Nguy cơ khi tự ý dùng Corticosteroid để điều trị Covid-19

Corticosteroid là nhóm các hormone được sản xuất trong tuyến thượng thận. Chúng có thể được chia chính xác hơn thành 3 nhóm bao gồm Glucocorticoid, Mineralocorticoid và Androgen. Trong số Glucocorticoid, các hormone được cơ thể tạo ra là Cortisol và Cortisone. Chúng rất quan trọng đối với hệ thống miễn dịch, sự trao đổi chất và cấu trúc xương của con người.

Ngoài ra, còn có một số thuốc là chế phẩm Glucocorticoid được sản xuất tổng hợp, đóng vai trò quan trọng trong điều trị của nhiều loại bệnh khác nhau.

Do đó, bài viết này sẽ đề cập đến nhóm Glucocorticoid, đôi khi được gọi dưới thuật ngữ chung là Corticosteroid hoặc "các chế phẩm Cortisone". Glucocorticoid chủ yếu được sử dụng trong y tế để ngăn chặn phản ứng miễn dịch quá mức, ví dụ như bệnh thấp khớp, viêm da thần kinh, hen suyễn hoặc viêm ruột. Glucocorticoid cũng trở nên không thể thiếu trong điều trị y tế chuyên sâu và được sử dụng với các phản ứng dị ứng nghiêm trọng.

Khi nào Glucocorticoid được sử dụng cho bệnh Covid-19?

Glucocorticoid làm tăng nồng độ Cortisol trong máu. Là một loại hormone, nó can thiệp vào các chức năng trao đổi chất khác nhau, ví dụ như quá trình chuyển hóa đường. Nó làm tăng lượng đường trong máu bằng cách kích thích sản xuất đường trong cơ thể (quá trình này có tên khoa học là gluconeogenesis). Glucocorticoid có tác dụng chống viêm và có thể ức chế phản ứng miễn dịch.

Các bệnh nhân nhiễm SARS-CoV-2 thường có các triệu chứng nhẹ. Theo thống kê, khoảng 14% những người bị nhiễm sẽ có diễn biến nặng và 5% nguy kịch. Các nghiên cứu đã cho thấy lợi ích của liệu pháp bổ sung với Glucocorticoid cho những bệnh nhân bị bệnh nặng.

Corticoid có lợi cho bệnh nhân Covid-19 nhưng không phải có thể dùng ở bất cứ giai đoạn nào. Ảnh: Time.

Các khuyến cáo về việc sử dụng Corticosteroid đối với Covid-19 ở bệnh nhân nhập viện phần lớn dựa trên dữ liệu từ thử nghiệm Recovery. Đây là thử nghiệm ngẫu nhiên, đa trung tâm lớn được thực hiện tại Anh. Thử nghiệm này đã chọn ngẫu nhiên 6.425 bệnh nhân nhập viện được dùng Dexamethasone hoặc tiêu chuẩn chăm sóc tối đa trong 10 ngày. Tỷ lệ tử vong ở 28 ngày với những bệnh nhân được dùng Dexamethasone thấp hơn so với trường hợp được chăm sóc tiêu chuẩn.

Lợi ích này được quan sát thấy ở những bệnh nhân được thở máy hoặc cần bổ sung oxy khi nhập viện. Các nhà khoa học không thấy lợi ích của Dexamethasone ở những bệnh nhân không cần bổ sung oxy khi nhập viện. Trong thử nghiệm này, Dexamethasone đã được ngừng sử dụng tại thời điểm xuất viện. Tuy nhiên, những bệnh nhân không nhập viện không được đưa vào thử nghiệm Recovery. Do đó, tính an toàn và hiệu quả của Corticosteroid trong nhóm này chưa được kiểm nghiệm.

Hơn nữa, việc sử dụng Corticosteroid có thể dẫn đến các tác dụng phụ (ví dụ: tăng đường huyết, triệu chứng tâm thần kinh, nhiễm trùng thứ phát), khó phát hiện và theo dõi ở bệnh nhân ngoại trú. Hiện nay, các chuyên gia vẫn thảo luận về việc có nên bắt đầu trị liệu sớm hơn với Glucocorticoid hay không.

Ngoài điều trị bằng Glucocorticoid, bệnh nhân được sử dụng các biện pháp chung như thở oxy, thuốc hỗ trợ tuần hoàn, truyền dịch, làm loãng máu (dự phòng huyết khối) và Remdesivir (một loại thuốc kháng virus, cũng được sử dụng trong trường hợp bệnh nặng).

Trong quá trình tiếp theo của bệnh Covid-19 nghiêm trọng, một số bệnh nhân trải qua phản ứng miễn dịch quá mức của cơ thể đối với nhiễm trùng. Phản ứng này có thể tấn công không chỉ mầm bệnh mà còn cả tế bào của chính họ. Mục đích dùng Glucocorticoid là để tránh phản ứng "quá mức" này. Vì Glucocorticoid làm suy yếu (ức chế) hệ thống miễn dịch.

