Những kỳ tích của drone trong đời sống người Việt Nam và quốc tế

Hãy tưởng tượng một ngày bình thường ở miền Tây Nam bộ. Trên cánh đồng lúa mênh mông, vào lúc trời vừa hửng sáng, không còn hình ảnh vài chục người quần áo ướt sũng, đội nón lặn trong khói thuốc phun. Thay vào đó, dàn máy bay không người lái (drone) lượn đều trên ruộng, phun thuốc theo tọa độ chính xác, ghi lại ảnh đa phổ để phân tích sức khỏe cây trồng, gửi dữ liệu về cho kỹ sư nông nghiệp trên smartphone.

Đó không còn là viễn tưởng, mà là hiện thực mà drone mang đến cho nông dân Việt vài năm gần đây.

Ở quy mô toàn cầu, hình ảnh tương tự xuất hiện trong bệnh viện, trên đỉnh núi, ngoài biển khơi và chiến trường. Drone đã tiến hóa từ những thiết bị chơi công nghệ thành công cụ thiết yếu: Trợ thủ cho lĩnh vực y tế, cứu hộ, giám định hạ tầng, hoặc vũ khí chính trong các cuộc xung đột.

Ruộng lúa, đồng ruộng: Nông nghiệp được “lên đời”

Từ phun thuốc, quét ảnh đến hệ thống tự động lập bản đồ, những chiếc drone đã làm thay đổi bản chất của công việc đồng áng.

Ở Việt Nam, xu hướng ứng dụng drone trong nông nghiệp đã bùng nổ. Đến đầu năm 2025, số lượng drone nông nghiệp ghi nhận đã vượt con số 6.000, tập trung mạnh ở Đồng bằng sông Cửu Long, nơi cơ giới hóa nông nghiệp đang kết hợp với dữ liệu số để quản lý cây trồng trên diện rộng. Một drone hiện đại có thể phun thuốc hoặc giám sát 60 - 70 ha mỗi ngày, so với năng suất thủ công chỉ khoảng 1 ha/ngày. Kết quả là nông dân giảm công lao động, tiết kiệm phân thuốc, nước và hạn chế rủi ro phơi nhiễm cho người phun.

Tại Việt Nam, drone xuất hiện từ năm 2017-2018, đến nay đang được sử dụng tương đối rộng rãi.

Ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đánh giá drone giúp phun thuốc bảo vệ thực vật nhanh, đồng đều, chính xác, đồng thời hỗ trợ tưới nước tiết kiệm và giám sát cây trồng ở vùng sâu, vùng xa. Theo ông Đạt, một drone có thể phục vụ 2.000 - 3.000 ha lúa, hoặc 500 - 600 ha cây ăn trái.

Ông Phan Thanh Trung, giám đốc kinh doanh của một công ty chuyên về drone, cho biết thị trường drone nông nghiệp Việt Nam phát triển rất nhanh trong 3 năm gần đây.

Hiện 70% số drone tập trung ở Tây Nam bộ, khu vực có gần 50% diện tích trồng lúa và cây ăn trái. Song theo ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, việc ứng dụng drone cần phải tuân thủ song song quy định an toàn bay và sử dụng vật tư nông nghiệp.

Drone phun thuốc bảo vệ thực vật trên đồng ruộng xuất hiện ngày càng nhiều - Ảnh: Internet

Một câu chuyện thường được nhắc đến là hợp tác giữa địa phương với đại học và doanh nghiệp để thiết lập trung tâm nghiên cứu drone cho nông nghiệp thông minh. Những trung tâm này không chỉ bán thiết bị mà còn cung cấp dịch vụ phân tích ảnh, dự báo sâu bệnh, tối ưu lượng phân bón, từ đó giúp tăng năng suất và giảm chi phí. Ứng dụng khác của drone là theo dõi tín chỉ carbon. Bằng dữ liệu ảnh vệ tinh kết hợp drone, người nông dân có thể chứng minh cách canh tác tiết kiệm phát thải, tạo điều kiện tiếp cận các nguồn hỗ trợ và thị trường giá tốt.

