Nghị quyết 68: Giải tỏa bức xúc, áp lực lâu nay cho doanh nghiệp

Nhiều năm làm đại biểu Quốc hội (ĐBQH), kiến nghị nhiều giải pháp thể chế hóa các chủ trương, định hướng của Đảng về kinh tế, luật sư Trương Trọng Nghĩa, từ thực tiễn của mình cho rằng: “Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị do Tổng Bí thư Tô Lâm ký ban hành mới đây không chỉ đề cập đúng, trúng vấn đề mà còn giải tỏa những bức xúc bấy lâu nay của các doanh nghiệp (DN) và doanh nhân kinh tế tư nhân (KTTN)”.

Nghị quyết 68 tạo sự đồng thuận cao trong cộng đồng các nhà đầu tư và doanh nhân nước ngoài ở Việt Nam và ngoài nước. Ảnh minh họa: THUẬN VĂN

Kịp thời và đúng lúc

. Phóng viên: Thưa ông, một nhận xét tổng quát, ông thấy Nghị quyết 68 về thúc đẩy KTTN ra đời có ý nghĩa gì?

Đại biểu Quốc hội Trương Trọng Nghĩa.

+ ĐBQH Trương Trọng Nghĩa (ảnh): Có thể nói Nghị quyết 68 là sự tiếp tục đường lối, quan điểm của Đảng về KTTN đã được hình thành và quyết định cách đây nhiều nhiệm kỳ. Nhưng ở Nghị quyết 68, những chủ trương, đường lối, quan điểm đã được mở rộng, phát triển và nâng cao hơn.

Vì sao là tiếp tục? Vì một số quan điểm quan trọng nêu trong Nghị quyết 68 đã từng được nêu trong các nghị quyết trước đây của Đảng và đã được thể chế hóa ở đạo luật cao nhất của Việt Nam là Hiến pháp 2013.

Ví dụ, tại Hiến pháp 2013, Điều 32 quy định: 1. Mọi người có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh hoạt, tư liệu sản xuất, phần vốn góp trong DN hoặc trong các tổ chức kinh tế khác. 2. Quyền sở hữu tư nhân và quyền thừa kế được pháp luật bảo hộ.

Điều 33: Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm.

Điều 51: Các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân. Các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật. 3. Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để doanh nhân, DN và cá nhân, tổ chức khác đầu tư, sản xuất, kinh doanh; phát triển bền vững các ngành kinh tế, góp phần xây dựng đất nước. Tài sản hợp pháp của cá nhân, tổ chức đầu tư, sản xuất, kinh doanh được pháp luật bảo hộ và không bị quốc hữu hóa.

Đặc biệt, các quyền nêu trên được Nhà nước “công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật” và “chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết” (Điều 14).

Ngoài ra, từ Điều 19 đến Điều 23 đã thể chế hóa một cơ chế tư pháp và tố tụng bảo đảm cho công dân nói chung và DN, doanh nhân tư nhân nói riêng có một không gian và hành lang pháp lý an toàn khi thực thi và hưởng thụ các quyền kinh tế và dân sự hiến định của mình, trong đó cốt lõi là nguyên tắc suy đoán vô tội (đã được cụ thể hóa trong hai BLHS và BLTTHS hiện hành).

Nghị quyết 68 được DN và doanh nhân khu vực KTTN hoan nghênh trước hết là do đã khẳng định lại các đường lối, quan điểm đối với KTTN đã được hiến định.

. Chủ trương, đường lối của Đảng đã được thể chế hóa bằng Hiến pháp, các luật. Vậy vì sao Bộ Chính trị tiếp tục ra Nghị quyết 68?

+ Như đã nêu trên, ở Nghị quyết 68, những đường lối, quan điểm của Đảng đối với KTTN chẳng những được khẳng định lại mà còn được phát triển và nâng cao hơn, tạo ra một chuyển biến đột phá trong sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước đối với KTTN.

Nghị quyết 68 ra đời hết sức kịp thời và đúng lúc trước tình hình thế giới đã chuyển sang kỷ nguyên số của nhân loại, trong đó vai trò của KTTN cực kỳ quan trọng và không thể thay thế, thậm chí còn vượt lên các định chế nhà nước về sự năng nổ, sáng tạo, đột phá và tiên phong như đang diễn ra ở nhiều quốc gia như Mỹ, Liên minh châu Âu, Nga, Trung Quốc và các nền kinh tế mới nổi ở ASEAN.