Hiện có nhiều thảo luận về thời điểm tốt nhất để sử dụng nó. Một mặt bạn muốn làm chậm phản ứng quá mức, mặt khác không muốn làm chậm hoạt động của cơ thể và khả năng tự vệ của chính mình, đặc biệt ở giai đoạn đầu bệnh Covid-19. Việc cân bằng và thời gian dùng thuốc cần phải được làm rõ thông qua các nghiên cứu sâu hơn.

Liều lượng sử dụng

Ngoài Dexamethasone được sử dụng như trong thí nghiệm Recovery, có thể dùng Glucocorticoid khác thay thế như Prednisone, Methylprednisolone, Hydrocortisone. Đối với những loại thuốc này, tổng liều hàng ngày tương đương với 6 mg Dexamethasone (uống hoặc tiêm tĩnh mạch) là 40 mg Prednisone, 32 mg Methylprednisolone và 160 mg Hydrocortisone.

Corticosteroid tác dụng kéo dài như Dexamethasone, có thời gian bán thải 36 đến 72 giờ, dùng một lần mỗi ngày. Corticosteroid tác dụng trung gian như Prednisone và Methylprednisolone với thời gian bán thải từ 12 đến 36 giờ, dùng một lần mỗi ngày hoặc chia 2 lần/ngày. Corticosteroid tác dụng ngắn như Hydrocortisone, thời gian bán hủy 8 đến 12 giờ, chia làm 2 đến 4 lần mỗi ngày.

Một đợt ngắn gồm Betamethasone và Dexamethasone thường được sử dụng để giảm các biến chứng sơ sinh ở phụ nữ dọa sinh non.

Đối với những bệnh nhân phải thở máy, việc điều trị được chứng minh là làm giảm tỷ lệ tử vong. Ảnh minh họa. Duy Hiệu.

Với lợi ích tiềm năng là giảm tỷ lệ tử vong mẹ và nguy cơ tác dụng phụ lên thai nhi trong một đợt điều trị Dexamethasone ngắn, thuốc này được khuyến nghị sử dụng bởi Viện Y tế quốc gia Mỹ (NIH) ở những bệnh nhân mang thai nhập viện với Covid-19 cần thở máy hoặc bổ sung oxy.

Tính an toàn và hiệu quả của Dexamethasone hoặc các Corticosteroid khác trong điều trị Covid-19 chưa được đánh giá đầy đủ ở bệnh nhi. Chúng ta cần thận trọng khi ngoại suy các khuyến cáo cho người lớn và bệnh nhân dưới 18 tuổi. NIH khuyến nghị sử dụng Dexamethasone cho trẻ em bị Covid-19 cần oxy lưu lượng cao, thông khí không xâm lấn, thở máy xâm lấn hoặc oxy qua màng ngoài cơ thể.

Corticosteroid không được khuyến cáo cho bệnh nhi chỉ cần oxy hỗ trợ ở mức độ thấp (tức là chỉ dùng qua ống thông mũi). Việc sử dụng Dexamethasone để điều trị Covid-19 nặng ở trẻ em bị suy giảm miễn dịch nghiêm trọng chưa được đánh giá và có thể gây hại. Do đó, việc sử dụng như vậy chỉ nên được xem xét trong từng trường hợp cụ thể. Chế độ dùng Dexamethasone cho bệnh nhi là loại 0,15 mg/kg/liều (liều tối đa 6 mg) một lần mỗi ngày trong tối đa 10 ngày.

Tác dụng phụ

Việc sử dụng thuốc Glucocorticoid ngắn hạn, sẽ không có tác dụng phụ lớn. Ngay cả khi Glucocorticoid được dùng như liệu pháp thay thế cho Cortisol do cơ thể không thể sản xuất được, chẳng hạn vì tuyến thượng thận không còn hoạt động bình thường trong bệnh Addison. Các tác dụng phụ cũng khó có thể xảy ra, vì liều lượng thuốc tương ứng với nồng độ hormone tự nhiên trong máu.

Tuy nhiên, nếu cần dùng trong thời gian dài với liều cao hơn, có thể xảy ra các tác dụng phụ như loãng xương, rối loạn tăng trưởng ở trẻ em. Bệnh nhân cũng có thể tăng nhạy cảm với nhiễm trùng hoặc làm rối loạn trao đổi đường (tăng lượng đường trong máu lên và có thể dẫn đến bệnh tiểu đường).

Khi sử dụng Glucocorticoid trong thời gian dài, phải giảm liều từ từ để quá trình tự sản xuất của cơ thể bắt đầu trở lại. Do đó, người bệnh không nên ngừng Glucocorticoid cùng một lúc mà phải giảm dần lượng dùng theo hướng dẫn của bác sĩ.

Có cần tiêm mũi vaccine Covid-19 thứ 3 không? Theo bác sĩ Trương Hữu Khanh, sự cần thiết của việc tiêm thêm mũi vaccine phòng Covid-19 thứ 3 chưa thực sự rõ ràng và cần có số liệu tổng kết cụ thể.

Tạ Thanh Sơn