Nhiều thách thức rình rập thương mại toàn cầu trong năm mới

Tàu container ở cảng Oakland, bảng California, Mỹ. Ảnh: Getty Images

Thương mại hàng hóa toàn cầu vẫn trụ vững khá tốt trong suốt năm qua, dù Tổng thống Mỹ Donald Trump đã dựng lên một “bức tường thuế quan” khổng lồ bao quanh nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Dữ liệu mới nhất từ chuyên gia ngành vận tải biển kỳ cựu John McCown cho thấy, khối lượng container vận chuyển trên toàn cầu trong tháng Mười tăng 2,1% so với cùng kỳ năm trước.

Nhưng dưới vẻ ngoài bền bỉ đó là những dòng chảy ngầm đang chuyển dịch mạnh mẽ. Nhập khẩu vào Mỹ trong tháng Mười giảm 8%, trong khi hàng hóa đổ vào châu Phi, Trung Đông, Mỹ Latin và Ấn Độ lại tăng mạnh.

“Các chuỗi cung ứng container toàn cầu đã bắt đầu thích nghi và định hình lại mô hình thương mại”, McCown viết trong báo cáo nghiên cứu gần đây.

Theo McCown, chính sách thuế quan và những lời đe dọa thương mại của Tổng thống Trump là nguyên nhân chính khiến dòng chảy hàng chuyển hướng. Ông cảnh báo, năm 2026 sẽ là năm chứng kiến “hậu quả của thuế quan”

Các chuyên gia khác gần đây cũng dự báo thương mại toàn cầu năm tới sẽ hỗn loạn hơn, với bốn vấn đề nóng được thảo luận nhiều nhất:

Rà soát lại Hiệp định USMCA

Mỹ, Canada và Mexico sắp bắt đầu xem xét lại Hiệp định thương mại tự do Mỹ-Canada-Mexico (USMCA) giữa ba nước này có hiệu lực từ 2020. Hiệp định này có điều khoản rà soát chung định kỳ (6 năm một lần) và có thể xem xét tự động gia hạn hoặc đàm phán lại các điều khoản.

Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer cho biết chính phủ Mỹ đã nhận hơn 1.500 ý kiến đóng góp của công chúng trước cuộc rà soát.

“Nhiều bên ủng hộ USMCA và kêu gọi gia hạn hiệp định này. Đồng thời, hầu như tất cả đều đòi cải thiện hiệp định theo cách nào đó”, Greer nói.

Nhưng “cải thiện” cho một bên có thể khiến bên khác thiệt thòi. Điều này báo hiệu một vòng đàm phán khó khăn với hai đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ, vốn đang vật lộn với thuế nhập khẩu của Washington. Quan hệ Mỹ-Canada cũng đang căng thẳng sau khi Trump cắt đứt đàm phán thương mại với láng giềng phương Bắc hồi tháng Mười.

Vận tải biển đối mặt bất ổn

Trong năm tới, các hãng tàu container , “ngựa thồ” của thương mại toàn cầu, có thể đối mặt hai cú sốc có nguy cơ làm rối loạn chuỗi cung ứng như thời đại dịch Covid-19, theo Lars Jensen, CEO công ty tư vấn Vespucci Maritime.

Cú sốc đầu tiên là đội tàu container của thế giới có thể quay lại Biển Đỏ để di chuyển qua kênh đào Suez thay vì đi vòng xa hơn qua mũi phía nam châu Phi như 2 năm qua.

Các cuộc tấn công của phiến quân Houthi ở Yemen nhằm vào tàu thương mại đi qua Biển Đỏ đã giảm mạnh kể từ khi kế hoạch hòa bình Gaza có hiệu lực hồi tháng Mười. Các hãng như CMA CGM (Pháp) và Maersk (Đan Mạch) đã bắt đầu thử cho vài tàu đi qua Biển Đỏ.

Nhưng nếu tất cả tàu conrtainer quay hết về Biển Đỏ và kênh đào Suez, lối tắt thương mại đường biển ngắn nhất Á- Âu sẽ tràn ngập công suất dư thừa, dẫn đến tắc nghẽn nghiêm trọng tại các cảng châu Âu, Jensen cảnh báo

Cú sốc thứ hai đến từ nhu cầu. Nếu kinh tế Mỹ tăng tốc như dự báo của chính quyền Tổng thống Trump nhờ bùng nổ đầu tư và lãi suất thấp thì làn sóng tích trữ hàng tồn kho của doanh nghiệp Mỹ có khiến ngành vận tải biển quá tải.

Các thỏa thuận thương mại mong manh

Trong danh sách thành tựu 2025 của Nhà Trắng, nổi bật là các thỏa thuận thương mại với nhiều nền kinh tế lớn, hầu hết đều nhượng bộ ông Trump từ cam kết đầu tư vào Mỹ cho đến đến mở cửa thị trường cho hàng Mỹ. Đổi lại, họ được Mỹ giảm mức thuế đối ứng.

Nhưng đây không phải thỏa thuận ràng buộc truyền thống với cơ chế thực thi và chi tiết rõ rang. Ngoài ra, Mỹ chỉ tạm thời đình chiến thương mại thêm một năm với Trung Quốc thay vì ký kết thỏa thuận đầy đủ.

Điều này khiến nhiều người lo ngại các thỏa thuận trên có thể tan vỡ, đặc biệt khi Bắc Kinh gây áp lực lên bất kỳ quốc gia nào hợp tác với Washington, gây thiệt hại cho lợi ích của Trung Quốc.

Những diễn biến tháng qua đã phơi bày rủi ro. Sau khi Nhà Trắng công bố “thỏa thuận thương mại lịch sử” với Indonesia hồi tháng Bảy, Jakarta đã phản đối các điều khoản áp đặt của Mỹ trong thỏa thuận vì lo ngại về chủ quyền kinh tế. Gần đây, chính phủ Indonesia đặt mục tiêu ký kết thỏa thuận với Mỹ vào cuối tháng 1-2026.

Trung Quốc cũng đã phàn nàn với Malaysia và Campuchia về thỏa thuận của họ với Washington, cảnh báo không được sử dụng các biện pháp làm tổn hại lợi ích của Bắc Kinh.

Tuần trước, Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer cho biết các cuộc đàm phán thương mại song phương giữa Mỹ với Liên minh châu Âu ( EU) và Ấn Độ sẽ kéo sang năm mới. Văn phòng của ông đang đe dọa trả đũa EU vì quy định quản lý quá mức với công ty công nghệ Mỹ.

Số phận pháp lý của thuế đối ứng

Một trong những bất định lớn nhất cho thương mại năm 2026 là phán quyết sắp tới của Tòa án tối cao Mỹ đối với vụ kiện về tính hợp pháp của thuế quan đối ứng mà ông Trump áp lên hầu hết các đối tác thương mại lớn.

Nếu Nhà Trắng thua kiện, câu hỏi lớn cho triển vọng kinh tế và tài khóa của Mỹ là chính phủ có phải hoàn tiền thuế quan mà nhà nhập khẩu Mỹ đã nộp hay không.

Giám đốc Hội đồng Kinh tế quốc gia Kevin Hassett cho biết, cho dù Tòa án tối cao không ủng hộ chính phủ, khả năng yêu cầu hoàn thuế quan trên diện rộng rất thấp vì điều này đòi hỏi thủ tục hành chính phức tạp.

Theo thông tin từ thị trường cá cược, có khả năng 75% chính quyền Tổng thống Trump sẽ thua trong vụ kiện. Điều này có thể khiến ông Trump phải sử dụng quyền hạn khác của tổng thống để áp thuế.

Theo Bloomberg

Lê Linh