Kịp thời và đúng lúc còn là vì vừa qua, các quy định của Hiến pháp 2013 về KTTN chưa đi vào cuộc sống một cách triệt để như tinh thần của nghị quyết Đảng, cả trong nhận thức, trong thể chế hóa và trong thực thi.

Chẳng hạn, Hiến pháp 2013 và Luật Đầu tư quy định người dân và DN được kinh doanh những ngành nghề luật không cấm. Thế nhưng mỗi khi DN bị thanh tra, kiểm tra, điều tra… câu hỏi thường trực họ nhận được là “Anh có được phép làm cái này không?”.

Để làm được một dự án, đầu tư vào một lĩnh vực mới… cần rất nhiều loại giấy phép. Như vậy, dù không bị cấm đầu tư, kinh doanh nhưng DN, người dân lại bị các loại giấy phép con hạn chế quyền tự do kinh doanh.

Ở Luật Đầu tư, danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện dù đã được lược bỏ một số lần nhưng vẫn còn quá rộng. Tuy nhiên, điều đó cũng không quan trọng bằng phương thức quản lý hành chính, quan liêu khi thực hiện các thủ tục liên quan đến ngành nghề kinh doanh có điều kiện đã làm chậm trễ các dự án, các ý tưởng đổi mới sáng tạo.

Nức lòng cộng đồng doanh nhân

. Theo ông, Nghị quyết 68 có thể giải quyết được những vấn đề ông vừa đề cập không?

+ Khi xác định KTTN là “một động lực quan trọng nhất”, Nghị quyết 68 đã mở ra nhiều cơ hội cải cách. Các nguyên tắc, phương châm, giải pháp để thực hiện được vai trò của KTTN đối với nền kinh tế quốc gia trong Nghị quyết 68 được thể hiện khác biệt so với một số nghị quyết khác.

Ở Nghị quyết 68, ngay cả quan điểm chỉ đạo cũng rất rõ ràng, cụ thể, dứt khoát, ví dụ: “KTTN là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, là lực lượng tiên phong…; cùng với kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, KTTN giữ vai trò nòng cốt để xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường… đưa đất nước thoát khỏi nguy cơ tụt hậu, vươn lên phát triển thịnh vượng”.

Hay “tôn trọng DN, doanh nhân, xác định doanh nhân là người chiến sĩ trên mặt trận kinh tế; bảo đảm đầy đủ quyền sở hữu tài sản, quyền tự do kinh doanh, quyền cạnh tranh bình đẳng, được tự do kinh doanh các ngành nghề pháp luật không cấm” và “Nhất quán nhận thức của các cấp ủy, chính quyền, cả hệ thống chính trị, cộng đồng DN và nhân dân về vị trí, vai trò của KTTN”.

Đặc biệt, về nhiệm vụ và giải pháp, Nghị quyết 68 còn cụ thể hơn nữa. Ví dụ: “Nhà nước kiến tạo, phục vụ, hỗ trợ KTTN phát triển nhanh, bền vững, không can thiệp hành chính vào hoạt động sản xuất, kinh doanh trái với nguyên tắc thị trường; xây dựng mối quan hệ giữa chính quyền với DN cởi mở, thân thiện, đồng hành, liêm chính phục vụ, kiến tạo phát triển”.

Nghị quyết yêu cầu chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm; chuyển việc quản lý điều kiện kinh doanh từ cấp phép, chứng nhận sang thực hiện công bố điều kiện kinh doanh và hậu kiểm; sửa đổi Luật Phá sản, rút ngắn thời gian xử lý các thủ tục pháp lý, mở rộng phạm vi áp dụng chế tài phá sản rút gọn…

Đây là những điểm rất quan trọng. Bởi ngay như chế định phá sản, Việt Nam đã có luật phá sản hai thập niên nay nhưng thủ tục rất lâu và hiếm có những trường hợp nào được phá sản nhanh chóng. Trong khi đó, chế định phá sản đã được thực hiện ở nhiều quốc gia tiến bộ để DN hoặc cá nhân “làm lại cuộc đời mới” sau khi được giải thoát mọi công nợ.

. Một điểm trong nghị quyết được DN hoan nghênh, chờ đợi và hy vọng là việc nghị quyết đưa ra định hướng chấm dứt tình trạng “hình sự hóa” các quan hệ kinh tế - dân sự.

+ Đây chính là điểm giải tỏa được những bức xúc, áp lực bấy lâu nay đối với DN, doanh nhân nói chung và KTTN nói riêng.