Ý nghĩa thực tiễn rất rõ ràng. Ở nhiều nơi, drone không còn là đồ chơi cao cấp mà trở thành công cụ làm việc thật sự, giúp nông dân nâng cao năng suất và cạnh tranh trong thị trường nông nghiệp toàn cầu.

Cứu hộ cứu nạn: Cánh tay nối dài trong thiên tai

Drone biến những ngày thiên tai, lũ lụt, sạt lở bớt phần bi thương vì khả năng tiếp cận nạn nhân nhanh, rẻ và an toàn.

Trong các trận lũ lớn, đội cứu hộ thường phải đối mặt với khu vực bị cô lập, cột điện đổ, cầu gãy, việc tiếp cận đôi khi mất hàng giờ. Những chiếc drone mang camera nhiệt, loa báo hiệu, pin sạc dự phòng, thậm chí thả dây tiếp tế, có thể xác định vị trí nạn nhân, gửi tọa độ chính xác cho lực lượng cứu hộ, hoặc kéo theo túi đồ cứu trợ nhỏ đến tận cửa nhà người dân.

Anh Trần Văn Nghĩa ở Gia Lai dùng drone nông nghiệp để cứu hai em bé khỏi dòng nước lũ hồi tháng 7, gây xúc động mạnh - Ảnh chụp màn hình

Ở Việt Nam, nhiều tổ chức phi chính phủ, nhóm tình nguyện và các doanh nghiệp đã huy động drone trong các đợt cứu trợ sau bão, có cả những trường hợp phát hiện nạn nhân mắc kẹt và hỗ trợ tiếp tế trong vùng ngập sâu.

Trên thế giới, drone còn được thử nghiệm để làm nhiệm vụ chữa cháy. Những thiết bị bay này mang theo nước hoặc chất dập lửa và bay thành nhóm để tiếp cận đám cháy nhanh hơn lực lượng dưới mặt đất. Trong các thử nghiệm, đàn drone có thể phối hợp dập những đám cháy nhỏ ngay khi vừa bùng phát, giúp ngăn ngừa cháy lan. Tuy vậy, công nghệ này vẫn cần hoàn thiện thêm, đặc biệt là về độ an toàn, quản lý không phận và khả năng phối hợp với lực lượng cứu hỏa truyền thống.

Trong lĩnh vực cứu hộ cứu nạn, bài học quan trọng nhất là "thời gian quyết định sự sống còn". Chỉ cần chậm vài phút là cơ hội cứu mạng người có thể mất đi. Drone đang chứng minh giá trị ở điểm này.

Y tế và giao hàng: Rút ngắn khoảng cách để cứu mạng người

Một trong những câu chuyện quốc tế nổi bật là dịch vụ giao thuốc bằng drone của công ty Zipline (có trụ sở ở Mỹ). Zipline đã xây dựng mạng lưới giao hàng bằng drone để chở máu, vắc xin và vật tư y tế tới các khu vực hẻo lánh ở châu Phi và Mỹ Latinh.

Gần đây, chính phủ Mỹ hỗ trợ mở rộng nền tảng này tại châu Phi bằng nguồn vốn lớn nhằm tăng quy mô hoạt động và tiếp cận người dân. Trong trường hợp người dân cần máu hiếm hay vắc xin khẩn cấp, những chuyến bay của drone, hạ hàng bằng dây ở vị trí chỉ định đã rút ngắn thời gian cấp cứu từ nhiều giờ xuống còn vài chục phút, theo trang Axios.

Bộ Ngoại giao Mỹ sẽ tài trợ cho hoạt động mở rộng dịch vụ giao thuốc bằng drone của Zipline tại Rwanda và 4 quốc gia châu Phi khác - Ảnh: Zipline

Ở TP.HCM, ý tưởng giao hàng y tế bằng drone đang trong giai đoạn thử nghiệm. Nếu được triển khai đầy đủ, mô hình này có thể đặc biệt hữu ích cho vùng cao, đảo xa và khu vực hạ tầng giao thông bị chia cắt sau thiên tai.

Việc thử nghiệm drone để cứu hộ, giao hàng là nội dung trong báo cáo của UBND TP.HCM về tình hình thực hiện Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị và Nghị quyết số 71 của Chính phủ, liên quan tới lĩnh vực đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Trong đó, việc phát triển kinh tế tầm thấp tại TP.HCM giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến 2045 là một trong những nội dung thành phố quan tâm thực hiện thời gian tới.

