Ngành ô tô thế giới 'hoảng loạn' vì tình trạng tắc nghẽn đất hiếm

Frank Eckard, CEO của một nhà sản xuất nam châm Đức, đã nhận được rất nhiều cuộc gọi trong những tuần gần đây. Các nhà sản xuất ô tô và nhà cung cấp phụ tùng đang tuyệt vọng tìm kiếm nguồn nam châm thay thế, vốn đang thiếu hụt do lệnh hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc.

Một số người nói với Eckard rằng nhà máy của họ có thể phải đóng cửa vào giữa tháng 7 nếu không có nguồn cung nam châm dự phòng. "Toàn bộ ngành công nghiệp ô tô đang hoảng loạn", Eckard, CEO của Magnosphere, có trụ sở tại Troisdorf, Đức, cho biết. "Họ sẵn sàng trả bất kỳ giá nào".

Các giám đốc điều hành ô tô một lần nữa bị dồn vào thế khó khi lo ngại rằng việc Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ xuất khẩu nam châm đất hiếm vốn rất cần thiết để sản xuất ô tô, có thể làm tê liệt sản xuất.

Ở một diễn biến khác, Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây tiết lộ rằng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã đồng ý cho phép khoáng sản đất hiếm và nam châm chảy vào Mỹ. Một nhóm thương mại của Mỹ dự kiến sẽ gặp các đối tác Trung Quốc để đàm phán tại London.

Ngành công nghiệp ô tô lo ngại tình hình đất hiếm có thể dẫn đến cú sốc chuỗi cung ứng lớn thứ ba trong năm năm. Tình trạng thiếu hụt chất bán dẫn đã xóa sổ hàng triệu chiếc ô tô khỏi kế hoạch sản xuất của các nhà sản xuất ô tô, từ khoảng năm 2021 đến năm 2023. Trước đó, đại dịch Covid năm 2020 đã khiến các nhà máy phải đóng cửa trong nhiều tuần.

Những cuộc khủng hoảng đó đã thúc đẩy ngành công nghiệp củng cố các chiến lược chuỗi cung ứng. Các giám đốc điều hành đã ưu tiên nguồn cung dự phòng cho các thành phần chính và xem xét lại việc sử dụng hàng tồn kho đúng lúc, giúp tiết kiệm tiền nhưng có thể khiến họ không có hàng tồn kho khi khủng hoảng xảy ra.

Tuy nhiên, xét theo các cuộc gọi đến của Eckard, có lẽ "không ai học được gì từ quá khứ", ông cho biết.

Lần này, khi nút thắt cổ chai đất hiếm thắt chặt, ngành công nghiệp có ít lựa chọn tốt, xét đến mức độ thống trị thị trường của Trung Quốc. Số phận của các dây chuyền lắp ráp của các nhà sản xuất ô tô đã được giao cho một nhóm nhỏ các quan chức Trung Quốc khi họ xem xét hàng trăm đơn xin cấp giấy phép xuất khẩu.

Một số nhà máy cung cấp ô tô của châu Âu đã đóng cửa, với nhiều đợt ngừng hoạt động sắp tới, theo Hiệp hội các nhà cung cấp ô tô châu Âu (CLEPA).

"Sớm hay muộn, điều này sẽ xảy ra với tất cả mọi người", Tổng thư ký CLEPA Benjamin Krieger nói.

Ngày nay, ô tô sử dụng đất hiếm trong hàng chục bộ phận như gương chiếu hậu, loa âm thanh nổi, bơm dầu, cần gạt nước kính chắn gió và cảm biến rò rỉ nhiên liệu và cảm biến phanh.

Trong khi đó, Trung Quốc kiểm soát tới 70% hoạt động khai thác đất hiếm trên toàn cầu, 85% công suất tinh chế và khoảng 90% sản lượng hợp kim kim loại đất hiếm và nam châm, theo công ty tư vấn AlixPartners.

Còn theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, một chiếc xe điện trung bình sử dụng khoảng 0,5 kg (hơn 1 pound) các nguyên tố đất hiếm và một chiếc xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch chỉ sử dụng một nửa lượng đó.

Trung Quốc đã từng siết chặt trước đây, bao gồm cả trong một cuộc tranh chấp năm 2010 với Nhật Bản, trong đó nước này đã hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Nhật Bản đã phải tìm nhà cung cấp thay thế và đến năm 2018, Trung Quốc chỉ chiếm 58% lượng đất hiếm nhập khẩu.

