Ngôi nhà 48 Hàng Ngang kể chuyện lịch sử

Ngày 18/8/2025, tại di tích lịch sử Nhà số 48 phố Hàng Ngang (phường Hoàn Kiếm, Hà Nội), Thành ủy, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội tổ chức gắn biển công trình kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Nhà số 48 phố Hàng Ngang, một địa chỉ đỏ mang trong mình dấu ấn quan trọng của lịch sử đất nước và lịch sử Hà Nội

Ngôi nhà này 80 năm trước là của vợ chồng doanh nhân Trịnh Văn Bô - Hoàng Thị Minh Hồ. Ngay từ trước năm 1945, nơi đây đã là cơ sở của Việt Minh, từng là nơi đón nhiều cán bộ cao cấp của Đảng trong quá trình hoạt động cách mạng.

Nhà số 48 Hàng Ngang đã được Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích cấp Quốc gia, theo quyết định số 54/VH-TT/QĐ ngày 29 tháng 4 năm 1979.

Ngày 31/8/2025, khi đến thăm nơi đây, thăm căn phòng Bác từng khởi thảo Tuyên ngôn Độc lập, Tổng Bí thư Tô Lâm xúc động ghi: "Trong căn phòng giản dị này, dưới ngọn đèn nhỏ, Bác đã dành tâm huyết, trí tuệ và niềm tin sắt son vào tương lai dân tộc đã viết nên những lời văn vĩ đại, tỏa sáng, khẳng định trước toàn thế giới quyền độc lập, tự do thiêng liêng của dân tộc Việt Nam. Từng câu chữ, từng trang bản thảo đã trở thành áng văn chính luận mẫu mực, là Tuyên ngôn bất hủ về giá trị của Độc lập của dân tộc, của Tự do và Hạnh phúc của nhân dân".

... Cuối giờ chiều ngày 25/8/1945, nhà 48 Hàng Ngang trở thành nơi đầu tiên trong nội thành Hà Nội đón Chủ tịch Hồ Chí Minh. Để bảo đảm bí mật tuyệt đối, các đồng chí Trung ương đã bố trí cho Bác vào nhà bằng lối cửa hậu của ngôi nhà tại số 35 phố Hàng Cân. Cũng để bảo đảm bí mật, Bác được mọi người giới thiệu là Ông cụ ở quê ra chơi với gia đình.

Cửa hậu của nhà 48 Hàng Ngang có địa chỉ tại số 35 phố Hàng Cân. Chiều ngày 25/8/1945, xe chở Bác từ nơi đầu tiên đón Người về Hà Nội ở làng Phú Gia (nay thuộc phường Phú Thượng) đi qua các phố Yên Phụ- Hàng Đậu- Hàng Đường- Hàng Ngang- Hàng Bồ và rẽ vào phố Hàng Cân.

Sau khi được cải tạo vào đầu những năm 30 của thế kỷ XX, toàn bộ nhà 48 Hàng Ngang được có lối kiến trúc theo kiểu Pháp. Tầng 1 được thiết kế là nơi bán vải tơ lụa mở ra phố Hàng Ngang, trong khi sân, nhà kho, nhà để xe ở phía sau có cổng ra phố Hàng Cân. Tầng 2 là phòng khách, phòng ăn. Tầng 3, tầng 4 dùng để ở. Toàn bộ ngôi nhà có diện tích khoảng 500m².

Đứng trên tầng thượng ngôi nhà có thể bao quát toàn bộ khu phố cổ Hà Nội

Căn phòng xưa tại tầng 3 trông ra phố Hàng Ngang nay được bố trí thành nơi khách thăm quan dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh

Kế bên là căn phòng nơi vợ chồng doanh nhân Trịnh Văn Bô và Hoàng Thị Minh Hồ làm việc và tiếp khách

Khi mới tới căn nhà 48 Hàng Ngang, gia đình bố trí cho Bác ở tại tầng 3. Nhưng sau đó Ông cụ đã quyết định chuyển xuống ở tại tầng 2. Chính tại tầng 2 ngôi nhà đã chứng kiến những quyết định lịch sử tới vận nước lúc bấy giờ và đây có thể coi như mang dáng dấp của một văn phòng Trung ương đầu tiên tại Hà Nội.

