Người trồng rau Chúc Sơn làm nông bằng dữ liệu, đổi thay từ chuyển đổi số HTX

Việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật, sử dụng phân hữu cơ chưa ủ hoai mục khiến môi trường, nguồn nước bị ảnh hưởng. Sản phẩm làm ra chưa được kiểm soát chặt chẽ về dư lượng, khó đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

Chuyển tư duy làm nông theo chuẩn

Trước thực trạng đó, từ mong muốn đưa rau sạch, an toàn đến tay người tiêu dùng, 16 hộ nông dân trong vùng đã quyết định liên kết, thành lập HTX Rau quả sạch Chúc Sơn. HTX ra đời với sứ mệnh “Sản xuất thực phẩm sạch, có trách nhiệm, vì sức khỏe cộng đồng”.

Thành lập năm 2016, HTX Rau quả sạch Chúc Sơn khởi đầu với quy mô nhỏ, diện tích canh tác còn hạn chế. Phương thức sản xuất khi ấy chủ yếu dựa vào kinh nghiệm truyền thống, thiếu sự kiểm soát đồng bộ về kỹ thuật và chất lượng.

Tuy nhiên, ban lãnh đạo HTX sớm nhận ra rằng nếu không thay đổi cách làm, nông nghiệp sẽ khó thoát khỏi vòng luẩn quẩn “được mùa – mất giá”. Từ nhận thức đó, HTX xác định tổ chức lại sản xuất và đưa khoa học công nghệ trở thành nền tảng phát triển lâu dài.

Dưới sự dẫn dắt của Giám đốc HTX Hoàng Văn Thám, HTX từng bước chuyển từ sản xuất manh mún sang làm nông nghiệp theo quy trình chuẩn. Tiêu chuẩn kỹ thuật và công nghệ được coi là “xương sống” cho mô hình hợp tác xã.

Mã truy xuất nguồn gốc chỉ dẫn người mua đến tận ruộng trồng của hộ liên kết, thay vì địa chỉ tượng trưng của HTX.

Theo ông Thám, bài toán lớn nhất không phải là trồng được nhiều, mà là trồng đúng quy trình và bán được sản phẩm với giá trị cao hơn. Vì vậy, HTX mạnh dạn áp dụng tiêu chuẩn VietGAP, sau đó từng bước tiếp cận GlobalGAP, thay thế hoàn toàn cách làm nhỏ lẻ trước đây.

Khoa học công nghệ được ưu tiên triển khai đồng bộ ngay từ khâu sản xuất. HTX đầu tư hệ thống nhà lưới, nhà màng, kết hợp tưới tự động và kiểm soát dinh dưỡng cho cây trồng. Nhờ đó, nhiều loại rau vốn khó canh tác trong điều kiện thời tiết khắc nghiệt đã được trồng ổn định quanh năm.

Khi dữ liệu trở thành công cụ canh tác

HTX là một trong những đơn vị tiên phong tại địa phương tiếp cận và áp dụng công nghệ viễn thám, hệ thống quan trắc thời tiết vào sản xuất rau an toàn. Trạm thời tiết thông minh iMentos 3.3 A-G cho phép theo dõi liên tục các chỉ số môi trường ngay tại khu nhà điều hành.

Thông qua hệ thống camera và dữ liệu quan trắc, toàn bộ quá trình từ trồng, chăm sóc, thu hoạch đến in tem, nhãn đều được kiểm soát và minh bạch hóa. Việc ghi chép nhật ký điện tử dần trở thành thói quen mới của người trồng rau.

Với bán kính quan trắc khoảng 15km, trạm thời tiết giúp dự báo chính xác nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa, tốc độ gió và độ ẩm đất. Đây là cơ sở quan trọng để HTX chủ động xây dựng kế hoạch sản xuất hiệu quả.

Đến nay, từ 16 hộ ban đầu, HTX đã phát triển lên 72 thành viên, quản lý vùng sản xuất gần 30 ha tại Hà Nội và Sơn La. HTX sản xuất hơn 30 chủng loại rau, củ, quả theo quy trình hữu cơ, đạt tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP.

“Công nghệ chính là đòn bẩy giúp HTX tối ưu chi phí, nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh. Dù gặp không ít khó khăn ban đầu, đặc biệt khi triển khai phần mềm quản lý và kế toán, HTX vẫn kiên trì theo đuổi hướng đi này”, ông Thám chia sẻ.

Những năm gần đây, việc thu hút thêm lực lượng lao động trẻ, có trình độ đã giúp HTX đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số. Các phần mềm quản lý không chỉ hỗ trợ điều hành sản xuất mà còn giúp HTX kết nối thị trường, tiếp cận chính sách và mở rộng cơ hội phát triển bền vững.

Từ phương thức canh tác dựa nhiều vào kinh nghiệm truyền thống, các thành viên HTX đã từng bước chuyển sang sản xuất theo quy trình chuẩn, coi kỷ luật kỹ thuật là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng nông sản.

Người trồng rau không chỉ làm theo thói quen mà đã quen với việc ghi chép nhật ký điện tử, tuân thủ đầy đủ các yêu cầu về kỹ thuật canh tác, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc – một sự thay đổi căn bản về tư duy sản xuất ở khu vực nông thôn.

Hệ thống điện tử quản lý từ khi gieo hạt tới xuất sản phẩm ra thị trường.

Quy trình trồng rau tại HTX được áp dụng nghiêm ngặt theo sự chỉ dẫn của các chuyên gia đến từ Nhật Bản, từ khâu làm đất, gieo trồng đến chăm sóc và thu hoạch. Trong đó, phân bón sử dụng chủ yếu là phân chuồng đã được ủ hoai hoàn toàn, kết hợp với một số loại phân bón vô cơ có nguồn gốc rõ ràng, giúp đảm bảo dinh dưỡng cho cây trồng nhưng vẫn an toàn cho môi trường và người tiêu dùng.

