Nồng nàn hương điều quê tôi

Những trái điều đầu mùa được mang ra chợ bán.

Vừa bước qua tết, lác đác ở những phiên chợ quê lại thấy dăm ba trái điều đầu mùa được người dân mang ra chợ bán. Rồi bước vào tháng 2, tháng 3 âm lịch, đi từ nông thôn ra phố thị, không khó để bắt gặp những rổ điều chín vàng, hay mọng đỏ được bày bán trong chợ, hay ven bên đường đông người qua lại.

Điều xưa nay vốn mang lại nguồn kinh tế cao từ hạt. Nhưng điều trái theo đúng nghĩa mùa nào thức đó, mỗi năm chỉ có một lần, nên được nhiều nhà ưa chuộng, tranh thủ chế biến nhiều món ăn dân dã để làm phong phú thêm thực đơn gia đình.

Từ khoảng tháng 2 đến cuối tháng 3 âm lịch, khi những cơn mưa đầu mùa bắt đầu rơi cũng là khi mùa điều kết thúc. Trong khoảng thời gian ngắn chỉ từ 2 tháng trở lại, mùa điều gợi lên biết bao ký ức của những ngày ấu thơ.

Xưa, dường như xóm nào cũng có- ít thì vài ba cây điều, nhiều thì một vườn với vài ba héc-ta đất. Trẻ con trong xóm tôi sau những giờ học, rủ nhau lang thang dưới những gốc điều, tranh thủ giúp người lớn nhặt điều trái, vặn hạt.

Thi thoảng khát nước lại với tay hái những trái điều chín đỏ còn lủng lẳng trên cây, chẳng cần lau rửa, cứ vậy đưa vào miệng “cắn phập” một miếng thật to. Cái vị chua chua, ngọt ngọt, lại hơi chan chát hòa lẫn vào nhau nhanh chóng giải cơn khát ngày hè.

Sau những giờ lượm điều, lặt điều, nói tiếng là phụ hợ nhưng thể nào lát sau ra về, cô chú chủ vườn cũng “thưởng công” cho bọn trẻ vài trái điều căng tròn, mọng nước mang về nhà cho mẹ nấu canh. Và hẳn nhiên, điều vẫn còn nguyên hạt.

Vậy là, cả đám lại có mớ hạt điều bày trò tỷ thí. Nào là tạt lon ăn hạt điều, là chọi hạt điều… Chơi chán, cả đám gom lại, rủ nhau nhóm lửa nướng hạt điều. Nướng hạt điều cũng là cả một nghệ thuật. Hạt điều phải được canh cho vừa chín, không để bị bừng lửa cháy đen thành than.

Người nướng cũng phải khéo léo “né” mỗi khi hạt điều nổ, tránh bị thương do vỏ điều văng trúng. Thế nên chỉ những đứa lớn hay dạn dĩ mới được giao cho việc nướng hạt điều. Đám còn lại, ngồi ngoài chờ hạt điều nguội bớt, đứa đập vỏ, đứa bóc lụa. Xong xuôi, cả đám chia nhau cùng thưởng thức những nhân hạt điều béo ngậy, thơm lựng- thành quả chung của mọi người.

Với trẻ nhỏ, điều nhắc nhớ về tuổi thơ hồn nhiên cùng bao trò vui. Với người lớn, điều là cây kinh tế, là nguồn thu nhập nuôi sống cả gia đình. Đôi khi nhìn lại, chợt nhớ về những năm gian khó, vất vả chăm từng cây điều, lặt từng cái hạt, phơi phóng để bán cho thương lái. Nhưng đổi lại, cuộc sống cũng đi lên từ đây. Như câu chuyện của bà Bảy - Trần Thị Kim E, nhà ở khu phố Ninh Lợi, phường Ninh Thạnh, thành phố Tây Ninh.

Giữa khu phố nhà sát nhà, trước sân nhà bà Bảy là cây điều tán rộng, sum suê lá, che mát cả khoảng sân trước nhà. Xen kẽ trong những tầng lá là những chùm điều non xanh bóng; trên cao lấp ló những trái điều vàng, lúc lỉu.

Bà Bảy Kim E cho biết, bà trồng cây điều này từ 6 năm trước. Hai năm nay, cây đã cho trái. Mùa trái chiến cây chỉ lác đác vài trái, đủ bà mang biếu cho hàng xóm ăn lấy thảo. Năm rồi, điều được mùa, chín vàng cả cây. Để có thêm chút tiền chợ, sáng sớm, người con gái hái xong, bà mang xuống chợ Long Hoa, bày bán ở vỉa hè cho người đi chợ.

