Những 'đường mòn' lịch sử

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, mạng lưới chi viện chiến lược từ miền Bắc vào miền Nam không chỉ có con đường Trường Sơn nổi tiếng mà còn có một số tuyến tiếp viện khác, đều là "đường mòn Hồ Chí Minh" theo nghĩa rộng.

1. Đường Trường Sơn (đường Hồ Chí Minh trên bộ) là tuyến chi viện chủ lực được hình thành từ năm 1959, trải dài qua dãy Trường Sơn, có một số đoạn xuyên qua đất Lào và Campuchia.

Với địa hình hiểm trở và sự đánh phá ác liệt của địch, khoảng 20.000 chiến sĩ đã hy sinh và hơn 20.000 người bị tàn phế trên đường Trường Sơn. Tuy vậy, tuyến đường này vẫn liên tục được mở rộng, cải tiến và bảo đảm vận hành hiệu quả nhờ chiến thuật phân tán, ngụy trang và lòng quả cảm của các lực lượng vận tải, thanh niên xung phong và dân công hỏa tuyến.

Đường Trường Sơn có vai trò chiến lược sống còn, nối liền hậu phương miền Bắc với chiến trường miền Nam. Trong giai đoạn đầu, con đường này gần như không dấu vết, được giữ bí mật tuyệt đối với nguyên tắc "đi không dấu, nấu không khói, nói không tiếng".

Đường Trường Sơn huyền thoại nay là tuyến đường Hồ Chí Minh, được xây dựng khang trang.Ảnh: CAO NGUYÊN

Sau khi phát hiện con đường huyết mạch này, địch sử dụng nhiều biện pháp đánh phá. Bất chấp hiểm nguy, hàng vạn bộ đội và các đoàn xe tiếp viện vẫn vượt qua đường Trường Sơn. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, bộ đội Trường Sơn đã vận chuyển qua tuyến đường mòn này chi viện cho các chiến trường trên 1,5 triệu tấn hàng hóa, 5,5 triệu tấn xăng dầu...

Đường Trường Sơn có tính linh hoạt và tổ chức cao. Hệ thống tổ chức vận tải được chia theo trạm, mỗi trạm chỉ biết nhiệm vụ của mình, không biết toàn tuyến. Điều này giúp bảo mật tối đa trước sự đánh phá và do thám của đối phương

Bến Vàm Lũng (tỉnh Cà Mau) - điểm cuối của đường Hồ Chí Minh trên biển - vừa đón nhận bằng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt .Ảnh: VÂN DU

2. Đường ống xăng dầu (đường tiếp vận nhiên liệu) là con đường đặc biệt vì không chở người hay vũ khí, mà là xăng dầu. Hệ thống đường ống đầu tiên được xây dựng từ năm 1968, xuyên suốt chiến trường với chiều dài hàng trăm cây số.

Công trình này đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao và sự bảo mật tuyệt đối, nhằm bảo đảm nhiên liệu đến được các chiến trường xa, ngay cả lúc địch tăng cường đánh phá các kho dầu và trạm tiếp vận.

Con đường này đã đóng góp vượt mong đợi. Được coi là "kỳ tích hậu cần", đường ống xăng dầu dài hơn 5.000 km, nối từ biên giới Việt - Trung đến tận Nam Bộ, bảo đảm cung ứng nhiên liệu liên tục, kịp thời cho toàn bộ chiến trường. Đây có thể là hệ thống đường ống dã chiến dài nhất thế giới lúc bấy giờ.

Đường ống xăng dầu đã tạo ra bước ngoặt trong vận tải nhiên liệu. Trước đó, việc vận chuyển bằng xe rất tốn kém và nguy hiểm. Đường ống này ra đời giúp tiết kiệm đáng kể và an toàn hơn trong bối cảnh bị địch phong tỏa cảng, cắt đứt các tuyến đường sắt. Toàn bộ hệ thống này có tới 316 trạm bơm đẩy, 101 kho với sức chứa trên 300.000 m³. Tính chung, từ năm 1968 đến 1975, hệ thống đường ống này đã chi viện miền Nam 5,5 triệu m³ xăng dầu.

Đường ống xăng dầu là một ý tưởng táo bạo, thực thi sáng tạo, bắt nguồn từ đề xuất của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, kết hợp với sự dấn thân của Trung tướng Đinh Đức Thiện. Đường ống thậm chí được đưa qua đèo Đá Bàn với độ cao 1.000 m - điều chưa từng có trong lịch sử vận tải dầu thế giới.

3. Đường Hồ Chí Minh trên biển, còn gọi là tuyến vận tải biển "tàu không số", hoạt động từ năm 1961 đến 1975. Đây là một hệ thống vận chuyển cực kỳ hiểm nguy, băng qua vùng biển bị kiểm soát chặt bởi Hải quân Mỹ và chính quyền Sài Gòn.

Các chiến sĩ hải quân của ta sử dụng tàu nhỏ, cải trang và hành trình trong đêm để đưa vũ khí, hàng hóa và cán bộ vào miền Nam qua đường Hồ Chí Minh trên biển. Nhiều chiến sĩ đã hy sinh anh dũng khi tàu bị phát hiện hoặc bị đánh chìm.

