Ngộ độc củ ấu tàu do chế biến sai cách

Nhiều ca ngộ độc nhập viện do sử dụng sai cách

Mới đây, một bệnh nhân nam (Nam Định) to khỏe rơi vào tình trạng tê bì chân tay, ngất, mất kiểm soát đại tiểu tiện được chuyển vào Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai, sau khi dùng củ ấu tàu (còn có tên gọi là củ ấu tẩu) để tăng cường sức khỏe, chữa bệnh xương khớp.

Theo lời kể của bệnh nhân, đây không phải lần đầu tiên ông sử dụng củ ấu tàu. Trước đó, ông thường xuyên ăn và uống nước loại củ này để tăng cường sức khỏe, chữa bệnh xương khớp. Đây là bài thuốc được bạn bè truyền tai nhau. Mỗi lần dùng củ ấu tàu, bệnh nhân này chỉ sử dụng một lượng nhỏ, luộc kỹ, ăn củ và uống cả nước.

Củ ấu tàu là rễ của cây ô đầu, đây là dược liệu có tính độc gồm aconitin và các alkaloid, chúng rất dễ bị hấp thụ khi nuốt phải.

Tuy nhiên, lần này, sau khi sử dụng, ông có hiện tượng tê bì, bệnh nhân đã nhờ người hỗ trợ tác động vật lý, chủ động tạo nôn nhưng không thấy đỡ. Hiện tượng tê bì ngày càng nặng lên, thậm chí người cảm thấy choáng váng, ngất và có tình trạng vệ sinh tại chỗ.

Bệnh nhân được xử trí truyền dịch tại tuyến huyện và chuyển thẳng vào Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai. Tại đây, qua xét nghiệm nước tiểu, các bác sĩ tìm thấy chất độc aconitin, đây cũng là chất độc có trong củ ấu tàu. Bên cạnh đó, chỉ số Troponin T của bệnh nhân khá cao, gấp gần 3 lần bình thường, cho thấy có dấu hiệu bị tổn thương cơ tim. May mắn được cấp cứu, điều trị kịp thời, bệnh nhân đã ổn định, phục hồi tốt.

Tương tự, Bệnh viện Đa khoa Medlatec cũng đã tiếp nhận bệnh nhân B.V.B. (54 tuổi, Hà Nội) cấp cứu trong tình trạng tê bì miệng và tay chân, buồn nôn, choáng váng chỉ sau 15 phút ăn và uống nước luộc củ ấu tàu. Dựa vào các biểu hiện lâm sàng và kết quả thăm khám, bác sĩ kết luận bệnh nhân bị ngộ độc do ăn củ ấu tàu và được xử trí hồi sức tích cực.

Trực tiếp xử trí ca bệnh, bác sĩ Phạm Duy Hưng - Phó Trưởng khoa Nội, Chuyên khoa Hồi sức tích cực, Bệnh viện Đa khoa Medlatec cho biết, ngộ độc củ ấu tàu nếu không được cấp cứu, xử trí kịp thời có thể dẫn đến rối loạn nhịp tim nặng, suy hô hấp, suy thận, suy gan và hậu quả nặng nề nhất là tử vong. May mắn, bệnh nhân đã ổn định, hồi phục sức khỏe tốt.

Hay tại Bệnh viện Thanh Nhàn (Hà Nội) cũng vừa tiếp nhận 2 bệnh nhân cùng một gia đình vào viện trong tình trạng tụt huyết áp, rối loạn nhịp thất phức tạp do ngộ độc aconitin sau uống 100ml rượu ngâm củ ấu tàu.

Đó là trường hợp bệnh nhân N.V.H. (49 tuổi), có tiền sử tăng huyết áp - đái tháo đường type 2, sử dụng rượu ngâm củ ấu tàu cùng nam bệnh nhân N.H.Q. (68 tuổi). Sau khi uống khoảng 30 phút, cả 2 bệnh nhân đều có biểu hiện tê môi, tê đầu lưỡi, chóng mặt, đau tức nặng ngực và được đưa vào bệnh viện cấp cứu. Sau 12 giờ đồng hồ lọc máu, tình trạng các bệnh nhân cải thiện tốt, hết toan chuyển hóa, không còn rối loạn nhịp thất. Sau 2 ngày điều trị, bệnh nhân được xuất viện.

