'Những người lính làm sách': Cuộc chiến đấu bằng con chữ

Trước khi một cuốn sách đến tay bạn đọc, luôn có những con người thầm lặng đứng sau - chăm chút từng con chữ, bìa sách, dòng giới thiệu… Đặc biệt trong môi trường quân đội, nghề làm sách không chỉ đòi hỏi tri thức và đam mê, mà còn là sự kỉ luật, bền bỉ, và một tinh thần trách nhiệm hiếm thấy ở những người lính cầm bút.

Tập sách Những người lính làm sách ra đời không chỉ để ghi nhận những đóng góp thầm lặng ấy, mà còn là một lời tri ân tới những con người đã dành cả tuổi trẻ, tâm huyết và tài năng cho sự nghiệp xuất bản trong quân đội. Người đảm nhận vai trò chủ biên - tác giả tập sách này là một nhân chứng sống - một “người trong cuộc”, từng trải qua hơn hai thập kỉ làm biên tập viên tại Nhà xuất bản Quân đội nhân dân từ năm 1980 đến 2001, sau đó đảm nhiệm vai trò Giám đốc - Tổng Biên tập Nhà xuất bản Lao Động (2008-2013) - ông Lê Huy Hòa.

Trò chuyện với ông nhân dịp cuốn sách sắp ra mắt không chỉ là dịp để hiểu thêm về hành trình hình thành nên Những người lính làm sách, mà còn là cơ hội để lắng nghe những tâm tình nghề nghiệp từ một người cả đời gắn bó với chữ nghĩa - bằng tất cả sự đam mê, kỉ luật và lòng biết ơn sâu sắc với đồng đội, với nghề.

Những người chiến đấu bằng con chữ

- Có lẽ đó là món nợ tình cảm. Khi còn công tác, tôi có dịp làm việc, tiếp xúc với rất nhiều người làm sách trong quân đội - những người đồng đội, đồng nghiệp cần mẫn, kiệm lời mà thâm trầm. Họ ít khi được nhắc đến trên truyền thông, nhưng lại là những trụ cột âm thầm giữ cho guồng máy xuất bản quân đội vận hành. Từ biên tập viên đến thủ thư, từ họa sĩ bìa đến cán bộ phát hành, ai cũng có một câu chuyện nghề rất riêng, đầy vất vả mà cũng rất đẹp.

Sau khi nghỉ hưu, tôi nghĩ nếu mình không viết lại, không kể lại, thì rồi ai sẽ kể? Những con người ấy sẽ trôi vào quên lãng, những đóng góp của họ sẽ bị khuất lấp sau vầng hào quang của các tên tuổi lớn. Tôi thực hiện cuốn sách này để viết lại những điều không ai viết, kể về những người không ai kể - như một lời tri ân.

- Trong quân đội, hình ảnh người lính luôn thiêng liêng. Nhưng không chỉ có lính chiến đấu ngoài trận địa. Có những người lính làm sách - họ cũng chiến đấu, nhưng bằng con chữ. Cuộc chiến của họ là cuộc chiến gìn giữ giá trị tư tưởng, bồi đắp tri thức, lan tỏa lý tưởng. Những người lính ấy không mang súng, mà mang bút; không ra mặt trận, nhưng vẫn miệt mài ở hậu phương, nơi bàn biên tập, nơi nhà in, nơi giá sách. Tôi nghĩ họ xứng đáng được gọi như thế.

Cuốn "Những người lính làm sách" và tác giả Lê Huy Hòa. Ảnh: NVCC.

- Thật lòng mà nói, nếu không có Nhà xuất bản Quân đội, có lẽ tôi đã không được sống trọn với nghề làm sách như vậy. Tôi bước vào nơi ấy lúc còn rất trẻ, bắt đầu từ những việc nhỏ, học nghề từ các thế hệ đi trước. Ở đó, tôi được rèn luyện về kỷ luật quân đội, về chuẩn mực nghề nghiệp, và trên hết là tình yêu với từng trang bản thảo. Ở đó, tôi không chỉ làm sách mà còn được sống trong một không gian đầy nhân văn, nơi những người thầy - đồng nghiệp truyền cho tôi cảm hứng sống và làm nghề.

Nhà xuất bản Quân đội không phải là nơi hào nhoáng, nhưng lại là “bệ phóng” vững chắc cho rất nhiều người như tôi - những người không có điều kiện va chạm bên ngoài, nhưng nhờ môi trường ấy mà trưởng thành, mà có niềm tin để đi đến tận cùng đam mê.