Song song với đó, HTX ưu tiên sử dụng thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc sinh học kết hợp các biện pháp như che phủ vải không dệt, sử dụng máy hút bọ nhảy. HTX cũng triển khai các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) nhằm hạn chế sâu bệnh, giảm phụ thuộc vào thuốc bảo vệ thực vật, hướng tới nền sản xuất nông nghiệp bền vững và thân thiện với hệ sinh thái.

Công nghệ nâng giá trị nông sản

Song song với đổi mới trong sản xuất, lãnh đạo HTX sớm nhận ra rằng khoa học công nghệ chỉ thực sự phát huy giá trị khi gắn chặt với thị trường tiêu thụ. Từ nhận thức đó, HTX đã triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử cho toàn bộ sản phẩm, minh bạch hóa thông tin từ khâu gieo trồng, chăm sóc đến thu hoạch và phân phối.

Mỗi sản phẩm khi đưa ra thị trường đều được gắn mã QR, cho phép người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra đầy đủ quy trình sản xuất chỉ bằng một thao tác quét trên điện thoại thông minh. Đặc biệt, định vị trên mã sẽ dẫn người dùng đến thẳng ruộng của hộ trồng liên kết, thay vì chỉ ra địa chỉ HTX. Cách làm này không chỉ tạo dựng niềm tin với người tiêu dùng mà còn giúp HTX đáp ứng những yêu cầu ngày càng khắt khe của các hệ thống phân phối hiện đại.

Trong bối cảnh tiêu dùng số phát triển mạnh, việc người mua tiếp cận rau an toàn qua các nền tảng trực tuyến như website, ứng dụng đặt hàng, siêu thị online ngày càng phổ biến, đặc biệt tại thị trường Hà Nội.

Nắm bắt xu thế đó, HTX Chúc Sơn từng bước mở rộng kênh tiêu thụ, đưa sản phẩm tiếp cận người tiêu dùng thông qua các nền tảng số, song song với hệ thống bán lẻ truyền thống. Không dừng lại ở khâu tiêu thụ, HTX còn đầu tư hoàn thiện hạ tầng sau thu hoạch với khu sơ chế, đóng gói và hệ thống 2 kho lạnh bảo quản rau.

Việc kiểm soát tốt chất lượng và thời gian bảo quản giúp sản phẩm của Chúc Sơn giữ được độ tươi ngon, đáp ứng yêu cầu khắt khe của các siêu thị, bếp ăn tập thể, trường học và bệnh viện. Đáng chú ý, HTX còn áp dụng mô hình sản xuất tuần hoàn, xử lý phụ phẩm nông nghiệp để tái tạo phân bón hữu cơ phục vụ ngược lại cho sản xuất.

Hướng đi này không chỉ giúp giảm chi phí đầu vào mà còn phù hợp với xu thế nông nghiệp xanh, nông nghiệp bền vững, gắn sản xuất với bảo vệ môi trường. Theo giám đốc HTX, nhờ ứng dụng công nghệ số đồng bộ, sản phẩm của HTX đã vào được các kênh phân phối uy tín với mức giá ổn định.

Hiện mỗi tháng HTX cung ứng ra thị trường trên dưới 100 tấn rau, củ cho hệ thống siêu thị GO tại 12 tỉnh, thành phố, cùng các trường học, bếp ăn công nghiệp và bệnh viện. Tính chung cả năm, sản lượng rau đạt khoảng 1.000 tấn, mang lại nguồn thu ổn định cho các thành viên, cao hơn rõ rệt so với thời kỳ sản xuất nhỏ lẻ trước đây.

Sau khi trừ chi phí, HTX thu về hơn 10 tỷ đồng mỗi năm, thu nhập bình quân của cán bộ, người lao động đạt 6–7 triệu đồng/tháng. Đối với các hộ thành viên trực tiếp sản xuất, thu nhập trung bình đạt khoảng 100 triệu đồng/hộ/năm, trong đó có hộ đạt doanh thu trên 420 triệu đồng/năm.

HTX đặt mục tiêu nâng cao năng suất, bảo đảm cung ứng ra thị trường khoảng 5 tấn rau mỗi ngày, từng bước xây dựng thương hiệu rau quả sạch Chúc Sơn trở thành sản phẩm chất lượng cao vì sức khỏe cộng đồng.

Quan trọng hơn, mô hình này cho thấy khoa học công nghệ không phải điều gì xa vời với nông nghiệp nông thôn. Nếu được tổ chức bài bản thông qua HTX, công nghệ hoàn toàn có thể trở thành công cụ thiết thực, giúp người nông dân nâng cao giá trị sản xuất.

Việc chuyển đổi từ sản xuất manh mún sang sản xuất theo chuẩn, từ kinh nghiệm sang dữ liệu và công nghệ đã giúp HTX nâng cao năng lực cạnh tranh và từng bước hội nhập thị trường hiện đại.

Hành trình của HTX Rau quả sạch Chúc Sơn cũng phản ánh rõ tinh thần đổi mới mà Nghị quyết 57 đặt ra: đưa khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trở thành động lực phát triển ngay từ cơ sở.

Từ một vùng rau truyền thống, Chúc Sơn hôm nay đang định hình hình ảnh của một HTX nông nghiệp hiện đại, nơi tri thức và công nghệ song hành cùng người nông dân trên con đường phát triển bền vững.

Vũ Hương