát triển này vẫn còn hạn chế. Trong hai năm gần đây, cả nước chỉ ghi nhận thêm khoảng 1.800 hộ lắp đặt, với tổng công suất mới 30 MW. Nguyên nhân chủ yếu đến từ chi phí đầu tư cao, một hệ thống 5 kWp có lưu trữ cần 65 - 85 triệu đồng, trong đó pin lưu trữ chiếm tới 30 - 35% tổng vốn. Đối với nhiều gia đình, khoản chi này vẫn là rào cản lớn.

Cùng với điện mặt trời, EVN cũng nêu nhiều vướng mắc liên quan đến cơ chế phát triển điện gió ngoài khơi. Theo Nghị định 58, các dự án điện gió bán điện lên lưới quốc gia sẽ được bên mua cam kết bao tiêu tối thiểu 80% sản lượng trong thời gian trả nợ gốc, tối đa 15 năm, trừ khi có thỏa thuận khác.

Quy định này được đánh giá là bước tiến nhằm khuyến khích đầu tư, song EVN cho rằng chưa phù hợp với đặc thù vốn lớn, rủi ro cao và thời gian vay vốn dài của các dự án điện gió ngoài khơi. Với mức đầu tư hàng tỷ USD và vòng đời dự án lên đến hàng chục năm, cơ chế bao tiêu hiện tại khó bảo đảm hiệu quả tài chính.

Ở góc độ kinh tế, các chuyên gia ước tính nếu trung bình mỗi hộ lắp hệ thống 3 kWp, tổng sản lượng điện hằng năm có thể vượt 50 tỷ kWh, tương đương 16% nhu cầu điện quốc gia năm 2024. Điều này không chỉ giúp giảm áp lực nhập khẩu điện, mà còn góp phần tiết kiệm chi phí truyền tải và vận hành hệ thống điện quốc gia.

Một lợi ích khác là môi trường, với đặc thù giảm phát thải khí nhà kính, điện mặt trời mái nhà trở thành công cụ quan trọng trong lộ trình hướng tới mục tiêu “net zero” vào năm 2050. Đồng thời, việc người dân chủ động sản xuất và tiêu thụ năng lượng sạch cũng góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về sử dụng điện hiệu quả.

Ở góc độ xã hội, nhiều khảo sát quốc tế cho thấy năng lượng mặt trời nhận được sự ủng hộ rộng rãi. Một nghiên cứu toàn cầu tại 21 quốc gia ghi nhận 68% người dân coi điện mặt trời là nguồn năng lượng ưu tiên. Tại Việt Nam, xu hướng này cũng đang hiện hữu, người dân dần quen với việc tiết kiệm điện, đồng thời chủ động tìm hiểu và lắp đặt hệ thống điện mặt trời mái nhà.

Các chuyên gia dự báo, nếu cơ chế hỗ trợ và khung pháp lý được hoàn thiện, thị trường điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam sẽ có bước phát triển nhanh trong giai đoạn 2026 - 2030. Khi đó, việc một hộ gia đình có điện mặt trời mái nhà không chỉ là mục tiêu, mà hoàn toàn có thể trở thành hiện thực.

Điện mặt trời mái nhà đang đứng trước ngưỡng cửa bùng nổ. Người dân ngày càng quan tâm, chính quyền địa phương đặt mục tiêu rõ ràng, Chính phủ chuẩn bị các gói hỗ trợ. Vấn đề còn lại là tạo dựng một khung pháp lý minh bạch, ổn định và đủ hấp dẫn để khuyến khích đầu tư. Nếu giải được “nút thắt” này, Việt Nam không chỉ khai thác hiệu quả tiềm năng năng lượng sạch, mà còn tiến gần hơn tới mục tiêu an ninh năng lượng và phát triển bền vững.

Tiến Anh