Nhiều băn khoăn về cơ chế thu hồi đất

Chiều 1/12, Quốc hội thảo luận tại hội trường về Dự thảo Nghị quyết quy định về một số cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai (Dự thảo). Nhiều đại biểu quan tâm thảo luận về quy định mới đối với thu hồi đất.

Tại Dự thảo, Chính phủ đề xuất bổ sung 3 trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Trong đó có trường hợp sử dụng đất để thực hiện dự án thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất đã hết thời hạn phải hoàn thành thỏa thuận; hoặc các dự án đã hết thời gian gia hạn phải hoàn thành việc thỏa thuận (đã thỏa thuận trên 75% diện tích đất và trên 75% số lượng người sử dụng đất) thì HĐND cấp tỉnh xem xét, thông qua việc thu hồi phần diện tích đất còn lại giao cho chủ đầu tư.

Bày tỏ băn khoăn về cơ chế này, đại biểu Nguyễn Thành Nam (Phú Thọ) nêu, thực tế trong thời gian qua cho thấy, việc áp dụng cơ chế thỏa thuận đối với hầu hết các dự án khiến việc triển khai trì trệ, phá vỡ nguyên tắc công bằng về giá, dẫn đến giá đàm phán riêng lẻ chứ không phải giá thị trường công khai.

Điều này, theo ông Nam tạo ra sự bất công và thiếu minh bạch. Thậm chí đề xuất ngưỡng thỏa thuận 75% cũng chưa rõ cơ sở và vẫn tồn tại nhiều bất cập, tạo ra tình trạng lúc đầu là dân sự, sau thu hồi bằng hành chính trong một dự án, vừa không đảm bảo tính công bằng, vừa phá vỡ công tác pháp chế trong thực thi pháp luật.

Đại biểu cho rằng, để giải quyết căn cơ các vấn đề lớn của thị trường đất đai và bảo đảm phát triển bền vững, cần phải định vị lại một số cơ chế quản lý với các nguyên tắc kiên định và triết lý quản lý của Việt Nam. Đó là chế độ sở hữu toàn dân về đất đai mà Nhà nước là đại diện chủ sở hữu và nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Theo đó, Nhà nước phải có quyền năng tối thượng trong việc định đoạt nguồn lực vì lợi ích tối cao của Nhân dân và đất nước. Nền kinh tế vừa phải tuân theo những quy luật của kinh tế thị trường, vừa trên cơ sở và được dẫn dắt, chi phối bởi bản chất định hướng xã hội chủ nghĩa, thể hiện trên cả ba mặt: sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối. Cần tránh đồng hóa thị trường đất đai như chế độ tư nhân về đất.

Ông Nam đề nghị Quốc hội xem xét sửa đổi nội dung trong Nghị quyết và tiến tới sửa đổi Luật Đất đai theo hướng mở rộng các trường hợp Nhà nước thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Đồng thời, bỏ cơ chế vừa thỏa thuận vừa thu hồi cho một dự án tại điểm b khoản 2, điểm 3 của dự thảo. Vì khi áp dụng mở rộng các trường hợp Nhà nước thu hồi đất, cơ chế thỏa thuận sẽ đồng thời áp dụng cho các dự án nhỏ hoặc rất nhỏ hoặc không đạt ngưỡng lợi ích công cộng. Điều đó sẽ làm cho việc thỏa thuận trở nên dễ dàng và khả thi hơn”, ông Nam phát biểu.

Cũng góp ý về cơ chế thu hồi đất khi dự án đạt trên 75% diện tích và 75% số người sử dụng đất đồng thuận, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) nhận xét, đây là điểm mở quan trọng, nhưng cũng nhạy cảm nhất, tác động trực tiếp đến quyền tài sản của công dân được Hiến pháp bảo hộ.

