Nâng cao năng lực cho đội ngũ hòa giải viên

Khoảng trống về kỹ năng và phương pháp hòa giải

Phó Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) Phan Hồng Nguyên nhấn mạnh, theo quy định của Bộ luật Hình sự, đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật, nhà nước ưu tiên áp dụng các biện pháp xử lý chuyển hướng, với mục tiêu giáo dục, giúp các em sửa chữa sai lầm, phát triển lành mạnh, hạn chế tối đa các tác động tiêu cực đến tâm lý và tương lai.

Việc áp dụng hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật mang lại nhiều lợi ích thiết thực như tránh ảnh hưởng đến tâm sinh lý lứa tuổi, ảnh hưởng đến sự phát triển của người chưa thành niên; tránh sự kỳ thị, phân biệt khi bị kết tội và xử phạt; tạo cơ hội cho người chưa thành niên được giáo dục nhận thức đúng đắn về hành vi, cho họ cơ hội sửa sai…

Tập huấn kỹ năng hòa giải cho đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở. Ảnh: Bích Phương

Từ những dẫn chứng nêu trên cho thấy, công tác hòa giải cơ sở được xác định là giải pháp cốt lõi có hiệu quả cao để phòng ngừa vi phạm pháp luật và xây dựng xã hội thượng tôn pháp luật, hạn chế các biện pháp răn đe mạnh dễ gây ảnh hưởng đến tâm lý của người chưa thành niên.

Tuy nhiên, khi áp dụng đối với các vụ, việc người chưa thành niên vi phạm pháp luật, thực tế cho thấy, số vụ, việc được đưa ra hòa giải ở cơ sở còn chưa nhiều, chưa tương xứng với vai trò của hòa giải như một biện pháp xử lý chuyển hướng. Nguyên nhân không nằm ở việc thiếu cơ sở pháp lý, mà nằm ở khả năng tổ chức thực hiện tại cơ sở.

Một trong những "điểm nghẽn" lớn nhất hiện nay là thiếu kỹ năng và phương pháp hòa giải phù hợp với người chưa thành niên. Khác với người trưởng thành, người chưa thành niên có đặc điểm tâm sinh lý chưa hoàn thiện, dễ bị tổn thương, dễ phản ứng tiêu cực nếu bị gây áp lực. Hiện nay, nhiều hòa giải viên được đào tạo chủ yếu để giải quyết các tranh chấp dân sự thông thường, trong khi hòa giải đối với người chưa thành niên đòi hỏi cách tiếp cận chuyên biệt, gắn với tâm lý lứa tuổi, quyền trẻ em và tư pháp phục hồi.

TS. Nguyễn Phương Lan, giảng viên Trường Đại học Luật Hà Nội cho rằng, hòa giải đối với người chưa thành niên không chỉ nhằm giải quyết mâu thuẫn, mà còn phải hướng đến mục tiêu giáo dục, phục hồi. Nếu không có cách tiếp cận chuyên biệt, rất dễ làm mất đi ý nghĩa nhân văn của biện pháp này. Theo đó, nhiều hòa giải viên vẫn áp dụng tư duy hòa giải tranh chấp dân sự thông thường để xử lý các vụ việc liên quan đến người chưa thành niên.

Theo các chuyên gia, nếu chỉ vận dụng kinh nghiệm hòa giải thông thường thì rất khó xử lý các vụ việc liên quan đến người chưa thành niên. Hòa giải viên cần được trang bị kỹ năng riêng, nếu không sẽ dễ lúng túng, thậm chí tạo áp lực tâm lý không cần thiết cho các em.

Hoàn thiện hướng dẫn và tăng cường tập huấn

Xuất phát từ yêu cầu bảo vệ tốt nhất quyền và lợi ích của người dưới 18 tuổi, đồng thời khắc phục những hạn chế trong thực tiễn, trong khuôn khổ Dự án "Tăng cường tư pháp cho người chưa thành niên tại Việt Nam giai đoạn 2022 - 2026", Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) đã tài trợ Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý xây dựng Tài liệu "Hướng dẫn quy trình hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật".

Điểm cốt lõi của tài liệu là chuyển hóa chính sách thành quy trình, kỹ năng và phương pháp cụ thể, giúp hòa giải viên có thể áp dụng trực tiếp trong thực tiễn. Tài liệu tập trung làm rõ các trường hợp người chưa thành niên được hòa giải ở cơ sở; cách tiếp cận hòa giải thân thiện; tư pháp phục hồi; mục tiêu, nguyên tắc hòa giải; kỹ năng thiết yếu của hòa giải viên; công tác chuẩn bị và quy trình tiến hành buổi hòa giải.

Để bảo đảm tính khoa học và khả năng áp dụng, Bộ Tư pháp đã tổ chức rất nhiều tọa đàm trực tuyến trao đổi kinh nghiệm; tổ chức các lớp tập huấn về công tác hòa giải ở cơ sở. Cách tiếp cận này thể hiện tư duy chính sách "đúng và trúng", tập trung nguồn lực vào những địa bàn có nhu cầu thực tiễn lớn. Nội dung tập huấn được thiết kế theo hướng thực hành, lấy người học làm trung tâm, được chọn lọc kỹ lưỡng, tập trung vào những vấn đề thiết thực, mới và sát với thực tiễn, giúp học viên dễ hiểu, dễ nhớ và có thể áp dụng để mang lại hiệu quả thực chất.

Một điểm nhấn của các khóa tập huấn là việc áp dụng phương pháp đào tạo hiện đại, tăng cường sự tham gia của học viên. Thay vì cách truyền đạt một chiều, giảng viên tổ chức cho học viên thảo luận nhóm, trao đổi, phân tích tình huống thực tế, đặt ra các câu hỏi gợi mở để học viên cùng suy nghĩ, tìm giải pháp. Cách làm này giúp lớp học luôn sôi nổi, tạo hứng thú cho người học; giúp học viên tiếp thu kiến thức sâu hơn, rèn luyện kỹ năng xử lý tình huống, là yếu tố đặc biệt quan trọng trong hòa giải các vụ việc liên quan đến người chưa thành niên.

Thực tiễn cho thấy, hòa giải ở cơ sở đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật là một biện pháp đúng đắn, nhân văn, nhưng chỉ thực sự hiệu quả khi được triển khai đồng bộ từ chính sách, hướng dẫn đến năng lực thực thi. Việc hoàn thiện tài liệu hướng dẫn, tăng cường tập huấn, xây dựng đội ngũ giảng viên nòng cốt chính là giải pháp then chốt để đưa chủ trương xử lý chuyển hướng đi vào chiều sâu.

Đỗ Quyên