- Khó chọn lắm. Mỗi người trong tập sách là một mảnh ghép cảm xúc. Nhưng nếu phải kể, tôi muốn nhắc đến bà Vũ Thị Hồng, một biên tập viên “cự phách” của Phòng biên tập sách Văn nghệ. Bà là nhà văn đi ra từ cuộc chiến tranh, trực tiếp cầm súng, cầm bút. Khi tôi vào nghề, được làm việc cùng bà, tôi coi bà là “người thầy" đầu tiên của mình vậy. Phẩm chất của một biên tập viên như bà thuộc “hàng hiếm”. Nhiều nhà văn viết sách, in sách có công của người biên tập “tài kiêm văn, võ” này. Rất tiếc, vì nhiệm vụ, bà phải chuyển qua công tác khác.

Kế đến là chị Trần Thị Hòa - “người giữ hồn thư viện”. Suốt mấy chục năm gắn bó với thư viện cơ quan, chị lặng lẽ gìn giữ từng đầu sách, từng tài liệu, ghi chép, bảo quản như giữ báu vật. Chị là hiện thân cho sự bền bỉ, không ồn ào nhưng khiến người khác kính phục. Là Đại tá, nhà văn Nguyễn Minh Ngọc, một sĩ quan làm báo, viết văn trở thành người đặc biệt - người vừa “giữ lửa” nghề biên tập, vừa “truyền lửa” qua trang viết. Ở cả hai vai trò, ông đều để lại những dấu ấn sâu đậm, bền bỉ và truyền cảm hứng.

Hay đại tá Nguyễn Kim - người tôi từng làm việc rất gần - “Một đời lặng lẽ, một thời vang xa” - một người bền bỉ, lặng thầm, đóng góp sâu sa vào nền nếp, vào tầm vóc tri thức của sách quân đội… Có lúc, giữa bộn bề công việc, chúng tôi vẫn trao đổi với nhau về thơ, về triết lý sống. Những người như thế, càng viết về họ, tôi càng thấy mình mắc nợ.

Một bức tranh về người làm sách

- Ở tập sách này, tôi chọn những kỉ niệm của riêng tôi. Hy vọng ở một tập sách khác, tôi sẽ mời đồng nghiệp góp chung. Tôi không ôm đồm tất cả. Có những nhân vật tôi hiểu sâu, tôi viết nhanh. Có những người khác lại gắn bó với các đồng nghiệp khác, và tôi mời họ cung cấp thông tin cần biết về nhân vật để tôi viết.

Tôi luôn tự nhủ: viết về ai cũng cần phải có sự nghiên cứu, tìm hiểu kĩ lưỡng,và với sự trân trọng, đồng cảm hết mình. Vai trò của tôi là kết nối, tổ chức, biên tập và giữ tinh thần chung của cuốn sách: trân trọng nghề, tôn vinh người làm sách bằng sự chân thành, không tô vẽ.

Tôi muốn tập sách không chỉ là một tập hợp chân dung, mà còn là một bức tranh nghề nghiệp - nơi người đọc có thể cảm nhận được niềm tự hào của những người âm thầm đứng sau mỗi cuốn sách.

- Tôi chỉ mong bạn đọc, dù là người trong nghề hay ngoài nghề, sau khi đọc xong sẽ cảm thấy ấm lòng. Thấy rằng, bên cạnh những chiến sĩ ngoài trận tuyến, còn có những “người lính chữ” đang miệt mài đóng góp theo cách riêng của họ. Thấy rằng nghề làm sách là một nghề tử tế, đáng trân trọng, dù không hào nhoáng.

Tôi cũng mong thế hệ làm sách hôm nay, nhất là các bạn trẻ, sẽ tìm thấy một phần cảm hứng, một ngọn lửa nghề từ những câu chuyện này. Vì tôi tin, không có ngọn lửa nào là vô ích cả - miễn là nó được thắp lên bằng sự tử tế.

- Tôi xin mượn lại một câu viết trong Lời thưa: “Tập sách nhỏ này không nhằm tổng kết, mà đơn giản là để ghi lại - bằng tất cả tấm lòng biết ơn và kính trọng”. Có lẽ, với tôi, được làm việc, được ghi chép, được tri ân những người “bên tôi” trong suốt hành trình ấy - đã là một phần thưởng đủ đầy rồi.

Văn Bình