Tuyệt đối không tự ý chế biến nếu không biết cách loại bỏ độc tố

Bác sĩ Nguyễn Văn Chiến - Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, củ ấu tàu là loài thực vật chứa độc tính rất mạnh, độc tính aconitin thuốc độc bảng A, chỉ với một hàm lượng nhỏ có thể gây tử vong, liều chỉ 1mg có thể gây ngộ độc nặng, 2 - 3mg đủ để gây tử vong một người trưởng thành.

Aconitin gây độc trên tim, thần kinh và tiêu hóa. Ngộ độc aconitin xuất hiện rất nhanh, các triệu chứng có thể xuất hiện ngay hoặc sau vài phút/ vài giờ sau khi uống dịch chiết hoặc ăn củ, rễ, lá cây ấu tàu. Biểu hiện ngộ độc khá đặc trưng là cảm giác tê bì môi, lưỡi, chân, tay, thậm chí toàn thân, đau bụng, nôn, tiêu chảy.

Bệnh nhân bị ngộ độc củ ấu tàu được lọc máu liên tục tại Bệnh viện Thanh Nhàn (Hà Nội). Ảnh: BVCC

Bác sĩ Chiến cảnh báo, biểu hiện nguy hiểm nhất của ngộ độc aconitin là loạn nhịp tim, ngoại tâm thu thất, trường hợp nặng là ngoại tâm thu thất đa ổ, nhịp nhanh thất, xoắn đỉnh, rung thất và tử vong. Loạn nhịp tim là nguyên nhân chính gây tử vong và nguy cơ tử vong luôn thường trực một khi ngộ độc đã xảy ra.

Trung tâm đã từng có các bệnh nhân ngộ độc rất nặng, ngay tại Trung tâm sau khi đã được cấp cứu, hồi sức rồi, nhưng tim vẫn bị loạn nhịp và ngừng đập nhiều lần, phải sốc điện chữa loạn nhịp ngừng tuần hoàn tới hàng chục lần.

Đề cập đến vấn đề này, TS Nguyễn Trung Nguyên - Giám đốc Trung tâm Chống độc, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, củ ấu tàu là rễ củ của cây ô đầu thường mọc hoang ở vùng núi phía Bắc như: Hà Giang, Lào Cai, Tuyên Quang…

Củ ấu tàu thường được dùng trong Đông y, dùng làm rượu thuốc để xoa bóp, chữa các chứng đau, tê, nhức, mỏi xương khớp. Nhiều trường hợp, người dân đi du lịch, thăm quan,... được giới thiệu làm đặc sản, thuốc chữa bách bệnh, mang về nhà dùng, thậm chí nấu cháo ăn thì bị ngộ độc. Có một dạng của ấu tàu đã qua bào chế với mục đích giảm độc gọi là phụ tử chế. Tuy nhiên, Trung tâm Chống độc đã cấp cứu nhiều bệnh nhân ngộ độc củ ấu tàu kể cả ở dạng phụ tử chế.

TS Nguyễn Trung Nguyên khuyến cáo, củ ấu tàu rất độc nên người dân tuyệt đối chỉ dùng ở dạng bôi ngoài da, không tự ý chế biến làm thức ăn, ngâm rượu để uống nếu không biết cách loại bỏ độc tố. Đối với các loại rượu ngâm ấu tàu dùng để xoa bóp phải dán nhãn rõ ràng, cất giữ nơi an toàn, để xa tầm tay trẻ em, tránh nhầm lẫn khi sử dụng.

Các chuyên gia y tế cũng lưu ý, nếu sau khi ăn củ ấu tàu và xuất hiện các biểu hiện sau, rất có thể người dân đã bị nhiễm độc tố: tê miệng/ lưỡi/ tay chân, buồn nôn, nôn, tiêu chảy, khó thở, co giật, tim đập nhanh, mất cảm giác toàn cơ thể. Lúc này, người dân cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được cấp cứu kịp thời, tuyệt đối không ở nhà tự theo dõi, điều trị theo các biện pháp dân gian.

Hà Linh