Nhớ Tết Độc lập xưa

Những năm ấy, một năm có hai cái Tết lớn, đó là Tết Nguyên đán cổ truyền của dân tộc mở đầu một năm mới và Tết Độc lập, khi tổ chức kỷ niệm Ngày Quốc khánh 2/9. Tên gọi Tết Độc lập được hình thành kể từ lúc khai sinh Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1945 và duy trì cho đến nhiều năm về sau.

Diễu hành trên Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) chào mừng Ngày Quốc khánh 2/9/1960. Ảnh: TTXVN

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, người dân Việt Nam gọi Ngày Độc lập 2/9/1945 và dịp kỷ niệm Ngày Quốc khánh hằng năm là “Tết Độc lập” theo cái nghĩa một sự kiện có ý nghĩa như một dấu mốc mở ra một thời đại tốt đẹp cho cả một dân tộc. Đó là ngày hội thực sự của những con người nhận thấu được một sự thay đổi to lớn không chỉ với quốc gia mà với chính mỗi con người. Nếu Tết Nguyên đán mọi người ở Hà Nội hay về quê ăn Tết, thì Tết Độc lập 2/9 lại là dịp những gia đình cán bộ, người dân sống và làm việc tại Hà Nội đón anh em, bạn bè từ các vùng quê về Thủ đô cùng vui đón ngày hội.

Một trong những ngày Tết Độc lập được tổ chức trọng thể là dịp Quốc khánh 2/9/1960. Đó là năm kỷ niệm 15 năm Cách mạng tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9, khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Có rất nhiều hoạt động nhân dịp kỷ niệm trọng thể này, nhưng với người dân, hấp dẫn nhất vẫn là Lễ duyệt binh vào sáng 2/9 và màn bắn pháo hoa vào buổi tối. Ngoài ra, còn có biểu diễn ca nhạc ngoài trời mà địa điểm xôm tụ nhất là trên quảng trường trước cửa Ngân hàng Nhà nước Việt Nam gần vườn hoa Chí Linh, nay là vườn hoa Lý Thái Tổ, với sự góp mặt của các danh ca như Quốc Hương, Trần Khánh, Quang Hưng, Mai Khanh, Thương Huyền… Dạo ấy còn chưa có truyền hình, càng chưa có truyền hình trực tiếp như bây giờ. Radio thì không phải nhà ai cũng có để có thể nghe tường thuật trực tiếp các hoạt động qua làn sóng đài Phát thanh Tiếng nói Việt Nam nên cái sự háo hức có được một vị trí thuận lợi để xem diễu binh, bắn pháo hoa hay ca nhạc càng lớn. Ai cũng cố gắng đi sớm để được tận mắt ngắm nhìn đoàn quân đi đều tăm tắp qua những con phố chính của Hà Nội trong tiếng nhạc hùng tráng mà bay bổng của các hành khúc “Vì nhân dân quên mình”, “Tiến bước dưới quân kỳ”…