Nếu quy định chưa chặt, nguy cơ khiếu kiện kéo dài, mất đồng thuận, thậm chí tạo điểm nóng xã hội là hoàn toàn có thể xảy ra. Vì vậy, ông đề nghị Quốc hội cân nhắc kỹ, hoặc nâng tỷ lệ này lên 80 - 85% để tăng độ an toàn pháp lý và sức thuyết phục xã hội, hoặc chỉ áp dụng đối với các dự án trọng điểm quốc gia, dự án hạ tầng chiến lược, dự án đã bồi thường kéo dài nhiều năm không xong, chứ không áp dụng đại trà.

“Điều quan trọng không nằm riêng ở tỷ lệ, mà nằm ở cơ chế xác định giá bồi thường, cơ chế đối thoại, cơ chế tái định cư, cơ chế giám sát độc lập. Tôi đề nghị luật hóa rõ yêu cầu phải có hội đồng thương lượng độc lập, mời tổ chức định giá đất uy tín, công khai minh bạch toàn bộ hồ sơ, để người dân thấy chính sách không phải là ép buộc mà là cùng thỏa thuận trên nền công bằng. Một chính sách đất đai sẽ chỉ có giá trị khi người dân thấy mình được tôn trọng, quyền lợi của họ được bảo đảm trước khi Nhà nước thu lại đất cho mục tiêu phát triển”, vị đại biểu Quảng Trị góp ý.

Cùng băn khoăn, đại biểu Trần Văn Tiến (đoàn Phú Thọ) cho rằng, quy định trường hợp sử dụng đất để thực hiện dự án thông qua thỏa thuận về nhận quyền sử dụng đất đã thỏa thuận được trên 75% diện tích đất và trên 75% số người sử dụng đất thì HĐND cấp tỉnh xem xét, thông qua việc thu hồi phần đất còn lại để giao đất, cho thuê đất cho nhà đầu tư là rất khó khả thi.

"Tại sao lại là tỉ lệ 75%? Ban soạn thảo đã khảo sát, đánh giá tất cả các dự án thuộc diện thỏa thuận là bao nhiêu dự án đạt được cả 2 điều kiện là thỏa thuận được trên 75% diện tích đất và trên 75% số người sử dụng đất và bao nhiêu dự án đáp ứng một trong 2 điều kiện nêu trên?", ông Tiến đặt câu hỏi.

Giải trình nội dung các đại biểu quan tâm, ông Trần Đức Thắng, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định, đây trường hợp đặc biệt cần phải được cân nhắc, đánh giá kỹ lưỡng, thận trọng trên các khía cạnh về kinh tế, xã hội, an ninh, trật tự an toàn xã hội và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân.

Tại dự thảo Nghị quyết, đã giao cho HĐND cấp tỉnh là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân xem xét quyết định thông qua việc có hay không thu hồi phần diện tích đất còn lại khi nhà đầu tư đã thỏa thuận được trên 75% diện tích và trên 75% số lượng người sử dụng đất.

Đồng thời, khoản 7 Điều 3 của dự thảo Nghị quyết đã đưa ra 2 phương án. Phương án 1: Việc bồi thường hỗ trợ tái định cư đối với diện tích đất còn lại áp dụng như trường hợp Nhà nước thu hồi đất.

Phương án 2 là trường hợp mà tổng số tiền bồi thường hỗ trợ theo phương án bồi thường hỗ trợ tính trên một đơn vị diện tích thấp hơn trung bình giá đất đã thỏa thuận thì người có đất bị thu hồi sẽ được nhận thêm số tiền còn thiếu so với mức trung bình đó. Nhà đầu tư có trách nhiệm chi trả số tiền chênh lệch này cho người có đất bị thu hồi và được tính vào chi phí đầu tư của dự án.

"Trên cơ sở ý kiến của các vị đại biểu Quốc hội, Chính phủ sẽ phối hợp với cả cơ quan thẩm tra, nghiên cứu lựa chọn phương án báo cáo với Quốc hội", ông Thắng nói.

Thiên Tuấn