Việc ưu tiên sử dụng các biện pháp kinh tế, trường hợp có thể dẫn đến xử lý hình sự hoặc không xử lý hình sự thì kiên quyết không áp dụng xử lý hình sự, không hồi tố các quy định bất lợi cho DN; các vụ việc thiếu chứng cứ, chứng cứ không rõ ràng phải sớm có kết luận, tránh ảnh hưởng đến uy tín, hoạt động sản xuất, kinh doanh bình thường của DN, doanh nhân; bảo đảm nguyên tắc suy đoán vô tội trong quá trình điều tra, xét xử các vụ án… đều là những câu chữ làm nức lòng cộng đồng DN, doanh nhân.

Bởi thực tiễn, nhiều khi sau một quá trình điều tra, DN có được “đình chỉ” thì “chưa được vạ, má đã sưng”, đã mất đi hết các cơ hội làm lại. Nguyên nhân tựu trung lại cũng là do các nguyên tắc không hình sự hóa các quan hệ dân sự - kinh tế, nguyên tắc suy đoán vô tội chưa được tuân thủ nghiêm trong một số vụ án cụ thể.

Đáp ứng yêu cầu thực tiễn

. Trong Nghị quyết 68 cũng có một điểm được đánh giá rất cao về niêm phong, kê biên tạm giữ, phong tỏa tài sản liên quan đến vụ việc, vụ án phải theo đúng thẩm quyền, trình tự, thủ tục, phạm vi, không xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức… Điều này phải chăng cũng xuất phát từ thực tiễn?

+ Đây là điểm cực kỳ quan trọng. Bởi hiện nay có một vài vụ án khi đã khởi tố là niêm phong, kê biên mở rộng gồm cả những tài sản không liên quan đến vụ án, tài sản của những người thân của bị can. Thậm chí, đôi khi chỉ một thông báo “tạm không giao dịch, dịch chuyển” tài sản cũng đã gây ra nhiều thiệt hại.

Trong một số trường hợp, luật sư đã kiến nghị tháo gỡ và nhờ được tháo gỡ thì người thân của bị can mới có điều kiện tham gia khắc phục hậu quả. Nghị quyết 68 lần này nếu được thực thi triệt để sẽ khắc phục được những vấn đề này.

Bên cạnh đó, Nghị quyết 68 cũng đề cập đến việc phải tăng cường các chế định giải quyết tranh chấp hợp đồng nhanh chóng, công bằng, khách quan và hiệu quả. Cùng với định hướng có cơ chế để xử lý các hợp đồng tồn tại nhiều năm thì việc nhấn mạnh về cơ chế trọng tài trong giải quyết tranh chấp cũng là điểm đáng chú ý.

Bởi vì cho đến nay, Việt Nam đã sử dụng cả hai phương thức tòa án và ngoài tòa án để giải quyết các tranh chấp rất hiệu quả. Định hướng này là tiền đề cho việc sửa đổi Luật Trọng tài thương mại, Luật Luật sư tới đây để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

. Theo ông, tới đây việc kê biên, niêm phong, xử lý tài sản khi khởi tố vụ án liên quan đến kinh tế thì phải tuân theo những nguyên tắc nào?

+ Điều này đòi hỏi phải có sự tinh nhuệ của các cơ quan hữu quan, sự tuân thủ nghiêm minh các quy định của pháp luật về suy đoán vô tội. Nguyên tắc là cơ quan hữu quan phải thực thi các quy định của luật pháp nhằm có lợi cho dân, có lợi cho việc chứng minh bản chất của một Nhà nước của dân, do dân, vì dân.

Tôi nhớ không lầm thì Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng chỉ đạo xử lý tội phạm theo hướng “người đáng bắt thì bắt, người bắt cũng được, không bắt cũng được thì không bắt”. Quan điểm này cũng được quy định cụ thể trong BLTTHS hiện hành. Doanh nhân, DN tư nhân mong đợi với Nghị quyết 68, nguyên tắc suy đoán vô tội và các biện pháp tư pháp tương ứng sẽ được áp dụng triệt để và thực tế bởi các ngành, các cấp hữu quan.

Triển khai đúng, kịp thời và đầy đủ những nội dung Nghị quyết 68 sẽ tạo ra những chuyển biến đột phá cho nền kinh tế đất nước trong thời gian tới. Ảnh: QUANG HUY

Rà soát những quy định trái với tinh thần Nghị quyết 68

. Trong kỳ họp thứ 9 này, số lượng các luật được sửa đổi, bổ sung rất nhiều. Theo ông, trong quá trình sửa đổi, bổ sung các luật, Quốc hội có nên bãi bỏ các luật, nội dung không còn phù hợp trong các luật không?

