Nhà Bá Kiến hơn 100 năm ở Ninh Bình và bí ẩn cái chết của người chủ thứ 7

Nhà Bá Kiến được xây dựng năm 1904 trên khuôn viên rộng gần 900m². Người khởi dựng là cụ Trần Duy Hanh (thường gọi là Cựu Hanh) – một lái buôn giàu có, nổi tiếng khắp vùng Nam đồng bằng sông Hồng thời bấy giờ.

Ngôi nhà được dựng theo kiểu 3 gian truyền thống, gồm 4 hàng cột với tổng cộng 16 cột gỗ lim. Tường xây bằng gạch nung, liên kết bằng vôi trộn mật mía, bồ hóng cùng một số phụ gia khác, tạo nên độ bền chắc.

Sân lát gạch nung rơm, đến nay hơn 100 năm vẫn không bị rêu mốc hay trơn trượt.

Trước hiên có dải cửa che nắng, chắn mưa, đồng thời giữ được sự kín đáo cho những sinh hoạt bên trong.

Để dựng nên công trình này, cụ Cựu Hanh thuê hơn 20 thợ mộc lành nghề, làm ròng rã gần một năm mới hoàn thành. Trước kia, ngoài dãy nhà chính, hai bên còn có hai dãy nhà ngang quay mặt vào nhau, tạo thành hình chữ U.

Thời điểm đó, đây được xem là một trong những ngôi nhà bề thế nhất vùng.

Vườn trước (ảnh trái) và sau của ngôi nhà.

Theo bà Trần Thị Ngà (trú tại xã Nam Lý, tỉnh Ninh Bình) – người nhiều năm trông coi ngôi nhà, công trình này đã tồn tại 121 năm mà chưa từng phải đảo ngói.

Thăng trầm qua các đời chủ nhân

Suốt hơn 1 thế kỷ tồn tại, ngôi nhà Bá Kiến đã trải qua 7 đời chủ.

Sau khi cụ Cựu Hanh mất, nhà được truyền lại cho con trai là ông Trần Duy Xầm. Đến đời con ông Xầm là Trần Duy Cát, vì nợ nần nên phải bán cho ông Trần Duy Bính (gọi là Bá Bính). Từ khi thuộc về Bá Bính, ngôi nhà mới trở nên đặc biệt.

Bá Bính là ngụy viên Bắc Kỳ, nguyên mẫu nhân vật Bá Kiến trong tác phẩm Chí Phèo nổi tiếng của nhà văn Nam Cao.

Sau khi Bá Bính mất, ngôi nhà truyền cho con trai là Trần Duy Tảo (tức Binh Tảo). Tuy nhiên, Binh Tảo ham chơi, nghiện cờ bạc nên chẳng bao lâu đã phải bán ngôi nhà với giá khoảng 20 cây vàng.

Người mua là ông Trần Hữu Hậu (Cai Hậu), một Việt kiều Thái Lan hồi hương. Vì không có con, ông Cai Hậu qua đời để lại nhà cho cháu là Trần Hữu Hòa. Đến đời ông Hòa xảy ra bi kịch.

Kể về đời chủ nhân thứ 7 của ngôi nhà, bà Ngà cho biết, ông Hòa vốn là người hiền lành, yêu thương vợ con hết mực nhưng không hiểu lý do tại sao ông lại tự tử trong chính ngôi nhà này.

“Buổi chiều hôm xảy ra sự việc, ông Hòa vẫn đi hái quả roi, rồi về qua nhà hàng xóm dặn nếu có ai mua thì chỉ qua nhà ông.

Đến chập tối, không thấy ông Hòa, người nhà chia nhau đi tìm thì bàng hoàng phát hiện ông đã tự tử trong gian buồng ở dãy nhà ngang. Lý do đến nay vẫn chưa có lời giải”, bà Ngà nói.

Sau cái chết của ông Hòa, gia đình không dám ở dãy nhà ngang nên tháo dỡ. Làng xóm cũng đồn đoán mảnh đất này là “đất dữ”, khiến vợ con ông càng bất an và bàn nhau dỡ cả ngôi nhà để chuyển đi nơi khác.

Năm 2007, ngành văn hóa thông tin Hà Nam cũ (nay là tỉnh Ninh Bình) đã mua lại toàn bộ khu đất gần 900m² cùng ngôi nhà với giá 700 triệu đồng, nhằm lưu giữ ngôi nhà Bá Kiến, phục vụ nghiên cứu sự nghiệp của nhà văn Nam Cao.

Dù trải qua 7 đời chủ, song đến nay công trình này vẫn được gọi là ngôi nhà Bá Kiến.

Ngày nay, du khách tìm về ngôi nhà Bá Kiến không chỉ để thấy “hình bóng văn chương” Nam Cao để lại, mà còn để cảm nhận nếp sống xưa, cũng như khám phá kiến trúc đặc trưng vùng đồng bằng Bắc Bộ giai đoạn đầu thế kỷ 20.

Trọng Tùng