Con đường này có tốc độ vận chuyển vượt trội. Dù đầy rủi ro, đường biển rút ngắn đáng kể thời gian chi viện (chỉ mất khoảng 1 tuần thay vì vài tháng nếu đi đường bộ). Đây là yếu tố then chốt cho chỉ thị "thần tốc" trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân 1975.

Nhìn tổng thể, đường Hồ Chí Minh trên biển đạt hiệu quả cao. Trong 168 chuyến đi gặp tổn thất, không tàu nào bị địch bắt sống hay đầu hàng. Đây là thành quả từ sự dũng cảm, chiến thuật khôn ngoan và tinh thần quyết tử của lực lượng "tàu không số".

Suốt 14 năm hoạt động (1961 - 1975), đường Hồ Chí Minh trên biển đã vận chuyển hơn 100.000 tấn hàng quân sự (chủ yếu là vũ khí), cùng hàng chục ngàn lượt người đến các chiến trường, trở thành một kỳ tích của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX.

4. Vận chuyển quá cảnh (đường ngoại giao - qua Campuchia và Lào) là một phương thức vận chuyển đặc biệt thông qua lãnh thổ các nước láng giềng. Trong giai đoạn 1960 - 1975, Việt Nam đã sử dụng mối quan hệ với chính phủ Sihanouk (Campuchia) và Pathet Lào để thiết lập các tuyến đường trung chuyển vũ khí, lương thực, tiền bạc và con người.

Trong đó, cảng Sihanoukville từng là nơi tiếp nhận và chuyển hàng vào nội địa miền Nam qua hệ thống hậu cần ngầm. Đây là tuyến bổ sung chiến lược. Khi cảng Sihanoukville bị phong tỏa, hàng được chuyển từ Đoàn 559 sang tuyến mới xuyên Nam Lào - Đông Bắc Campuchia để tiếp tế cho miền Đông và Tây Nam Bộ. Để mở tuyến này, lực lượng giải phóng phải kết hợp với các lực lượng chống đối chính quyền Lonnol, tạo ra một vùng kiểm soát riêng.

Con đường này là một sáng tạo trong hình thức vận tải; có cả vận tải bằng máy bay dân sự, ngụy trang hành khách ưu tiên như cán bộ cấp cao, thương binh nặng... Tuy công khai nhưng con đường này tuyệt mật, giúp duy trì tuyến Bắc - Nam an toàn trong thời điểm đặc biệt.

Thành công này có phần đến từ sự mạo hiểm nhưng được tổ chức rất chu đáo: Căn cước giả, tên giả, lai lịch giả, sự sắp xếp hợp lý, kể cả sử dụng những phương tiện hiện đại bậc nhất lúc đó. Hàng ngàn cán bộ cao cấp đã ra Bắc vào Nam bằng con đường này mà chưa xảy ra vụ nào rắc rối. Con đường cũng đã đảm nhận vận chuyển nhiều tài liệu, khí tài quan trọng như máy móc, điện đài, ngoại tệ để chi viện miền Nam.

5. Con đường chuyển ngân (hệ thống tài chính bí mật) là tuyến đường ít được biết đến nhất nhưng lại có vai trò cực kỳ quan trọng - bảo đảm tài chính cho cả bộ máy ở miền Nam của ta hoạt động. Từ năm 1955, hệ thống này đã ra đời với hình thức "Quỹ Ngoại tệ đặc biệt", vận hành bởi "binh chủng tiền".

Các chiến sĩ tài chính đã vận chuyển vàng, đô-la, tiền Việt bằng nhiều phương thức: tay không, máy bay, đường bộ qua Lào và Campuchia. Một trong những phương thức hiện đại và táo bạo nhất là "FM" - phương pháp chuyển tiền bằng đường hàng không, ngụy trang dưới dạng hàng hóa dân sự, thậm chí được vận hành bởi các nhà báo, cán bộ văn hóa.

Con đường này được đánh giá là vô hình mà hiệu quả. Đây là con đường độc đáo, không để lại dấu vết vật lý. Nó tận dụng hệ thống ngân hàng quốc tế và nội địa Sài Gòn để chuyển tiền từ khắp nơi trên thế giới đến tay lực lượng giải phóng mà không bị phát hiện.

Đây chính là tuyến chi viện thiết yếu cho miền Tây Nam Bộ. Khi các vùng căn cứ bị cô lập, không thể tự lực tài chính, việc chuyển ngân từ C.130 về các điểm như chợ Cà Mau là phương thức sống còn để duy trì phong trào.

Con đường này có nghiệp vụ tinh vi, tổ chức cực kỳ chặt chẽ. Một hệ thống chuyển tiền bằng điện hối, mã hóa đặc biệt, thông qua ngân hàng quốc tế ở Hồng Kông, Paris, Moscow... được thiết lập và vận hành bí mật tuyệt đối, chưa từng bị địch phát hiện.

Sau 10 năm làm nhiệm vụ, đến tháng 4-1975, các cán bộ, chiến sĩ ngành ngân hàng đã chi viện cho chiến trường miền Nam khoảng 1 tỉ USD, hàng tỉ tiền Sài Gòn và hàng trăm triệu tiền riel Campuchia, kip Lào, baht Thái Lan... Tất cả số viện trợ đó đều được vận chuyển, bảo quản an toàn, cấp phát theo quy định.

NGUYỄN MINH HẢI