Những hoạt động cộng đồng thì như vậy, còn mỗi nhà cũng có cách ăn Tết Độc lập riêng của mình. Dạo ấy, điều kiện nhà ở, nhất là của người lao động, cán bộ công nhân khá chật hẹp. Nhà chật nhưng lòng không chật. Nhiều gia đình chỉ sống trong căn hộ vài chục mét vuông nhưng dịp Quốc Khánh 2/9 sẵn sàng đón người thân, họ hàng từ quê nội, quê ngoại ra vui Tết Độc lập. Để đón khách, giường, phản được dẹp gọn, tất cả trải chiếu nằm đất. Nhà ai may mắn có sàn lát đá hoa thì lau sạch nằm rất mát, lại vui. Câu cửa miệng thường được dùng để động viên nhau trong dịp này là: “ăn thì nhiều chứ ở hết bao nhiêu”. Đó là câu nói thật lòng vì trong điều kiện không phải dư dật gì, nhiều gia đình Hà Nội vẫn cố gắng để các vị khách từ quê ra có thể hưởng hương vị Tết Độc lập một cách vui vẻ nhất. Thường thì bữa ăn chính của dịp này được tổ chức vào trưa ngày Quốc khánh 2/9, sau khi mọi người đi xem duyệt binh về. Các gia đình hay chọn nhất là món bún chả, món đặc trưng của Hà Nội, cũng là món ăn luôn hấp dẫn người nơi khác về. Để có bữa bún chả tương đối đủ đầy cho hơn chục người cả chủ lẫn khách, các bà nội trợ cũng phải chuẩn bị dành tem phiếu từ trước. Sáng 2/9, nhiều người, nhất là các chị em gái trong nhà phải hy sinh việc xem duyệt binh để lo cho bữa bún chả. Vất vả nhất là khâu xếp hàng mua thịt, và gay nhất là khâu đổi bún. Còn nhớ lũ trẻ như tôi dù mới sáu bảy tuổi cũng được huy động dậy sớm để đi xếp hàng, gần đến lượt thì có chị mang gạo ra đổi bún. Thường thì một cân gạo mậu dịch kèm thêm hai ba hào tiền công gì đó, đổi được hai cân rưỡi bún. Đó là đổi ở cửa hàng của hợp tác xã. Nói gay nhất là bởi nhiều khi xếp hàng từ sáng sớm, gần đến lượt thì hết bún. Giải pháp lúc ấy là đổi bún ngoài, hao hơn nhưng thường ngon hơn bún mậu dịch. Có nhà bí quá chọn giải pháp luộc mì sợi ăn kèm với chả, rau sống, nước chấm thay bún…

Dù sao thì đó cũng vẫn là bữa “cỗ Tết” rất vui, nhất là các chị khi được khen ướp chả khéo, quạt chả chín đều, chẻ rau muống nhỏ và nhất là pha nước chấm khéo, vừa khẩu vị…

Với lũ trẻ vui nhất là được theo bố mẹ ra ga Hàng Cỏ, bến xe Kim Liên hay bến tầu thủy Phà Đen đón người thân từ quê ra. Tôi là út ít nhất nhà, những dịp ấy thường được mẹ cho theo ra bến Phà Đen đón bác tôi từ quê ngoại Thái Bình đi tầu thủy ngược sông Hồng lên Hà Nội. Dịp Quốc khánh cũng thường rơi vào lúc vừa qua mùa lũ ở Miền Bắc, con sông Hồng vẫn mênh mang dòng nước đỏ nặng phù sa. Dạo ấy trên sông vẫn còn những con thuyền lớn với những cánh buồm nâu căng gió, một khung cảnh vô cùng hấp dẫn, mới lạ với đứa trẻ ngày thường chỉ quanh quẩn trong khu phố như tôi. Hồi hộp nhất là sau những phút mong ngóng bắt đầu thấy con tầu xuất hiện từ xa, từ từ lại gần rồi cặp bến. Cảm xúc vỡ òa khi nhận ra dáng tần tảo của bác xuất hiện bên cầu tầu cùng tiếng gọi em, gọi cháu âu yếm. Và với tôi, điều không thể thiếu là được hít hà mù thơm của những quả na, quả thị trái mít vườn nhà, bao giờ bác tôi cũng dành để mang lên Hà Nội. Đặc biệt, giờ đã hơn nửa thế kỷ, tôi vẫn không quên hương vị của món cá kho ủ trấu ngon tuyệt, nhừ tơi mà rắn chắc, trẻ con ăn không lo hóc xương mà bác tôi khi nào cũng kỳ công chuẩn bị để mang lên.

