Người Jrai với ẩm thực từ món lá giang

Người Jrai ở Krông Pa gọi lá giang là hla dang, mọc hoang dại khắp nơi ở vùng đất “chảo lửa”. Ảnh: M.C

Ông Ksor Phong (buôn Jú, xã Krông Năng) làm nghề đánh cá trên dòng sông Krông Năng đã nhiều năm. Đưa chúng tôi băng qua những đám rẫy nóng bỏng dưới cái nắng mùa khô để vào phế tích Bang Keng, trên đường đi, ông chỉ cho chúng tôi loài dây leo vị chua tươi tốt. Thỉnh thoảng, ông đưa tay tuốt nắm lá giang bỏ vào miệng nhai, nói “để giải khát”.

Có những ngày thả lưới chỉ được vài con cá trắng không đủ cho vợ mang ra chợ bán, ông thường hái nắm lá giang về nấu nồi canh chua cùng vài trái ớt xanh là cả nhà có bữa ăn đủ ngon. Giữa vùng đất nắng cháy, bát canh lá giang thanh nhiệt vừa đỡ lòng đôi khi là... cứu cánh.

Sống ở vùng đất có khí hậu khắc nghiệt, nắng nóng quanh năm nên người Jrai ở vùng hạ du sông Ba dĩ nhiên có nhiều kinh nghiệm thích nghi từ những món ăn, thức uống hàng ngày.

Già làng Kpă Pryt (buôn Ia Rnho, xã Đất Bằng) kể rằng: Trong kháng chiến chống Mỹ, người dân phải rút sâu vào rừng núi để tránh địch càn quét, có những người lạc rừng được cứu khỏi những cơn khát nhờ cây lá giang.

Cũng theo ông Pryt, người dân thường dùng thân cây chuối rừng để giải khát nhưng có năm hạn nặng, cây chuối rừng trở nên hiếm. Nếu đi lạc nhiều ngày trong rừng mà không dùng lá giang ăn cầm cự với cơn khát thì sẽ nguy. Hay khi làng có lễ hội, sau những cơn say túy lúy, bát canh lá giang giúp người say giải rượu, giải nhiệt, cơ thể nhanh hồi phục.

Ông Kpă Pual (thị trấn Phú Túc) cho hay: Cây lá giang là một phần ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ người Jrai. Ông nói quả của cây này cũng là thức ăn vặt rất thú vị của tuổi thơ. Quả có vị chua ăn chấm với muối ớt.

“Lá giang có tính mát, tác dụng thanh nhiệt nên được người Jrai đưa vào nhiều món ăn thích nghi với khí hậu khắc nghiệt ở vùng này. Ngoài nấu canh chua, lá giang giã với đu đủ và một số gia vị làm món cà xóc là món ăn rất nổi tiếng ở vùng đất Krông Pa. Lá cây này còn có tác dụng giải độc. Nếu ăn phải quả lạ có thể dùng lá giang giã lấy nước uống giải độc”-ông Pual nói.

Ai đó đúc kết rằng thức chua cứu khẩu vị con người sau khi dư thừa mặn và béo. Vị chua kích thích mạnh vị giác và vì vậy mà những món ăn có vị chua không ngừng được khai thác, sáng tạo để làm phong phú thế giới ẩm thực.

Chẳng thế mà ở quán Vườn Mai (đường Nguyễn Viết Xuân, TP. Pleiku), lẩu gà lá giang là một trong những món best seller (bán chạy nhất) từ ngày mở cửa cho đến tận bây giờ.

Chua là 1 trong 6 vị cơ bản (gồm mặn, ngọt, cay, đắng, chát, chua). Mỗi vị có một tác dụng khác nhau đối với cơ thể. Gian bếp gia đình người Việt nói chung, bà con Jrai Krông Pa nói riêng thường có đủ vị không chỉ cho vấn đề ăn uống mà hơn cả là sức khỏe.

MINH CHÂU