Năm nay, mưa sớm, điều hơi thất trái, nhưng cũng chẳng sao. Bà vẫn có món điều trong mâm cơm hằng ngày, có điều tặng họ hàng, người quen. Với bà, đó cũng là lý do bà trồng cây điều trước sân nhà.

Điều được các tiểu thương bày bán ở chợ Long Hoa

“Hồi xưa, ba má của Bảy dắt vô trong khu Suối Núc mua được miếng đất, rồi Bảy lập vườn điều. Mấy chục năm sống nhờ cây điều. Cứ tới mùa thu hoạch, có tiền thì mua đất cất nhà, lo cho con cái có tư riêng. Nay, vườn điều đã sang nhượng cho người khác.

Cuộc sống giờ thong thả rồi, nhớ lại thuở xưa nên cô trồng cây điều trước nhà. Vừa để có ăn, vừa tạo bóng mát. Cứ đi ra đi vô thấy nó là thấy vui. Có được ngày hôm nay cũng nhờ cây điều mà nên”- bà Kim E nói.

Mỗi khi mùa điều về, trong bữa ăn thường ngày của gia đình không thể thiếu những món ăn được chế biến từ trái điều. Những món ăn dân dã, đậm chất nông thôn càng làm hương vị nồng nàn của trái điều trở nên đặc sắc hơn. Món canh chua- cũng với ngần ấy nguyên liệu cơ bản, nhưng khi nấu với trái điều lại đậm đà khó tả.

Hay món điều ram, điều kho ăn cùng với cơm trắng cũng hấp dẫn, thơm ngon vô cùng. Rồi điều ăn sống kèm chút muối trắng, hay trộn cùng các loại rau ăn kèm bún là món ăn dễ làm nhất. Điều trái nhiều, bà Bảy E mang đi muối để dành ăn dần. Phần nước muối điều sẽ được chắt ra, phơi dưới nắng, lâu dần cái nước muối trắng đục sẽ sánh vàng óng, thành món nước mắm đặc sản của vùng đất Tây Ninh.

Thời gian dần qua. Những vườn điều nhường đất cho những đô thị, những khu dân cư đông đúc. Cây điều hiện nay được trồng nhiều ở các huyện phía trên như Tân Châu, Tân Biên. Khu vực thành thị, người dân muốn ăn trái điều chủ yếu nhờ vào thương lái.

Theo chị Lê Thị Kim Thôi- tiểu thương chợ Long Hoa (thị xã Hòa Thành), mỗi năm tới mùa điều, sạp rau hàng bông của chị có thêm rổ điều trái. “Điều tôi bán lấy từ trên Tân Châu về. Đa số mọi người mua điều về nấu canh chua. Ăn mặn thì nấu canh chua điều với khô. Ăn chay thì có điều kho sả ớt. Mỗi ngày tôi bán chừng 100 trái đổ lại”- chị Thôi cho biết.

Những món ăn được chế biến từ điều.

Phía ngoài chợ Long Hoa, chị Phạm Thị Hồng Tuyết ngày thường bán trái cây. Hai tháng nay, gian hàng chị còn có thêm thùng điều trái vàng ruộm cạnh bên. “Điều này mua từ trên Tân Biên về. Cứ tầm 9 giờ sáng, chủ vườn trên đó người ta mang ra xe buýt gửi xuống.

Tôi lại chạy ra bến xe Tây Ninh chở về đây bán. Hơi xa, hơi cực nhưng mà cũng bán cho có mọi người ăn, mình cũng kiếm thêm chút tiền lời. Mỗi ngày tôi bán tầm 50-60kg. Một ký 30-40 ngàn đồng, tùy lúc đầu mùa hay vô vụ”- chị Tuyết nói.

Khi những vườn điều nhường chỗ cho quy hoạch phát triển đô thị, những tiểu thương bán điều trái đã làm cầu nối để bao người được ôn lại những ký ức ngọt ngào xưa. Với những ai chưa từng ăn điều trái, lại có dịp thưởng thức một món ăn dân dã nhưng cực kỳ ngon miệng, khó quên.

Ngọc Diêu - Hòa Khang