Ngẫm lại, không khí vui tươi nhộn nhịp đón mừng Tết Độc lập những năm ấy có được nhiều phần là do tâm trạng hồ hởi của người dân, dù điều kiện vật chất còn nhiều kham khổ. Sự hồ hởi đó được xây đắp bởi lòng tin vào một tương lai tươi đẹp của đất nước dưới sự lãnh đạo của Đảng, mà đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, mà toàn dân gọi là Bác Hồ, một niềm tin tuyệt đối. Cái không khí hồ hởi, phấn khởi đón Tết Độc lập ấy còn mãi cho đến những năm sau, khi đất nước đang ở trong những năm hòa bình, xã hội gần như chưa xuất hiện những khái niệm như tham nhũng, lãng phí…, cho đến khi xảy ra cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân của đế quốc Mỹ.

Sau những năm xây dựng hòa bình là giai đoạn Hà Nội cùng cả Miền Bắc xã hội chủ nghĩa gồng mình đánh trả cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân của đế quốc Mỹ. Đó là những năm lũ trẻ chúng tôi phải đi sơ tán về các vùng quê. Ký ức về cái Tết Độc lập ở nơi sơ tán cũng khá đậm đà. Không còn niềm vui được đón người thân từ quê ra TP dự Lễ Quốc khánh, xem pháo hoa, duyệt binh, ca nhạc nhưng lại có những niềm vui khác. Đó là dịp được đón bố mẹ phải ở lại làm việc, trực chiến ở TP về thăm, mang theo những món quà đơn sơ của TP mà thích nhất là những chiếc bánh mì, thơm ngon. Đó cũng là thức quà tôi có thể chia sẻ với lũ bạn người dịa phương, mỗi đứa chỉ một miếng nho nhỏ, mà nó quý làm sao.

Trong điều kiện chống chiến tranh phá hoại của không quân Mỹ, những hoạt động kỷ niệm đông người rất hạn chế, nhưng lũ học sinh chúng tôi vẫn có những buổi sinh hoạt dưới cờ, cùng ôn lại truyền thống Cách mạng tháng 8, Quốc khánh 2/9. Ở tuổi lên 10, tôi vẫn nhớ niềm vui của cả làng khi hợp tác xã mổ trâu, mổ lợn nhân ngày 2/9, khác với Tết Nguyên đán là các nhà cùng nhau đụng lợn. Mỗi gia đình Hà Nội về sơ tán cũng được chia phần như bà con xã viên người địa phương. Khắp các xóm, ngõ rộn tiếng băm chặt, thơm nức mùi xào nấu, điều chỉ có vài bận mỗi năm. Hôm ấy, không khí Tết thực sự bao trùm mọi ngõ xóm.

Vui nhất là đám trẻ con. Nhiều đứa đến chỗ chơi còn cầm theo miếng gan luộc bé xíu. Tôi còn nhớ mãi mùi vị bùi, ngậy của miếng gan mà cô bạn hàng xóm cũng trạc tuổi cho cắn ké. Nó mới thơm ngon, bùi ngậy làm sao. Bây giờ sau gần như cả đời người, nhớ lại Tết Độc lập của một thời vẫn thấy lòng ấm áp bởi tình người vượt lên nghèo khó, bom đạn. Những cái Tết Độc lập nơi làng quê sơ tán, mà tôi đã coi như quê hương thứ hai của mình vẫn còn mãi như những kỷ niệm tốt đẹp không bao giờ phai.

Những ngày tháng Tám lịch sử này, Hà Nội đang nhộn nhịp nhiều hoạt động chuẩn bị cho Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9. Hà Nội đang chuẩn bị đón đồng bào cả nước cùng bạn bè về thăm Thủ đô, cùng tham dự những hoạt động văn hóa, nghệ thuật với quy mô tầm cỡ. Tết Độc lập năm nay chắc chắn sẽ to hơn, trọng thể hơn và đủ đầy hơn khi tôi còn là cậu bé mới vào độ tuổi học tiểu học. Vậy nhưng, những ký ức về Tết Độc lập năm ấy vẫn là những gì không thể thay thế cả về niềm vui lẫn sự hứng khởi, tự hào mà nó mang lại.

Tạ Việt Anh