Nhà cách mạng, nhà báo Nguyễn Văn Nguyễn - người con ưu tú của quê hương Tiền Giang

Sau khi đỗ bằng Thành chung tại Trường Collège de Mytho (nay là Trường THPT Nguyễn Đình Chiểu), đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn được cấp học bổng học Trường Sư phạm Sài Gòn. Vốn là thanh niên yêu nước, đồng chí tích cực tham gia phong trào đấu tranh đòi nhà cầm quyền Pháp trả tự do cụ Phan Bội Châu (năm 1925) và dự lễ truy điệu cụ Phan Châu Trinh (năm 1926), đã bị chính quyền thực dân đuổi học. Sau đó, ông xin làm việc tại Công ty Hỏa xa Đông Dương để vừa kiếm sống, vừa hoạt động cách mạng.

Ngày 25-8-1945, trước Dinh Đốc lý Sài Gòn, nhân dân Sài Gòn Chợ Lớn, Gia Định, Tân An, Biên Hòa… chào mừng thành công Tổng khởi nghĩa Tháng Tám. Tại cuộc mít tinh khổng lồ này, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn đại diện Xứ ủy đọc lời tuyên bố của Xứ ủy Nam kỳ Đảng Cộng sản Đông Dương về đường lối cách mạng của Đảng.

Được sự dìu dắt của hội viên Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, đồng chí giác ngộ Chủ nghĩa Mác - Lê nin và đến năm 1928, đồng chí được kết nạp vào hội này. Sau đó, đồng chí gia nhập vào tổ chức An Nam Cộng sản Đảng. Năm 1930, đồng chí trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam và hoạt động ở Sài Gòn.

Tháng 7-1930, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn bị địch bắt, nhưng không đủ chứng cớ buộc tội, nên chúng kết án đồng chí 3 tháng tù treo. Tháng 6-1931, đồng chí bị bắt ở tỉnh Trà Vinh. Lần này, địch vừa ra sức mua chuộc, vừa tra tấn dã man hòng khuất phục nhưng đồng chí vẫn giữ vững khí tiết của người cộng sản, không đầu hàng địch. Bất lực trước ý chí gang thép của một chiến sĩ cộng sản trẻ tuổi, tháng 4-1932 địch đày đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn ra Côn Đảo.

Lễ cưới của đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn (x) được tổ chức tại gia đình ở huyện Chợ Gạo, tỉnh Mỹ Tho vào mùa xuân năm 1937.

Tuy bị địch khủng bố và đàn áp dã man, nhưng đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn vẫn tích cực tham gia hoạt động đấu tranh trong nhà tù do Chi bộ Đảng lãnh đạo, như chống khuynh hướng cách mạng quốc gia tư sản của Việt Nam Quốc dân đảng và lôi kéo, cảm hóa những đảng viên chân chính của tổ chức này đi theo con đường cách mạng vô sản; đòi cải thiện chế độ lao tù; viết báo, dạy chữ, soạn kịch và cải lương, sinh hoạt văn nghệ…, góp phần tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, tinh thần yêu nước của dân tộc Việt Nam cho quần chúng ở trong tù nhằm khơi dậy và động viên họ tham gia hoạt động có ích cho công tác cách mạng.

Đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn (x) và đồng chí Ung Văn Khiêm (xx) dự Hội nghị Ủy ban Kháng chiến hành chánh tỉnh Bạc Liêu vào tháng 4-1950.

Tháng 8-1934, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn mãn hạn tù, trở về Sài Gòn tiếp tục hoạt động cách mạng. Lúc này, đồng chí viết nhiều bài báo có giá trị đăng trên các báo: La Lutte (Tranh Đấu), Dân Quyền, Mai, Việt Nam (ở Sài Gòn), Đông Phương tạp chí (ở Mỹ Tho); trong đó, nổi bật nhất là loạt bài phóng sự về Côn Đảo đăng liên tục nhiều kỳ trên Báo La Lutte.

Tháng 5-1937, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn đảm nhiệm trọng trách là Thư ký Tòa soạn của Báo L’avant Garde (Tiền Phong). Đây là cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Đông Dương, do đồng chí Hà Huy Tập, Tổng Bí thư trực tiếp chỉ đạo. Ngay sau đó, chính quyền thực dân Pháp tìm mọi cách tấn công vào tờ báo này, mà việc đầu tiên là nhắm vào đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn. Ngày 19-7-1937, vu cáo đồng chí là người lãnh đạo cuộc biểu tình ở quận Càn Long (tỉnh Trà Vinh), địch bắt và tuyên xử ông 2 năm tù giam và 5 năm biệt xứ.

Đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn (x) tham dự Hội nghị Liên hoan các dân tộc và tôn giáo vào năm 1951.