+ Tôi cho rằng nghị quyết chung của kỳ họp nên giao cho Ủy ban Thường vụ và Chính phủ tập trung rà soát các nội dung pháp luật trái với tinh thần, định hướng của Nghị quyết 68 để tiến hành sửa đổi và có thông qua trong một kỳ họp bất thường, không nên để chậm trễ hơn.

Theo chương trình thì kỳ họp 9 của Quốc hội sẽ thông qua Luật DN sửa đổi. Tôi đề nghị tiến hành rà soát, sửa đổi, bổ sung Luật DN phù hợp với Nghị quyết 68 và thông qua tại kỳ họp này.

Nhiều doanh nhân nói rằng đọc nội dung của nghị quyết họ đã thấy tràn đầy niềm tin, hy vọng và cho rằng chỉ cần triển khai ngay, đúng và đầy đủ những nội dung đó là sẽ tạo ra chuyển biến đột phá tích cực cho nền kinh tế và cho đất nước.

Chính phủ hiện nay đang gấp rút hoàn thiện nghị quyết trình Quốc hội nhằm triển khai Nghị quyết 68. Cử tri mong rằng nghị quyết của Quốc hội sẽ thể chế hóa một cách đầy đủ, cụ thể và có tính khả thi cao tinh thần và nội dung của Nghị quyết 68 và những chỉ đạo của Tổng Bí thư, Thủ tướng và Chủ tịch Quốc hội trong việc thực hiện khẩn trương và triệt để nghị quyết quan trọng mang tầm chiến lược này.

Cũng cần nhấn mạnh là Nghị quyết 68 cũng được hoan nghênh bởi cộng đồng các nhà đầu tư và doanh nhân nước ngoài ở Việt Nam và ngoài nước, vì họ thấy rằng sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước Việt Nam đã tiệm cận và đang bắt kịp những chuyển biến mạnh mẽ và nhanh chóng của thế giới trong kỷ nguyên mới của loài người, làm họ yên tâm và lạc quan hơn khi đầu tư vào Việt Nam.

. Xin cảm ơn ông.•

Đề xuất bỏ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư

Ngay sau khi Nghị quyết 68 được ban hành, chúng tôi đã gửi kiến nghị sửa đổi Luật Đầu tư năm 2020 đến Tổng Bí thư, Thủ tướng và Chủ tịch Quốc hội theo hướng bãi bỏ toàn bộ quy định về thủ tục chấp thuận và điều chỉnh chủ trương đầu tư đối với nhà đầu tư trong nước.

Bởi hiện nay, hệ thống luật pháp chuyên ngành đã đảm bảo quản lý chặt chẽ việc đầu tư, quyền tự do kinh doanh của người dân, DN đã được hiến định và luật pháp bảo vệ.

Hiến pháp 2013 và luật pháp hiện hành đã xác định người dân, DN được tự do kinh doanh những ngành nghề mà pháp luật không cấm. Yêu cầu phải xin chấp thuận chủ trương đầu tư từ cơ quan nhà nước trong nhiều trường hợp không những không cần thiết mà còn tạo thêm rào cản thủ tục, làm chậm trễ hoạt động kinh doanh chính đáng của người dân và DN.

Thực tế, thủ tục này làm tăng thời gian khoảng 2-5 năm và chi phí chuẩn bị đầu tư khiến DN mất cơ hội kinh doanh do chờ đợi phê duyệt. Việc phải qua rất nhiều bước và rất nhiều cơ quan có liên quan để “xin chấp thuận chủ trương hoặc điều chỉnh chủ trương đầu tư” (chỉ mang tính chấp thuận về mục tiêu, địa điểm, quy mô dự án) trước khi được chính thức triển khai dự án không tạo thêm giá trị quản lý đáng kể.

Chúng tôi ước tính nếu bãi bỏ quy định về thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư với đối với các nhà đầu tư trong nước thì có thể cắt giảm được từ 30% đến 50% thủ tục hành chính theo yêu cầu “cắt giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, ít nhất 30% chi phí tuân thủ pháp luật, ít nhất 30% điều kiện kinh doanh” mà Tổng Bí thư đã đưa ra và Nghị quyết 66, Nghị quyết 68 của Trung ương đã xác định.

Ông NGUYỄN HỮU THẬP, Chủ tịch Hiệp hội DN tỉnh Tuyên Quang

CHÂN LUẬN