Theo kế hoạch, TP.HCM sẽ thiết lập không gian tự do thử nghiệm có kiểm soát các giải pháp công nghệ và hệ thống quản lý drone. Cụ thể là sẽ hình thành khu vực thử nghiệm có kiểm soát drone trên cơ sở đơn giản hóa thủ tục quản lý bay, cấp phép bay.

TP.HCM cũng thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu và phát triển, thiết kế, sản xuất drone nhằm làm chủ công nghệ nền tảng, công nghệ cốt lõi (phần cứng, phần mềm, cơ sở vật chất và hạ tầng quản lý).

Đặc biệt, TP.HCM sẽ thử nghiệm các dịch vụ ứng dụng và khai thác drone, chủ yếu trong lĩnh vực như nông nghiệp thông minh; giám sát an ninh trật tự - đô thị; vận chuyển và giao hàng; cứu trợ, cứu nạn, cứu hộ; vận tải hành khách bằng ô tô bay, mô tô bay…

TP.HCM kiến nghị chính phủ sớm ban hành Đề án Phát triển kinh tế tầm thấp để tạo điều kiện cho chính quyền thành phố triển khai mô hình phát triển kinh tế tầm thấp.

Quản lý đô thị, giám sát hạ tầng và bảo trì

Trong thành phố, drone đóng vai trò “mắt bay” giám sát, phát hiện sự cố, tối ưu bảo trì.

Các công ty quản lý cầu đường, điện lực, viễn thông đã dùng drone để kiểm tra đường dây, trạm biến áp, cầu cống. Một giờ bay drone có thể thay thế nhiều ngày làm nhiệm vụ kiểm tra thủ công, đặc biệt hữu ích để phát hiện vết nứt, ăn mòn, điểm nóng trên lưới điện.

Tại Việt Nam, một số dự án thử nghiệm đã dùng camera nhiệt và cảm biến gắn trên drone để phát hiện sự cố trên cột điện và cầu, giúp giảm nguy cơ mất điện lớn và hỏng hóc.

Trong quản lý đô thị, drone còn được dùng để giám sát ùn tắc, quan trắc môi trường hoặc làm bản đồ 3D phục vụ quy hoạch.

Kết hợp dữ liệu drone với trí tuệ nhân tạo (AI), các thành phố có thể nhận diện sớm các khu vực có nguy cơ sạt lở, ngập úng hoặc giám sát hành vi vi phạm xây dựng.

Cuộc cách mạng tác chiến trên chiến trường

Không thể bỏ qua vai trò của drone trong xung đột hiện đại. Cuộc chiến giữa Ukraine và Nga từ năm 2022 là ví dụ điển hình về cách drone thay đổi chiến lược tác chiến. Từ vận hành tình báo, phát hiện mục tiêu, dẫn đường cho pháo binh đến tấn công trực tiếp máy bay và căn cứ đối phương, drone đã chứng minh hiệu quả chiến thuật cao và chi phí thấp so với vũ khí truyền thống.

Trong nhiều trận đánh và chiến dịch, hai bên đã huy động hàng trăm, thậm chí hàng nghìn drone để làm nhiễu, tấn công hay trinh sát. Chiến dịch lớn đưa drone vào sâu lãnh thổ đối phương cũng đã được ghi nhận năm 2025.

Một số ước tính gần đây cho rằng khoảng 70% thương vong của cả Nga và Ukraine trong cuộc chiến hiện nay do drone gây ra.

Drone là vũ khí gây sát thương nhiều nhất trong cuộc chiến giữa Ukraine và Nga - Ảnh: Politico

Chiến dịch Operation Spiderweb cùng những đợt tấn công bằng drone quy mô lớn trong xung đột tại châu Âu gần đây khiến nhiều nước phải suy ngẫm về chiến tranh hiện đại. Người ta thường nghĩ drone chỉ làm nhiệm vụ trinh sát hoặc tấn công tầm gần. Song thực tế cho thấy drone có thể bay rất xa, phối hợp thành nhóm lớn, tiếp cận mục tiêu ở sâu trong lãnh thổ đối phương và tạo ra tác động chiến lược mà trước đây chỉ có tên lửa hoặc chiến đấu cơ mới làm được.

