Nghệ nhân người Tày 86 tuổi và cả cuộc đời với câu hát Then, điệu đàn tính

Truyền lửa đam mê cho thế hệ trẻ

Sinh ra trong gia đình người dân tộc Tày ở Bình Liêu, từ thuở thiếu thời, Lương Thiêm Phú đã say mê theo chân người lớn đi xem các buổi hát Then trong bản.

Ban đầu, cậu chỉ nhẩm hát theo, dần dần thuộc lời và tự tin cất giọng. Nhận thấy niềm đam mê của cậu bé, các bậc cao niên trong bản tận tình dạy cách nhấn nhá, ngân luyến, rồi truyền cho nhiều làn điệu mới. Đến tuổi đôi mươi, Phú đã có thể tự sáng tác những bài Then đầu tiên.

Nghệ nhân ưu tú Lương Thiêm Phú (ngoài cùng bên phải) cùng câu lạc bộ hát Then - đàn tính. Ảnh: Mỹ Dung

Nhưng rồi, như nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống khác, hát Then đứng trước nguy cơ bị mai một. Những năm tháng kinh tế khó khăn, người trẻ mải mê mưu sinh, không còn mấy ai dành thời gian ngồi lại bên bếp lửa để hát Then. Nhiều bài Then cổ dần chìm vào quên lãng, khiến ông Lương Thiêm Phú không khỏi trăn trở.

Với mong muốn giữ lại di sản của cha ông, năm 2007, ông mạnh dạn đứng ra thành lập câu lạc bộ hát Then Tình Húc, ban đầu tập hợp được 18 thành viên. Câu lạc bộ sinh hoạt đều đặn hàng tuần, trở thành điểm hẹn văn hóa của những người đam mê.

Không chỉ dừng lại ở đó, ông Phú còn lặn lội đến nhiều bản làng, truyền dạy cho các bạn trẻ có cùng niềm yêu thích. Lớp học của ông không có bàn ghế cố định, chỉ cần một góc sân, một mái hiên, nhưng học trò thì rất háo hức.

“Chúng em được thầy Phú chỉ bảo, hướng dẫn rất tận tình từng lời bài hát Then, từng tiếng ngân nga của đàn tính” - em La Thị Hà, một học trò của ông chia sẻ.

Đến nay, ông đã sưu tầm được 6 bài Then cổ, sáng tác hơn 100 bài mới. Ông cũng đã mở 16 lớp truyền dạy hát Then, đánh đàn tính cho hơn 360 người ở nhiều địa phương.

Giữ nghề làm đàn tính

Nghệ nhân Lương Thiêm Phú còn dành trọn tâm huyết cho việc chế tác đàn tính.

Để làm một cây đàn tính, ông phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ: chọn gỗ boóc láp (tiếng Tày) chắc, phơi khô, bào nhẵn, khắc hoa văn, phủ sơn. Sau đó, ông lấy quả bầu do chính tay gieo trồng, khoét lỗ thoát âm và gắn khớp hoàn hảo với thân đàn.

Nghệ nhân Lương Thiêm Phú miệt mài truyền dạy văn hóa Tày cho thế hệ trẻ. Ảnh: Mỹ Dung

Mỗi cây đàn tính là kết tinh của sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và tình yêu văn hóa dân tộc. Ngoài những cây đàn phục vụ biểu diễn, ông còn làm những phiên bản mini để khách du lịch có thể mang về làm kỷ niệm.

“Một cây đàn nhỏ xinh nhưng lại gói trọn nét văn hóa Tày. Tôi mua về không chỉ để trưng bày mà để nhớ mãi tiếng đàn giữa núi rừng Bình Liêu” - chị Hoàng Thị Thùy Duyên, du khách đến từ Hải Phòng nói.

Thế nhưng, nghề làm đàn tính nay chỉ còn rất ít người biết, đa số là những cụ cao tuổi. Ông Phú sẵn sàng truyền nghề miễn phí cho bất kỳ ai có đam mê, chỉ mong nhạc cụ đặc trưng của dân tộc Tày không bị thất truyền.

Dẫu thu nhập từ nghề chẳng nhiều nhặn, ông vẫn kiên trì. Bởi với ông, mỗi cây đàn hoàn thành, mỗi lớp học kết thúc là thêm một hy vọng rằng việc hát Then, chơi đàn tính sẽ được giữ gìn, trao truyền cho thế hệ mai sau.

Với ông, hạnh phúc tuổi già là được nghe lớp trẻ ngân nga câu Then, tiếng đàn tính vang vọng trong ngày hội. Trong ánh mắt người nghệ nhân già đó không chỉ là âm nhạc mà là hồn cốt của cả một cộng đồng.

Giữ nghề ở tuổi xưa nay hiếm, nghệ nhân Lương Thiêm Phú đã được Chủ tịch nước tặng bằng khen và danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể từ tháng 4/2019. Tấm bằng khen không chỉ là sự ghi nhận công lao cá nhân mà còn là minh chứng cho sự bền bỉ của một con người đã dành cả đời để giữ gìn, phát huy văn hóa dân tộc.

Mỹ Dung