Ngành ô tô Nhật Bản âm thầm tái cấu trúc để vượt qua khó khăn

Biểu tượng của các hãng ô tô Nhật Bản Toyota, Honda, Nissan và Suzuki. Ảnh: BNEWS/TTXVN

Khủng hoảng này càng trầm trọng hơn trong bối cảnh doanh số tại thị trường nội địa Nhật sụt giảm không thể cứu vãn, cùng với áp lực cạnh tranh ngày càng lớn từ Trung Quốc tại các thị trường châu Á truyền thống, khiến các hãng xe buộc phải điều chỉnh chiến lược vận hành của mình.

Các chính sách thuế quan do Tổng thống Mỹ Donald Trump ban hành đang đe dọa gây thiệt hại hàng tỷ USD cho Toyota, nhà sản xuất xe lớn nhất thế giới, cũng như các hãng xe Nhật khác.

Năm 2024, các tập đoàn như Toyota, Honda, Nissan, Subaru, Mazda đã nhập khẩu từ 38% đến 80% số xe bán tại Mỹ từ các nhà máy ở Nhật Bản, Canada hoặc Mexico.

Trước đây, các mẫu xe này chỉ bị đánh thuế 2,5%, nhưng từ ngày 3/4, mức thuế đã nhảy vọt lên 27,5%, buộc các hãng phải điều chỉnh chiến lược.

Ngay cả khi chấp nhận cắt giảm biên lợi nhuận để hấp thụ một phần mức thuế mới, họ vẫn phải tăng giá xe nhập khẩu, đồng thời hứng chịu sụt giảm doanh số, có thể giảm trung bình 18% tại Mỹ, vốn là một trong những thị trường sinh lời nhất toàn cầu.

Hiện nay, những bộ phận tài chính của các hãng xe Nhật chưa thể đưa ra tính toán chính xác tác động từ "cơn bão" nước Mỹ. Nhưng theo ước tính mới nhất, các hãng xe Nhật có thể mất gần 20 tỷ euro (23 tỷ USD) lợi nhuận trong năm tài chính, cùng với việc phải giảm giá trị tài sản sản xuất tại nước này.

Năm 2023, khoảng 1,5 triệu xe sản xuất tại Nhật đã vượt Thái Bình Dương đến Mỹ. Trong những tháng tới, lượng xuất khẩu này sẽ giảm, kéo theo nghi vấn về tính bền vững của một số nhà máy nội địa.

Lắp ráp ô tô tại một nhà máy của Toyota, ở Aichi, Nhật Bản. Ảnh: AFP/TTXVN

Tất cả các nhà máy này vốn đã phải đối mặt với sự suy giảm tất yếu của nhu cầu trong nước. Khi dân số Nhật mỗi năm giảm gần 1 triệu người, các hãng xe chỉ bán được 4,4 triệu xe tại Nhật vào năm 2024, so với 6 triệu xe đầu những năm 2000.

Không còn xuất khẩu mạnh, ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản, sử dụng trực tiếp và gián tiếp 5,5 triệu lao động và đóng góp gần 3% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP), đang rơi vào thế nguy cấp.

Để duy trì sản xuất tại Nhật, các hãng có thể kỳ vọng phục vụ nhu cầu đang bùng nổ tại châu Á. Nhưng ngay cả tại đây, vị thế của họ cũng đang bị lung lay.

Tại Trung Quốc, thị trường xe hơi lớn nhất thế giới, các hãng nước ngoài đang dần mất chỗ đứng. Theo Hiệp hội Ô tô Trung Quốc, trong năm ngoái, các thương hiệu Nhật chỉ chiếm 13,7% thị phần, so với 24% vào năm 2020.

Vì quá gắn bó với động cơ xăng và chỉ tập trung vào xe hỗn hợp (hybrid), họ đã bỏ lỡ cuộc chuyển mình mạnh mẽ sang xe điện của người tiêu dùng Trung Quốc, đồng thời không kịp đối phó với sự trỗi dậy của các đối thủ bản địa như BYD, Geely hay Changan. Những thương hiệu này hiện đang thâm nhập cả thị trường Đông Nam Á, vốn từng là sân nhà của Nhật.

Từ năm 2019 đến năm 2024, thị phần của các hãng Nhật đã giảm 12% ở Thái Lan, 6% ở Indonesia 5% ở Malaysia và 18% ở Singapore.

Trước hàng loạt thách thức, không phải hãng nào cũng có khả năng chống đỡ như nhau. Với lợi nhuận khổng lồ và lượng tiền mặt dồi dào, Toyota sẽ vượt qua khủng hoảng mà không bị tổn hại nhiều.

Honda, nhờ mảng xe máy mạnh, cũng có sự bảo vệ nhất định. Ngược lại, Nissan và Mitsubishi sẽ chịu tác động nặng nề hơn: Nissan đã tuyên bố đóng cửa bảy nhà máy toàn cầu và cắt giảm 20.000 việc làm.

Các hãng nhỏ hơn của Nhật sẽ buộc phải xem lại khả năng tồn tại độc lập trước làn sóng xe điện và sự chuyển dịch công nghệ, nơi phần mềm sẽ đóng vai trò then chốt. Trước đây, thành công của họ dựa trên mô hình tích hợp dọc trong các tập đoàn kiểu "keiretsu", gồm hàng chục nhà cung cấp phụ thuộc. Nhưng mô hình đó thiếu sự linh hoạt để phát triển ô tô thế hệ mới, đòi hỏi hợp tác ngang hàng và đổi mới công nghệ.

Sắp tới sẽ xuất hiện các liên minh mới, dù không có vụ sáp nhập mạnh mẽ nào, bởi các tập đoàn Nhật vẫn còn quá tự tôn. Tuy nhiên, một quá trình "hợp nhất mềm" sẽ gia tăng. Toyota đã sở hữu cổ phần chiến lược trong Mazda (5%), Subaru (20%) và Suzuki (5%), đồng thời thúc đẩy các hợp tác sản xuất với họ. Honda tuy không thuyết phục được Nissan “về chung nhà” hồi đầu năm, nhưng cả hai đều buộc phải hợp tác để tiết kiệm chi phí phát triển xe điện và phần mềm.

Nhiều năm sau làn sóng tái cấu trúc ngành ô tô ở Mỹ và châu Âu, giờ đây đến lượt Nhật Bản cảm nhận làn sóng thay đổi âm thầm mà mạnh mẽ.

Nguyễn Thu Hà/vnanet.vn