NATO sẽ giải bài toán chi 5% GDP cho quốc phòng thế nào?

Ngày 25-6, tại hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở Hà Lan, lãnh đạo các nước NATO ký thỏa thuận tăng chi tiêu quốc phòng lên mức 5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP).

Mục tiêu mới này, dự kiến đạt được trong vòng 10 năm tới, đánh dấu bước nhảy vọt trị giá hàng trăm tỉ USD mỗi năm so với mục tiêu hiện tại là 2% GDP.

Những quốc gia nào đang đáp ứng mục tiêu 2% GDP?

Theo kênh Al Jazeera, năm 2006, các bộ trưởng quốc phòng NATO đã đồng ý cam kết dành ít nhất 2% GDP cho chi tiêu quốc phòng. Tuy nhiên, rất ít quốc gia thực hiện điều này. Mãi đến khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014, các quốc gia thành viên NATO mới thống nhất tại hội nghị thượng đỉnh NATO ở Wales (Anh) cùng năm sẽ đạt mức chi 2% GDP cho quốc phòng trước năm 2024.

Các lãnh đạo chụp hình tại hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở Hà Lan ngày 25-6. Ảnh: NATO

Kể từ khi NATO đặt ra các mục tiêu chi tiêu quốc phòng vào năm 2014, mức chi tiêu trung bình của các nước thành viên đã tăng từ 1,4% GDP lên 2% GDP vào năm 2024. Tuy nhiên, các mục tiêu này không có tính ràng buộc pháp lý.

Hiện nay, 23 trong số 32 quốc gia thành viên đã đạt mục tiêu này. Ba Lan dẫn đầu NATO về tỉ lệ chi tiêu quốc phòng, dành 4,1% GDP cho lĩnh vực này; tiếp theo là Estonia và Mỹ với 3,4% GDP mỗi nước; kế đến là Latvia với 3,2% GDP và Hy Lạp với 3,1% GDP.

Các quốc gia NATO giáp Nga như Estonia và Lithuania đã tăng mạnh chi tiêu quốc phòng. Tây Ban Nha là thành viên NATO phân bổ tỉ lệ GDP thấp nhất cho quốc phòng, ở mức 1,2%.

Tại hội nghị thượng đỉnh ngày 25-6, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã chỉ đích danh Tây Ban Nha để chỉ trích vì mức chi tiêu quá thấp, nói rằng “họ muốn được đi nhờ một chút”. Ông Trump còn cảnh báo sẽ buộc Tây Ban Nha “phải trả gấp đôi” trong các cuộc đàm phán thương mại.

Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sánchez tuyên bố nước ông sẽ không thực hiện mục tiêu chi tiêu quốc phòng 5%, cho rằng mức 2% là “đủ” và “thực tế” đối với Tây Ban Nha.

Chuyên gia Rachel Rizzo thuộc Trung tâm châu Âu của Hội đồng Đại Tây Dương (Mỹ) nhận định rằng cách diễn đạt trong thỏa thuận 5% “có thể để lại vừa đủ khoảng trống linh hoạt để một số đồng minh (như Tây Ban Nha) lựa chọn không tham gia”.

Mục tiêu mới 5% GDP sẽ được thực hiện như thế nào?

Mục tiêu mới 5% GDP được chia thành hai phần: 3,5% GDP dành cho chi tiêu quốc phòng thuần túy, như binh sĩ và vũ khí và 1,5% GDP dành cho đầu tư quốc phòng-an ninh rộng hơn, bao gồm nâng cấp hạ tầng như đường sá, cầu cống, cảng biển, sân bay, phương tiện quân sự, an ninh mạng và bảo vệ các đường ống năng lượng.

Các quốc gia thành viên liên minh sẽ được kỳ vọng đạt mục tiêu này vào năm 2035, nhưng mục tiêu có thể điều chỉnh khi kế hoạch được rà soát lại vào năm 2029.

Các quốc gia thành viên NATO sẽ phải tự quyết định họ sẽ tìm nguồn tiền bổ sung cho quốc phòng từ đâu.

Tổng thư ký NATO Mark Rutte cho biết việc các thành viên đồng ý tăng chi tiêu quốc phòng lên 5% GDP “không phải điều khó khăn” vì “mối đe dọa ngày càng gia tăng từ Nga”.

Tuy nhiên, tại Anh chẳng hạn, các bộ trưởng vẫn chưa làm rõ họ sẽ tìm đâu ra khoản tiền bổ sung dành cho quốc phòng.

Liên minh châu Âu (EU) gần đây nới lỏng quy định tài chính, cho phép các nước thành viên tăng chi tiêu quốc phòng thêm 1,5% GDP mỗi năm trong vòng bốn năm mà không bị phạt, dù theo quy định bình thường một quốc gia thành viên có thể bị xử lý kỷ luật nếu thâm hụt ngân sách vượt quá 3% GDP.

Ngoài ra, các bộ trưởng EU đã phê duyệt việc thành lập một quỹ vũ khí trị giá 150 tỉ euro (174 tỉ USD), sử dụng nguồn vốn vay chung của EU để cấp các khoản vay cho các quốc gia thực hiện các dự án quốc phòng chung.

Khi được hỏi liệu các nước NATO có nên cam kết với mục tiêu 5% GDP hay không, Tổng thống Trump nói: “Tôi nghĩ là nên. Chúng tôi đã hỗ trợ NATO quá lâu, và trong nhiều trường hợp, tôi tin rằng Mỹ đã chi trả gần như toàn bộ chi phí”.

THẢO VY