Nước sạch nông thôn là nền tảng cho nông nghiệp bền vững

Sáng 16/10, Diễn đàn “Vai trò của nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn trong phát triển nông nghiệp bền vững, xây dựng nông thôn văn minh” được tổ chức nhằm thảo luận những vấn đề then chốt như công tác nước sạch nông thôn trong phát triển nông nghiệp bền vững; mô hình quản lý phù hợp chính quyền hai cấp; chuyển đổi số trong quản lý, khai thác công trình cấp nước tập trung và giải pháp vận hành hiệu quả hệ thống cấp nước.

68% hộ nông thôn được tiếp cận nước đạt chuẩn

Theo ông Giáp Mai Thùy - Phó Trưởng phòng Quản lý Nước sạch nông thôn (Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi - Bộ Nông nghiệp và Môi trường), công tác cấp nước sạch nông thôn thời gian qua đã góp phần quan trọng giúp đạt được các chỉ tiêu nước sạch trong Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Đến nay, khoảng 68% hộ dân nông thôn được sử dụng nước đạt quy chuẩn, trong đó 60% từ các công trình cấp nước tập trung, còn 8% từ hệ thống hộ gia đình.

Ông Giáp Mai Thùy - Phó Trưởng phòng Quản lý Nước sạch nông thôn.

"Chuyển đổi số đã được đẩy mạnh trong quản lý cấp nước, với các giải pháp như giám sát chất lượng nước trực tuyến, công nghệ bể lọc sinh học, vật liệu lọc đa tầng, kết hợp năng lượng tái tạo để tiết kiệm chi phí và nâng cao chất lượng nước", ông Thùy nói.

Ông Lương Văn Anh - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi cho biết, cả nước có khoảng 18.000 công trình cấp nước nông thôn, nhưng hơn 6.000 công trình là mô hình quy mô nhỏ, chủ yếu ở vùng núi như Gia Lai, Kon Tum (cũ), chỉ phục vụ khoảng 10 hộ dân, chất lượng nước không ổn định. Hiện mới khoảng 58% hộ dân nông thôn được sử dụng nước đạt chuẩn, trong đó 47% từ công trình cấp nước tập trung, nguồn cấp bền vững nhất.

Ông Lương Văn Anh - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi.

Cục đã tham mưu Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai hệ thống dữ liệu số đồng bộ, cập nhật từ nhà máy, trạm cấp nước tới cơ sở. Nhờ đó, việc giám sát vận hành được chủ động hơn, đặc biệt trong thiên tai, hạn hán hay xâm nhập mặn. Tuy vậy, thủ tục cấp phép khoan, khai thác nước vẫn còn kéo dài, khiến tiến độ các dự án bị chậm. Bộ đang rà soát, điều chỉnh quy trình để rút gọn, đảm bảo vừa tuân thủ pháp luật, vừa đáp ứng yêu cầu cấp nước kịp thời cho người dân.

Về nguồn lực, ông Giáp Mai Thùy cho biết: Giai đoạn 2020-2024, tổng vốn đầu tư cho cấp nước sạch nông thôn đạt khoảng 13.400 tỷ đồng, trong khi nhu cầu giai đoạn 2021-2025 ước tính tới 29.200 tỷ đồng, thiếu gần 16.000 tỷ đồng. Do đó, ông Thùy đề xuất cần hoàn thiện cơ chế, chính sách và đầu tư các công trình cấp nước quy mô lớn, ưu tiên vùng khan hiếm nước, vùng sâu, vùng xa và hải đảo; đồng thời hoàn thiện mô hình quản lý theo chính quyền hai cấp, điều chỉnh giá nước phù hợp thực tế.

Hướng tới một “nền kinh tế nước”

Tại diễn đàn, ông Trần Quang Hùng - Tổng Giám đốc Công ty Khai thác Thủy lợi miền Nam nhấn mạnh: "Nước không chỉ là tài nguyên thiết yếu mà còn phải được coi là một yếu tố có giá trị kinh tế. Theo ông, cần quy hoạch, đầu tư, sử dụng và bảo vệ nước theo hướng hiệu quả, tiết kiệm để xây dựng một “nền kinh tế nước”, định hướng phát triển dài hạn trong bối cảnh biến đổi khí hậu và đô thị hóa".