Operation Spiderweb là chiến dịch tấn công bằng drone do Ukraine thực hiện nhắm vào các căn cứ không quân bên trong lãnh thổ Nga vào đầu tháng 6. Operation Spiderweb không phải là đợt tấn công trực diện bay từ biên giới, mà được lên kế hoạch và thực hiện bí mật. Theo các nguồn tin, Ukraine âm thầm tuồn hơn 100 - 117 drone FPV (góc nhìn thứ nhất) vào sâu trong lãnh thổ Nga, giấu trong các container/cabin gỗ đặt trên xe tải dân sự.

Khi tới gần mục tiêu, container/cabin được mở nắp, drone phóng ra rồi tấn công các máy bay chiến lược đậu của Nga.

Một người cho rằng Ukraine tái tạo lại thành công chiến thuật “Con ngựa thành Troy”, nhấn mạnh yếu tố đánh lừa và tấn công bất ngờ cực kỳ tinh vi. Ukraine tuyên bố đã phá hủy khoảng 41 máy bay quân sự Nga, gồm cả máy bay ném bom tầm xa (ví dụ dòng Tu-95, Tu-22M, Tu-160), máy bay cảnh báo - hậu cần, máy bay tiếp liệu, vận tải… Nếu con số này chính xác, đó là mất mát rất nghiêm trọng, bởi nhiều máy bay là lớp chiến lược, đóng vai trò trung tâm trong năng lực không quân và răn đe của Nga.

Ở khía cạnh khác, cuộc chạy đua sản xuất và phát triển drone cùng hệ thống đánh chặn thiết bị này đã trở thành một phần của tiêu chuẩn quân sự hiện đại.

Nhìn về tương lai

Những gì chúng ta thấy trong vài năm qua mới chỉ là bước khởi đầu. Ở giai đoạn tới, drone sẽ được tích hợp sâu vào nhiều hoạt động của đời sống, từ kinh tế đến an ninh và quản lý đô thị. Một số xu hướng nổi bật của drone có thể định hình tương lai:

Nền kinh tế tầm thấp phát triển

Không phận tầm thấp, vốn trước đây ít được khai thác, đang dần trở thành tài nguyên kinh tế. Các dịch vụ như giao hàng bằng drone, vận chuyển y tế khẩn cấp, quan trắc môi trường, giám sát nông nghiệp hay kiểm tra cơ sở hạ tầng sẽ tạo ra một thị trường mới với nhiều doanh nghiệp. Khi mở rộng, những dịch vụ này sẽ kéo theo nhu cầu về kỹ thuật viên, điều phối bay và cả nền tảng quản lý giao thông hàng không tầm thấp. Nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đang nghiên cứu cách biến tầng không này thành một phần của hạ tầng kinh tế hiện đại.

Drone ngày càng tự hành hơn nhờ AI

AI giúp drone không chỉ bay theo lộ trình có sẵn mà còn tự xử lý nhiệm vụ trong thời gian thực. Chúng có thể phối hợp theo đàn để chữa cháy rừng, tìm kiếm nạn nhân trong thảm họa, hay theo dõi biến động môi trường. Nhà nghiên cứu gọi đây là xu hướng “trí tuệ phân tán” của đội drone. Tuy nhiên, mức độ tự chủ cao đặt ra bài toán đạo đức và quy định. Ví dụ, drone có được quyền tự quyết trong tình huống khẩn cấp hay không, và trách nhiệm thuộc về ai nếu xảy ra sự cố.

Xây dựng luật chơi chung giữa các quốc gia

Drone ngày càng được sử dụng trong cả mục đích dân sự lẫn quân sự. Điều này khiến ranh giới giữa các khu vực trở nên nhạy cảm hơn. Một drone bay qua vùng biển tranh chấp, dù chỉ để trinh sát, cũng có thể gây căng thẳng ngoại giao. Vì vậy, cộng đồng quốc tế đang bàn về khung pháp lý mới để quản lý hoạt động của drone, từ nhận dạng điện tử, hành lang bay an toàn cho đến các quy định ngăn ngừa xung đột xuyên biên giới. Đây được coi là yêu cầu cấp thiết khi số lượng drone tăng nhanh trên toàn cầu.

