Người Giẻ Triêng gìn giữ mạch nguồn văn hóa

Dù phải đối mặt với nhiều thách thức từ sự biến đổi xã hội và hội nhập hiện đại, đồng bào Giẻ Triêng vẫn kiên trì giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống quý báu của dân tộc mình.

Nhà rông truyền thống của người Giẻ Triêng

Trong đời sống văn hóa của người Giẻ Triêng, các lễ hội cộng đồng như: Lễ mừng lúa mới, lễ cầu mưa, lễ bỏ mả… đóng vai trò quan trọng, vừa là dịp bày tỏ lòng biết ơn tổ tiên, vừa là sự kiện gắn kết cộng đồng. Tại mỗi lễ hội, tiếng cồng chiêng và điệu múa xoang luôn là tâm điểm, mang đến sức sống và sức lan tỏa đặc biệt.

Cồng chiêng được ví như tiếng gọi của núi rừng, là linh hồn của mỗi buôn làng. Ở xã như Đăk Dục, nơi có tới 98% dân số là người Giẻ Triêng, những đội chiêng xoang được duy trì hoạt động đều đặn, do chính già làng, nghệ nhân và thanh thiếu niên trong cộng đồng giữ gìn.

Nghệ nhân Ưu tú Brol Vẻ (phải) truyền dạy chế tác nhạc cụ truyền thống

Từng nhịp chiêng hòa quyện với điệu múa xoang nhẹ nhàng, uyển chuyển như kể lại câu chuyện của mảnh đất, con người và truyền thống. Nghệ nhân Ưu tú Brol Vẻ, có hơn 30 năm gắn bó với việc bảo tồn văn hóa truyền thống tâm sự: “Tôi đã truyền dạy cách đánh chiêng và làm nhạc cụ cho gần 50 thanh niên trong xã. Nếu không có lớp trẻ biết chơi và làm nhạc cụ, mai này văn hóa Giẻ Triêng sẽ dần mai một”. Không những thế, ông còn trực tiếp chế tác nhiều nhạc cụ truyền thống như Kơni, T’rưng, Klông pút, giữ cho tiếng chiêng chiếu vọng không bao giờ tắt.

Nghệ nhân Y Ấp nắm giữ nhiều kỹ thuật và bí quyết dệt thổ cẩm

Bên cạnh cồng chiêng, nghề dệt thổ cẩm là một nét văn hóa đặc sắc khác của người Giẻ Triêng. Nghệ nhân Y Ấp (56 tuổi) là một trong những nữ nghệ nhân tiêu biểu của cộng đồng Giẻ Triêng, nắm giữ nhiều kỹ thuật và bí quyết dệt thổ cẩm độc đáo. Bà không chỉ thành thạo các công đoạn công phu trong việc tạo hoa văn, họa tiết mà còn sáng tạo những mẫu thiết kế đặc sắc, mà không phải nghệ nhân nào cũng làm được.

Bà Y Ấp chia sẻ: “Váy của phụ nữ Giẻ Triêng thường sử dụng các màu sắc truyền thống như đen, đỏ và trắng, kết hợp tạo nên các hoa văn trang trí đặc trưng. Những chiếc váy dùng trong các lễ hội còn được trang trí tinh xảo và đa dạng hơn rất nhiều. Đối với nam giới, trang phục thường là khố, áo choàng hoặc đội khăn đầu. Nhờ được cộng đồng yêu thích và đặt hàng thường xuyên, nghề dệt thổ cẩm đã giúp tôi có thêm thu nhập để trang trải cuộc sống, đồng thời giữ được nét văn hóa truyền thống của dân tộc mình”.

Ngoài dệt thổ cẩm, các nghề đan lát, chế tác nhạc cụ, nấu rượu cần, làm thịt heo gác bếp, tạc tượng… vẫn được duy trì. Hiện nay, xã Đăk Dục có 68 người biết chế tác và chơi nhạc cụ dân tộc, 68 người duy trì nghề dệt thổ cẩm, 70 người giữ nghề đan lát, cùng nhiều người khác gắn bó với nghề truyền thống, góp phần bảo tồn bản sắc dân tộc.

Cũng tại xã Đăk Dục, “Nhà trưng bày nhạc cụ dân tộc Giẻ Triêng” đã được xây dựng trong khuôn viên nhà nghệ nhân Brol Vẻ, là điểm sáng trong nỗ lực bảo tồn di sản văn hóa. Đây không chỉ là nơi trưng bày các nhạc cụ độc đáo mà còn là địa chỉ để truyền dạy và lan tỏa tinh thần giữ gìn văn hóa cho thế hệ trẻ.

Ông Bloong Hâm, Phó Chủ tịch UBND xã Đăk Dục cho biết: “Chúng tôi luôn xem bảo tồn văn hóa là trách nhiệm chung của cả hệ thống chính trị và cộng đồng. Xã có các chương trình truyền dạy chiêng xoang cho thanh thiếu niên, hỗ trợ phụ nữ dệt thổ cẩm theo mẫu truyền thống. Chính quyền phối hợp chặt chẽ với người dân để các giá trị văn hóa không bị mai một”.

Ông Phan Văn Hoàng, Phó Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Kon Tum nhận định: “Người Giẻ Triêng sở hữu kho tàng văn hóa phi vật thể quý giá, nhưng nếu không có sự tham gia tích cực của cộng đồng và hỗ trợ từ Nhà nước, di sản sẽ đứng trước nguy cơ mai một. Sở đang phối hợp với địa phương xây dựng mô hình “Làng văn hóa sống”, nơi văn hóa được duy trì trong sinh hoạt thường nhật, gắn với giáo dục, du lịch và phát triển kinh tế”.

Ngoài ra, Sở VHTTDL tỉnh Kon Tum đang mở các lớp truyền dạy chiêng xoang cho thanh thiếu niên, hỗ trợ duy trì nghề dệt thổ cẩm, xây dựng hồ sơ công nhận di sản văn hóa phi vật thể cho các lễ hội và nghề truyền thống của người Giẻ Triêng. Việc kết nối với các doanh nghiệp du lịch cũng giúp phát triển du lịch cộng đồng, góp phần nâng cao đời sống người dân đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

NGỌC HÒA