Phòng khách tại tầng 2 quay mặt ra phố Hàng Ngang là nơi Bác tiếp khách. Chiếc ghế dài góc trái trong ảnh là nơi các đồng chí cảnh vệ ngồi để bảo đảm an toàn cho Bác và các đồng chí Trung ương tiếp khách cùng Bác. Căn phòng bên tay phải trong ảnh chính là nơi ăn nghỉ của Người và cũng là nơi Bác khởi thảo bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa

Căn phòng nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bản Tuyên ngôn Độc lập. Chiếc bàn nhỏ góc phải căn phòng chính là nơi Bác khởi thảo bản Tuyên ngôn Độc lập, góc trái ảnh là chiếc ghế Bác nằm nghỉ. Căn phòng nay đã được tích hợp công nghệ hiện đại tái hiện cảnh Bác viết Tuyên ngôn Độc lập. Bà Hoàng Thị Minh Hồ trong hồi ký sau này nhớ lại, Bác thường làm việc rất khuya, khi ấy trong nhà chỉ nghe thấy tiếng máy chữ lách cách của Ông cụ. Công việc nấu ăn cho Bác hoàn toàn do bà Hoàng Thị Minh Hồ đảm nhiệm

Đối diện căn phòng Bác viết Tuyên ngôn Độc lập đi qua hành lang tầng 2 là căn phòng Bác họp với các đồng chí Trung ương.

Chiếc bàn họp này đã chứng kiến quyết định lịch sử của đất nước trong những ngày cuối tháng 8 năm 1945 khi Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí Trung ương thông qua ba nội dung: Tuyên ngôn Độc lập - Quyết định tổ chức lễ mít tinh Độc lập ngày 2/9/1945 - Thông qua thành phần Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Dãy ghế bên trái theo thứ tự ngồi (từ ngoài vào): Chủ tịch Hồ Chí Minh - đồng chí Hoàng Quốc Việt - đồng chí Lê Đức Thọ - đồng chí Khuất Duy Tiến. Dãy ghế bên phải theo thứ tự ngồi gồm đồng chí Trường Chinh- đồng chí Võ Nguyên Giáp - đồng chí Nguyễn Lương Bằng - đồng chí Trần Đăng Ninh. Tinh thần như Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu là các công việc này cần phải được quyết định trước khi quân Tưởng vào Đông Dương để tước vũ khí quân Nhật

Dãy ghế này là nơi đồng chí Võ Nguyên Giáp nghỉ ngơi ngay tại phòng họp sau những giờ làm việc căng thẳng.

Ban công tầng 2 ngôi nhà 48 Hàng Ngang. Theo hồi ký của bà Hoàng Thị Minh Hồ, mặc dù làm việc rất khuya song Ông cụ vẫn duy trì thói quen tập thể dục vào lúc sáng sớm tại ban công này.

Ngôi nhà 48 Hàng Ngang tuy đã có gần 100 năm tuổi đời song kiến trúc ngôi nhà vẫn được gìn giữ nguyên vẹn với nhiều hiện vật và kiến trúc gốc.

Một góc kiến trúc phía sau ngôi nhà mặt phố Hàng Cân

Hoa văn trang trí cửa sổ trong nhà ...

...và chiếc cửa chớp vẫn giữ nguyên hình dáng ban đầu

Một "chứng nhân" lịch sử trong nhà là chiếc giếng cổ, hiện vẫn giữ nguyên mạch nước trong vắt như khi mới được đào.

Chiếc giếng được đào theo mạch ngang, nước giếng ngày nay vẫn trong như khi xưa.

Phố Hàng Ngang từng là một phường xưa của Hà Nội (khác với khái niệm phường hiện nay) chuyên buôn bán vải tơ lụa đã được Nguyễn Trãi liệt kê trong tác phẩm Dư địa chí thế kỷ XV. Hiện nay tại ngôi nhà 48 phố Hàng Ngang đã bố trí các phòng trưng bày tái hiện quy trình dệt vải cùng các sản phẩm vải truyền thống nổi tiếng của Hà Nội, giúp khách thăm quan thêm hiểu lịch sử của ngôi nhà 48 Hàng Ngang gắn với lịch sử thủ đô Hà Nội.

Máy dệt vải khi xưa được trưng bày tại nhà 48 Hàng Ngang

Gian giới thiệu các sản phẩm vải lụa truyền thống

Sau thời gian tu bổ, toàn bộ không gian ngôi nhà được gìn giữ, một số hiện vật được phục chế như cách đây 80 năm. Đây là kết quả của quá trình bảo tồn, nghiên cứu, sáng tạo nghiêm túc, thể hiện cam kết của thành phố Hà Nội trong việc đổi mới cách tiếp cận, nâng tầm công tác phát huy giá trị di sản văn hóa trong bối cảnh chuyển đổi số bằng việc ứng dụng công nghệ hiện đại mapping, công nghệ thực tế ảo VR, công nghệ hologram, có chiều sâu tư liệu và giá trị giáo dục di sản cao.

Bài và ảnh: Quang Lộc