Nhật Bản gặp nhiều thách thức trong việc thu hút lao động nhập cư

Nới lỏng hạn chế để thu hút lao động nước ngoài

Hôm 14-6, Quốc hội Nhật Bản đã ban hành Luật kiểm soát nhập cư sửa đổi nhằm thay thế chương trình thực tập sinh nước ngoài vốn gây nhiều tranh cãi. Theo quy định mới, người lao động sẽ được phép chuyển việc nếu hội tụ đủ các điều kiện bao gồm đã làm việc ở Nhật Bản trên một năm, đáp ứng được yêu cầu nhất định về tiếng Nhật và năng lực chuyên môn.

Cơ chế lao động nước ngoài mới được thiết kế để thúc đẩy và thu hút nhân tài nước ngoài, đồng thời giúp những người lao động thiếu kinh nghiệm có được các kỹ năng cần thiết để trong vòng ba năm có thể chuyển sang chương trình kỹ năng đặc định dành cho lao động có tay nghề.

Cơ chế này nhằm thay thế Chương trình Đào tạo thực tập sinh kỹ thuật (TITP) được triển khai từ năm 1993 với danh nghĩa phát triển các kỹ năng kỹ thuật của người lao động nước ngoài từ các quốc gia đang phát triển. Tuy nhiên, TITP lại bị chỉ trích là một cách thức để Nhật Bản tuyển dụng lao động giá rẻ.

Với cơ chế mới, người lao động nước ngoài giờ đây có thể thay đổi công ty sử dụng lao động trong cùng ngành sau khi đạt được một số điều kiện nhất định về thời gian làm việc, khả năng ngôn ngữ và kỹ năng chuyên môn.

Các công ty tư nhân sẽ bị loại khỏi hoạt động hỗ trợ chuyển việc nhằm ngăn chặn những kẻ môi giới lợi dụng hoàn cảnh khó khăn của người lao động để chèn ép và trục lợi. Các tổ chức giám sát tiếp nhận lao động nước ngoài sẽ phải chỉ định kiểm toán viên độc lập từ bên ngoài để nâng cao trách nhiệm giải trình.

Bằng cách sửa đổi luật, Chính phủ Nhật Bản muốn đảm bảo rằng, người lao động nước ngoài sẽ ở lại nước này lâu hơn, giúp giải quyết tình trạng thiếu lao động nghiêm trọng, trong một xã hội đang già đi nhanh chóng.

Các vùng nông thôn lo ngại nguy cơ mất lao động

Tuy nhiên, các vùng nông thôn tại Nhật Bản đang coi biện pháp mới của chính phủ là con dao hai lưỡi. Trong khi một số doanh nghiệp coi đây là chìa khóa để cải thiện điều kiện làm việc, nhiều doanh nghiệp khác lại lo ngại về khả năng dòng chảy lao động sẽ đổ về các khu vực thành thị.

Một trong số những doanh nghiệp có quan điểm lo ngại như vậy là Abecho, một công ty chế biến hải sản ở Ishinomaki, tỉnh Miyagi. Công ty đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi tình trạng thiếu lao động ngày càng trầm trọng kể từ sau khi trận động đất lớn ở miền Đông Nhật Bản vào tháng 3-2011 tấn công Ishinomaki và các khu vực lân cận.

Để giải quyết khó khăn, công ty đã buộc phải dựa vào lực lượng lao động nhập cư. Ban lãnh đạo hãng đã bắt đầu nhận thực tập sinh từ năm 2014 và trả cho họ mức lương khởi điểm 943 yen (6 đô la) một giờ – cao hơn mức lương tối thiểu của tỉnh.

Tuy nhiên, sau đó, triển vọng kinh doanh ngày càng trở nên khó khăn hơn, khi sản lượng khai thác giảm và chi phí nguyên liệu bị đẩy lên do đồng yen yếu hơn. Công ty cho biết họ không đủ khả năng trả lương cho công nhân của mình ở mức cạnh tranh với các công ty ở khu vực thủ đô Tokyo.

Hệ quả là nhiều thực tập sinh cũ của công ty đã tìm kiếm những công việc được trả lương cao hơn bên ngoài tỉnh Miyagi.

Giám đốc nhà máy Kazuyoshi Hiratsuka bày tỏ lo ngại rằng, tình hình sẽ càng trở nên khó khăn hơn nữa khi các quy định sửa đổi của Chính phủ Nhật Bản được áp dụng.

Những lo ngại tương tự cũng xuất hiện tại tỉnh Kochi, trên đảo Shikoku – nơi có mức lương tối thiểu 897 yen/giờ, thấp hơn nhiều so với mức 1.113 yen của Tokyo.