Những thách thức lớn

Dù drone mang lại nhiều lợi ích cho đời sống, kinh tế và quốc phòng, nhưng việc đưa thiết bị này vào sử dụng rộng rãi cũng đi kèm với hàng loạt thách thức, không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn liên quan đến quản lý, an toàn và đạo đức.

Quản lý bầu trời và hoàn thiện khung pháp lý

Khi drone ngày càng phổ biến, bầu trời tầm thấp trở nên đông đúc hơn. Điều này buộc các cơ quan quản lý phải xây dựng quy định rõ ràng về vị trí được bay, độ cao, đăng ký thiết bị, cũng như cơ chế cấp phép cho các loại drone dân dụng, thương mại, cứu hộ và quân sự. Nếu thiếu quy định, drone có thể gây nguy hiểm cho máy bay có người lái, xâm phạm quyền riêng tư của người dân hoặc gây rối loạn trật tự bay. Nhiều nước đã bắt đầu áp dụng hệ thống nhận dạng điện tử để theo dõi drone, nhưng việc triển khai vẫn chưa đồng đều.

Bài toán an ninh và nhu cầu chống drone

Drone ngày càng rẻ và dễ mua, khiến nguy cơ sử dụng sai mục đích tăng mạnh, chẳng hạn bay vào khu vực cấm, làm gián đoạn sự kiện công cộng, buôn lậu, trinh sát trái phép, hay thậm chí phục vụ cho các vụ tấn công vào cơ sở hạ tầng. Do đó, các hệ thống chống drone, như radar tầm thấp, súng gây nhiễu tín hiệu, lưới bắt drone hoặc phần mềm vô hiệu hóa thiết bị, đang trở thành nhu cầu cấp thiết, đặc biệt tại sân bay, nhà máy điện, sự kiện đông người và khu vực quân sự.

Hạ tầng dữ liệu và nguồn nhân lực chất lượng cao

Drone không chỉ là thiết bị bay mà còn là công cụ thu thập dữ liệu quy mô lớn. Hàng giờ video, bản đồ 3D, hình ảnh nông nghiệp hoặc số liệu giám sát công trình đòi hỏi hệ thống lưu trữ mạnh, mạng truyền tải ổn định và nền tảng phân tích bằng AI. Không phải địa phương hay doanh nghiệp nào cũng có khả năng đầu tư vào các hệ thống này. Hơn nữa, thị trường đang thiếu nhân lực có kỹ năng xử lý dữ liệu drone, vận hành đội bay lớn hoặc phát triển thuật toán phân tích chuyên sâu.

Tính bền vững, quyền riêng tư và vấn đề đạo đức

Một số ứng dụng của drone, như giám sát an ninh, theo dõi đám đông hay sử dụng trong tác chiến, có thể gây lo ngại về quyền con người. Nếu không có cơ chế minh bạch và kiểm soát chặt chẽ, drone có thể bị dùng để theo dõi trái phép hoặc gây thiệt hại ngoài ý muốn.

Ngoài ra, việc sản xuất và loại bỏ pin, linh kiện điện tử đặt ra câu hỏi về môi trường, nhất là khi số lượng drone tăng nhanh trên toàn cầu.

Quản lý đi sau tốc độ phát triển công nghệ

Đây là thách thức rất lớn. Công nghệ drone, đặc biệt là khả năng tự hành bằng AI, đang phát triển với tốc độ rất nhanh, trong khi khung pháp lý và hạ tầng lại cập nhật chậm hơn. Nhiều quốc gia phải chạy theo để điều chỉnh luật, thử nghiệm hành lang bay tầm thấp, xác định khu vực cấm bay và phát triển hệ thống quy tắc mới cho bầu trời hiện đại. Tuy nhiên, khoảng cách giữa công nghệ và luật pháp vẫn tồn tại, gây ra nhiều rủi ro tiềm ẩn.

Sơn Vân