Ông Trần Quang Hùng - Tổng Giám đốc Công ty Khai thác Thủy lợi miền Nam.

Từ thực tế vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), ông Hùng cho biết hơn 20 điểm quan trắc tự động đã được triển khai để kiểm soát chất lượng nước, kết hợp vận hành công trình thông minh và tích hợp dữ liệu để nâng cao hiệu quả quản lý.

Ông đề xuất quy hoạch “vành đai sinh thái” bảo vệ hồ chứa, trồng rừng, phát triển du lịch sinh thái quanh hồ nhằm vừa bảo vệ nguồn nước, vừa tạo sinh kế bền vững. Bên cạnh đó, cần xây dựng hệ thống hồ chứa ở vùng cao để tích nước mùa mưa, cấp ngược xuống vùng thấp bằng trọng lực, tiết kiệm năng lượng và tăng tính chủ động.

Tổng Giám đốc Công ty Khai thác Thủy lợi miền Nam cũng kêu gọi chuyển đổi tư duy sử dụng nước từ đơn ngành sang đa ngành, ưu tiên sinh hoạt, công nghiệp, đô thị, những lĩnh vực có giá trị kinh tế cao hơn. "Ổn định và chất lượng nguồn nước là điều kiện tiên quyết để thu hút đầu tư, phát triển kinh tế vùng nông thôn", ông Hùng nói.

Tại sự kiện, ông Phạm Văn Mạnh - Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi Miền Nam đã chỉ ra rằng, công tác cấp nước sạch nông thôn tại ĐBSCL còn nhiều bất cập, nhất là trong quy hoạch, quản lý khai thác và giám sát.

Tốc độ đô thị hóa nhanh khiến hệ thống cấp nước chưa theo kịp nhu cầu. Công tác giám sát, theo dõi khai thác chưa được triển khai đồng bộ. Tại một số vùng như Cà Mau, người dân vẫn phải sử dụng nước mưa hoặc nước tạm thời.

Ông Phạm Văn Mạnh - Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi Miền Nam.

Một số địa phương như Bến Tre, Cà Mau, Hậu Giang đã xây dựng hồ chứa phân tán nhưng quy mô nhỏ, chưa đủ đáp ứng nhu cầu. Trong đợt hạn mặn 2015–2016, hơn 200.000 hộ dân ĐBSCL thiếu nước sinh hoạt. Tuy nhiên, nhờ chuẩn bị sớm, con số này đã giảm mạnh trong các năm gần đây, cho thấy hiệu quả của việc quy hoạch và phòng ngừa từ xa.

Theo ông Mạnh, đầu tư vào lĩnh vực nước sạch nông thôn hiện vẫn khó thu hút doanh nghiệp do giá nước thấp, chi phí hạ tầng cao, nhất là ở vùng sâu, vùng xa. Bên cạnh đó, ý thức tiết kiệm nước của người dân còn hạn chế. Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi Miền Nam cho rằng: "Đã đến lúc cần nhìn nhận nước là một yếu tố của nền kinh tế, quản lý theo cơ chế thị trường, tương tự như điện. Khi giá nước phản ánh đúng giá trị, mới có thể thu hút đầu tư tư nhân và khuyến khích sử dụng tiết kiệm".

Đồng thời, cần áp dụng công cụ kinh tế và chế tài môi trường như thu phí xả thải, thuế tài nguyên nước để giảm lãng phí và ô nhiễm. Ứng dụng công nghệ vào quản lý, giám sát và nâng cao nhận thức cộng đồng là chìa khóa để đảm bảo an ninh nguồn nước, thích ứng với biến đổi khí hậu, đặc biệt tại những vùng chịu ảnh hưởng nặng nề như ĐBSCL.

Nguyễn Phương Anh