"Trung Quốc có một lá bài đất hiếm để chơi bất cứ khi nào họ muốn", Mark Smith, CEO của công ty khai khoáng NioCorp nói. Công ty đang phát triển một dự án đất hiếm tại Nebraska dự kiến sẽ bắt đầu sản xuất trong vòng ba năm. Trong toàn ngành, các nhà sản xuất ô tô đã cố gắng “cai nghiện” Trung Quốc đối với nam châm đất hiếm hoặc thậm chí phát triển nam châm không cần những nguyên tố đó. Nhưng hầu hết các nỗ lực đều còn cách xa nhiều năm nữa mới đạt được quy mô cần thiết.

EU đã đưa ra các sáng kiến bao gồm Đạo luật nguyên liệu thô quan trọng để thúc đẩy các nguồn đất hiếm của châu Âu. Nhưng nó vẫn chưa di chuyển đủ nhanh, Noah Barkin, cố vấn cấp cao tại Rhodium Group, một nhóm nghiên cứu tập trung vào Trung Quốc của Mỹ nói.

Ngay cả những công ty đã phát triển các sản phẩm có thể bán được cũng phải vật lộn để cạnh tranh với các nhà sản xuất Trung Quốc về giá.

David Bender, đồng giám đốc mảng kinh doanh tái chế nam châm của Heraeus, một công ty chuyên về kim loại của Đức, cho biết công ty chỉ hoạt động ở mức công suất 1% và sẽ phải đóng cửa vào năm tới nếu doanh số không tăng.

"Chúng tôi đã thấy sự thay đổi đột ngột về sự quan tâm từ các nhà đầu tư và khách hàng" kể từ khi các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc có hiệu lực, CEO Jonathan Rowntree cho hay. Công ty đang có kế hoạch xây dựng một nhà máy trị giá 1 tỷ USD dự kiến sẽ bắt đầu sản xuất vào năm 2029.

Khi các công ty ô tô buộc phải tìm kiếm các giải pháp dài hạn hơn, họ phải vật lộn để ngăn chặn việc đóng cửa nhà máy sắp xảy ra.

Mercedes-Benz nằm trong số các nhóm tìm kiếm nguồn cung cấp vật liệu quan trọng thay thế sau khi Trung Quốc thắt chặt lệnh hạn chế xuất khẩu. Porsche từ chối bình luận về các nhà cung cấp của mình.

Tình trạng thiếu hụt không chỉ giới hạn ở Châu Âu, Ford cũng đã tạm dừng sản xuất tại nhà máy xe thể thao đa dụng ở Chicago vào tháng 5 do thiếu nam châm.

Các nhà phân tích của Berenberg cho biết hôm thứ Năm rằng cuộc xung đột địa chính trị về kim loại sẽ "thúc đẩy đầu tư vào các chuỗi cung ứng không phải của Trung Quốc", với các công ty bao gồm Rainbow dự kiến sẽ được hưởng lợi.

Trong khi đó, các giám đốc điều hành ô tô thực tế đã nhiều lần cảnh báo về kho dự trữ nam châm đất hiếm sẽ chỉ đủ dùng trong vài tuần đến vài tháng.

Một trong số ít trường hợp ngoại lệ là Hyundai. Nguồn tin giấu tên nói rằng nhà sản xuất ô tô Hàn Quốc và Kia đã nói với các nhà đầu tư họ có kho dự trữ đất hiếm đủ dùng cho ít nhất là đến cuối năm.

Tuy nhiên, ngay cả khi các nhà sản xuất ô tô châu Âu đảm bảo được nguồn đất hiếm được khai thác từ bên ngoài Trung Quốc, thì phần lớn hoạt động sản xuất nam châm vẫn diễn ra ở châu Á.

Bắc Kinh gần đây đã đồng ý đẩy nhanh quá trình phê duyệt giấy phép xuất khẩu đất hiếm cho một số công ty châu Âu, sau khi có cảnh báo rằng hệ thống cấp phép mới của họ đối với đất hiếm và nam châm liên quan có nguy cơ gây ra tình trạng ngừng hoạt động của nhà máy trên diện rộng, gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nhưng các giám đốc điều hành ngành cho biết các nhà sản xuất vẫn có thể phải đối mặt với sự chậm trễ trong việc nhận được các lô hàng đất hiếm và nam châm của họ do tồn đọng các đơn xin cấp phép.

Ngay cả đối với các công ty như Volkswagen, vốn đã nhận được giấy phép từ Trung Quốc, thì vẫn phải mất nhiều tuần hoặc thậm chí nhiều tháng trước khi các lô hàng đến nơi.

Nam Nguyễn