Việc nhà cầm quyền Pháp vô cớ xử tù đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn gây nên làn sóng phản đối mạnh mẽ ở trong và ngoài nước. Tuy vậy, mãi đến đầu năm 1939, đồng chí mới được trả tự do. Nhưng chỉ hơn nửa tháng sau, địch lại bắt đồng chí và đày ra Côn Đảo lần thứ hai.

Cuối năm 1944, địch chuyển đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn về giam ở Tà Lài (tỉnh Biên Hòa), vốn là chốn “rừng thiêng nước độc”. Ở trong nhà tù đế quốc, đồng chí vẫn tiếp tục đấu tranh, xứng đáng là chiến sĩ cộng sản trung kiên, một nhà báo tinh tường với bút lực mạnh mẽ.

Đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn (xxx) tại Lễ ra mắt Trung ương Cục miền Nam - Đảng Lao động Việt Nam trước đại biểu các cơ quan hành chính cấp Nam bộ năm 1951.

Sau ngày Nhật đảo chính Pháp ở Đông Dương (9-3-1945), đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn vượt ngục và tháng 8-1945 tham gia lãnh đạo cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Sài Gòn. Tháng 9-1945, đồng chí được cử làm Xứ ủy viên Nam bộ của Đảng Cộng sản Đông Dương kiêm Chủ tịch Mặt trận Việt Minh Nam bộ.

Ngày 6-1-1946, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn trúng cử đại biểu Quốc hội khóa I của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, đơn vị tỉnh Mỹ Tho. Ngay sau đó, đồng chí cùng Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Mỹ Tho ra Hà Nội họp phiên đầu tiên, thảo luận các vấn đề hệ trọng của đất nước. Cuối tháng 1-1946, đồng chí trở về Nam bộ, lúc này đang chiến đấu oanh liệt chống lại sự xâm lược của quân đội Pháp.

Đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn mang ba lô lên đường ra Trung ương nhận công tác mới vào năm 1953.

Bấy giờ, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn được Xứ ủy Nam bộ giao nhiều nhiệm vụ quan trọng như: Ủy viên Ủy ban Kháng chiến - Hành chánh Nam bộ, Ủy viên Ban Tuyên huấn Xứ ủy, Giám đốc Sở Thông tin Nam bộ, Chủ bút Báo Cứu Quốc Nam bộ, Giám đốc Đài Phát thanh Tiếng nói Nam bộ, Chủ tịch Phân Hội Hữu nghị Việt - Xô Nam bộ.

Với trách nhiệm của người lãnh đạo, người quản lý một bộ phận quan trọng trên lĩnh vực chính trị, văn hóa và tư tưởng, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn đem hết trí tuệ, tài năng và sức lực cống hiến, có nhiều đóng góp quan trọng cho Nam bộ trong một chặng đường lịch sử hào hùng.

Chính vì thế Bác Hồ và Bộ Chính trị đã có quyết định điều đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn ra Chiến khu Việt Bắc để công tác tại Ban Tuyên huấn Trung ương, phát huy hết tài năng và đức độ của đồng chí. Tiếc rằng trên đường rừng Trường Sơn, khi đồng chí từ Khu IX Nam bộ ra Việt Bắc năm 1953 để nhận lãnh trọng trách cao hơn, đến Bình Định đồng chí ngã bệnh thương hàn và qua đời ở đó. Thật tiếc cho Đảng và cho cả nhân dân ta vì đã sớm mất đi một nhà tuyên huấn rất giàu kinh nghiệm, một chiến sĩ cộng sản tài ba và kiên trung.

Sau khi mất, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn được Tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhất do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký tặng ngày 1-5-1957.

Bằng Tổ quốc ghi công Liệt sĩ Nguyễn Văn Nguyễn do Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng ký ngày 5-1-1980.

Do có nhiều đóng góp cho công cuộc giải phóng dân tộc và nền văn học, báo chí của nước nhà, đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn được Nhà nước trao tặng Huân chương Độc lập hạng Nhất do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ngày 1-5-1957 và Bằng Tổ quốc ghi công do Thủ tướng Chính phủ Phạm Văn Đồng ký ngày 5-1-1980. Ngoài ra, tên tuổi của đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn còn được đặt tên đường ở phường 8, TP. Mỹ Tho, tỉnh Tiền Giang và ở quận 1, TP. Hồ Chí Minh; Giải Báo chí tỉnh Tiền Giang - Nguyễn Văn Nguyễn.

Các đồng chí, bạn bè, người thân tại Lễ tưởng niệm 50 năm ngày mất đồng chí Nguyễn Văn Nguyễn vào tháng 3-2003.

HÀ ANH (tổng hợp)