Các địa phương tại Nhật Bản và bài toán giữ chân nhân tài

Trong khi Chính phủ Nhật Bản có kế hoạch cho phép người lao động chuyển đổi công việc sau khi đã làm việc từ một năm trở lên, một số thành viên trong Đảng Dân chủ Tự do cầm quyền đã đề xuất nâng mức giới hạn thành hai năm để giảm bớt lo ngại của các địa phương về việc bị mất nhân tài.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng, việc áp đặt các biện pháp hạn chế người lao động thay đổi công việc sẽ có tác động tiêu cực đến nền kinh tế. Giáo sư Kiyoto Tanno tại Đại học Tokyo Metropolitan nói rằng “khả năng lựa chọn nơi làm việc là quyền của người lao động. Cần phải loại bỏ các biện pháp hạn chế họ thay đổi công việc”.

Theo giáo sư Tanno “bằng cách bình thường hóa sự dịch chuyển việc làm, các công ty sẽ được khuyến khích cải thiện các điều kiện lao động, đưa ra các điều khoản tốt hơn để giữ chân nhân tài. Điều này sẽ mang lại năng suất tốt hơn cho toàn xã hội”.

Trong bối cảnh các lao động nhập cư đang dần có được cơ hội việc làm linh hoạt hơn, các khu vực ít dân cư tại Nhật Bản đang cố gắng ứng phó bằng cách đưa ra những đề nghị hấp dẫn hơn và tăng cường các chính sách hỗ trợ nhằm thu hút nhân tài. Mục tiêu là giúp người lao động làm quen với khu vực trước khi đến, đồng thời tạo động lực tài chính để giữ họ ở lại.

Bắt đầu từ năm tài chính này, chính quyền tỉnh Kochi bắt đầu đưa ra chương trình hỗ trợ 300.000 yen (1.900 đô la) cho người nước ngoài tham gia các lớp học về ngôn ngữ và văn hóa địa phương trước khi đến Nhật Bản, sau đó làm việc ở đây trong ba năm. Chính quyền tỉnh cũng đang trợ cấp 1,2 triệu yen cho các tổ chức giáo dục địa phương để hỗ trợ người lao động.

Tại tỉnh Hiroshima, ngay từ năm ngoái, chính quyền tỉnh đã cung cấp cho các công ty khoản trợ cấp lên tới 3 triệu yen để trang trải chi phí giáo dục và đào tạo cũng như gửi các chuyên gia cố vấn để hỗ trợ. Chính quyền tỉnh Kanagawa cũng đã thành lập một nhóm hỗ trợ, cung cấp dịch vụ tư vấn toàn diện cho người nước ngoài tới làm việc tại tỉnh. Tuy vậy cho đến nay, hệ thống này vẫn chưa đạt được nhiều hiệu quả.

Tác động tiêu cực từ sự suy yếu của đồng yen

Một thách thức khác mà Nhật Bản đang phải đối mặt trong việc thu hút lao động nhập cư là những biến động trên thị trường tiền tệ. Kể từ đầu năm tới nay, đồng yen Nhật đã giảm khoảng 10% so với đô la Mỹ. Sự suy yếu của đồng yen không chỉ khiến chi phí nhập khẩu đắt đỏ hơn mà còn ảnh hưởng đến tiền lương thực tế và làm giảm sức hút đối với nhân tài nước ngoài.

Trong buổi thuyết trình tại Thượng Hải hồi tháng trước, ông Masato Sampei, Chủ tịch Công ty hỗ trợ tuyển dụng nhân sự Asia to Japan, đã nhận được câu hỏi từ một sinh viên Trung Quốc rằng: “Liệu mức lương 3 triệu yen/năm (khoảng 19.100 đô la/năm) có đủ để trang trải cuộc sống ở Tokyo?”.

Khi ông Sampei giải thích về chi phí sinh hoạt ở Tokyo và mức lương khởi điểm thường thấy tại các công ty Nhật Bản, nét mặt của các sinh viên trở nên không mấy hào hứng. Đây là một sự thay đổi lớn so với khoảng 10 năm trước, khi mức lương tiềm năng tại các công ty Nhật Bản có sức hấp dẫn khá lớn.

Theo ông Sampei, sự suy yếu của đồng yen là một đòn giáng mạnh vào nền kinh tế vì điều này khiến việc tuyển dụng sinh viên tài năng từ các khu vực lân cận như Trung Quốc, Đài Loan và Hàn Quốc trở nên khó khăn hơn rất nhiều.

Nikkei nhận định, trong bối cảnh BoJ vẫn đang thận trọng với việc tăng lãi suất, đồng yen sẽ tiếp tục chịu nhiều áp lực, khiến mức lương trở nên thu hẹp hơn cho sinh viên nước ngoài. Việc tuyển dụng lao động kỹ thuật có tay nghề cao và các thực tập sinh kỹ thuật cho các công ty thiếu nhân lực, do vậy cũng sẽ ngày càng trở nên khó khăn hơn.

Nguồn: Nikkei Asia, Kyodo News

Ngân Diệp