Phát triển nước sạch nông thôn gắn với chuyển đổi số

Đó là thông tin được đưa ra tại Diễn đàn “Vai trò của nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn trong phát triển nông nghiệp bền vững, xây dựng nông thôn văn minh” diễn ra ngày 16/10.

Đẩy mạnh đầu tư vào nước sạch nhằm xây dựng nền nông nghiệp bền vững và nông thôn văn minh, hiện đại.

Nguồn lực đầu tư còn hạn chế

Tại Diễn đàn, ông Lương Văn Anh - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NNMT) cho biết, ngành nông nghiệp đang đối mặt với những thách thức lớn từ hạn hán, xâm nhập mặn và cạn kiệt nguồn nước ngầm. “Nếu không có giải pháp đồng bộ trong quản lý và sử dụng nước sạch, chúng ta sẽ không thể đảm bảo năng suất cũng như chất lượng nông sản bền vững trong tương lai” - ông Lương Văn Anh nhấn mạnh.

Nói về sự chênh lệch giữa các vùng miền trong xã hội hóa cấp nước nông thôn, ông Lương Văn Anh thông tin, miền Bắc có nền tảng công trình cấp nước tốt hơn do quá trình đầu tư sớm, quy mô tập trung và có hệ thống xử lý đầy đủ từ nhiều năm trước. Hệ thống cấp nước liên xã, có quy trình quản lý tương đối chặt chẽ và ổn định lâu dài, tạo điều kiện thuận lợi cho khu vực tư nhân tham gia vận hành và khai thác.

Tại nhiều vùng sản xuất trọng điểm như Đồng bằng sông Cửu Long và Tây Nguyên, tình trạng khô hạn và thiếu nước sinh hoạt đã ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của hàng triệu người dân. Không chỉ làm giảm năng suất lúa, cây trồng (cà phê, hồ tiêu...) mà còn khiến nông dân buộc phải chuyển đổi cây trồng tự phát, gây xáo trộn hệ sinh thái nông nghiệp.

Theo chia sẻ của ông Giáp Mai Thùy - Phó Trưởng phòng Quản lý nước sạch nông thôn (Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi), công tác cấp nước sạch nông thôn đã góp phần quan trọng trong thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới (2021 - 2025). Tuy nhiên, theo ông Thùy, nguồn lực đầu tư vẫn hạn chế. Chẳng hạn tổng vốn đầu tư giai đoạn 2020 - 2024 khoảng 13,4 nghìn tỷ đồng, trong khi nhu cầu giai đoạn 2021 - 2025 ước cần 29,2 nghìn tỷ đồng, thiếu gần 16 nghìn tỷ đồng.

Ông Thùy đề nghị hoàn thiện cơ chế, chính sách và ưu tiên đầu tư công trình cấp nước tập trung quy mô lớn cho vùng khan hiếm nước, vùng hạn hán, vùng sâu, vùng xa và hải đảo; đồng thời rà soát, điều chỉnh giá nước và hướng dẫn hộ gia đình áp dụng giải pháp thu trữ nước an toàn.

Chú trọng ứng dụng công nghệ

Số liệu từ Bộ NNMT cho biết, hiện mới chỉ có khoảng 52% dân cư nông thôn được tiếp cận với nước sạch đạt quy chuẩn. Con số này cho thấy khoảng cách lớn giữa đô thị và nông thôn trong việc tiếp cận hạ tầng nước sạch. Trong khi đó, nước sạch không chỉ là vấn đề sinh hoạt, mà còn gắn chặt với năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam.

Theo các chuyên gia, để đảm bảo nguồn nước sạch cho sản xuất và sinh hoạt, Việt Nam cần coi đây là hạ tầng chiến lược, tương đương với giao thông và năng lượng. Hệ thống thủy lợi, hồ chứa và mạng lưới cấp nước nông thôn cần được đầu tư đồng bộ, gắn với quy hoạch sử dụng đất và phát triển vùng nguyên liệu.

Một điểm sáng đáng chú ý là ứng dụng chuyển đổi số trong quản lý cấp nước. Theo ông Châu Văn Tùng - Phó Giám đốc Trung tâm Nước sạch nông thôn tỉnh Vĩnh Long, đây không chỉ là ứng dụng công nghệ mà còn là “hành trình đổi mới tư duy, tối ưu vận hành và nâng cao chất lượng dịch vụ”.

Tại Vĩnh Long, trung tâm đã đầu tư hệ thống giám sát, quan trắc chất lượng nước, điều khiển tự động hệ thống bơm điện và áp dụng công nghệ IoT để theo dõi áp lực, độ đục nước theo thời gian thực. Đồng thời, phần mềm quản lý khách hàng giúp rút ngắn quy trình xử lý thông tin, tăng tính minh bạch và hiệu quả.

Ông Lương Văn Anh - Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi cũng nhấn mạnh rằng, việc phát triển nước sạch nông thôn gắn với chuyển đổi số là giải pháp then chốt để hướng tới mục tiêu “nông thôn mới thông minh - nông thôn đáng sống”. “Ứng dụng công nghệ số trong quản lý, giám sát và vận hành hệ thống cấp nước giúp nâng cao hiệu quả đầu tư, đảm bảo công bằng trong tiếp cận nước sạch và bảo vệ tài nguyên nước” - ông Lương Văn Anh chia sẻ đồng thời cho biết, hiện Bộ NNMT đang triển khai chương trình quốc gia về phục hồi nguồn nước sạch nông thôn đến năm 2035. Mục tiêu là nâng tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng nước sạch đạt chuẩn lên 80%, đồng thời tăng tỷ lệ sử dụng nước tái chế trong sản xuất nông nghiệp lên 15%.

Tại Diễn đàn, nhiều ý kiến cho rằng, để tăng cường cung cấp nước sạch cho người dân nông thôn, các mô hình hợp tác công - tư (PPP) trong lĩnh vực nước sạch nông thôn đang được khuyến khích mở rộng. Tuy nhiên, để nhân rộng, cần có cơ chế giá nước hợp lý và minh bạch, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa nhà nước - doanh nghiệp - người dân.

Bên cạnh đó, yếu tố môi trường phải được đặt ở trung tâm trong mọi chính sách nước sạch. Việc xử lý nước thải nông nghiệp, bảo vệ nguồn nước mặt, chống ô nhiễm từ chất thải chăn nuôi… cần được thực hiện song hành với quy hoạch cấp nước. Chỉ khi môi trường được bảo vệ, nước sạch mới thực sự bền vững.

Theo Chiến lược quốc gia, đến năm 2030, 80% hộ nông thôn được sử dụng nước sạch đạt quy chuẩn, tất cả các đơn vị cấp nước hoạt động hiệu quả, và tình trạng thiếu nước sinh hoạt ở khu vực khó khăn được giải quyết dứt điểm. Đến năm 2045, mục tiêu là 100% người dân nông thôn được sử dụng nước sạch... góp phần xây dựng nền nông nghiệp bền vững và nông thôn văn minh, hiện đại.

T.Xuân