Sản xuất theo chuỗi giá trị tại Chiềng Đen (Sơn La): Tạo sinh kế thoát nghèo vùng dân tộc thiểu số

Khảo sát vùng nguyên liệu.

Khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế vùng miền

Nằm giữa thung lũng xanh mướt của thành phố Sơn La (Sơn La), xã Chiềng Đen – vùng đất thuần dân tộc Thái đen từng được biết đến như một trong những xã nghèo nhất huyện Mai Sơn (cũ) với những nước cà phê già cỗi, năng suất thấp, thu nhập bình quân đầu người chỉ xoay quanh 18–20 triệu đồng/năm, tỷ lệ hộ nghèo từng chạm ngưỡng 48%. Tuy nhiên, chỉ sau 5 năm (2020–2025), bức tranh ấy đã đổi thay ngoạn mục: Thu nhập bình quân đầu người đạt gần 50 triệu đồng/năm (tăng gấp 2,5 lần); tỷ lệ hộ nghèo đa chiều của xã đã giảm xuống còn 1,1%; 1.300 ha cà phê được thâm canh bền vững, năng suất tăng 35–40%; diện tích cà phê già cỗi được cải tạo, ghép cải tiến hoặc trồng mới bằng các giống chất lượng cao; phân bón hữu cơ dần thay thế phân vô cơ, đất khỏe lên, cây bền lên, chất lượng hạt lên hạng đặc sản.

Điều gì đã làm nên phép màu ấy? Câu trả lời chính là sức mạnh của kinh tế tập thể, hợp tác xã – đúng như tinh thần Diễn đàn Kinh tế Hợp tác, Hợp tác xã năm 2025 (CEF 2025) khẳng định: “Liên kết là chìa khóa khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế vùng miền, chuyển đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi bền vững, tạo việc làm và giảm nghèo nhanh, bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số”.

Điển hình nhất ở Chiềng Đen chính là HTX Nông nghiệp Chiềng Xét (bản Tòng Xét). Thành lập năm 2019 với chỉ 12 thành viên ban đầu và hơn 40 ha cà phê xen mận, mơ, những ngày đầu vô cùng khó khăn: vốn ít, kỹ thuật hạn chế, sản phẩm làm ra không biết bán cho ai, giá cả bấp bênh. Nhưng các thành viên vẫn kiên trì bám vườn, quyết tâm đổi mới cách nghĩ, cách làm và đã thành công.

Bước ngoặt đến vào năm 2023 khi HTX Nông nghiệp Chiềng Xét ký hợp tác với HTX Cà phê Bích Thao, tham gia sâu vào chuỗi giá trị từ sản xuất, sơ chế đến tiêu thụ. Cà phê đều hạt, thơm ngon, được thị trường đánh giá cao. Niên vụ 2023, HTX cung cấp 10 tấn cà phê nhân; đến niên vụ 2024-2025, con số này tăng lên 40 tấn cà phê nhân đặc sản, mang lại thu nhập bình quân 400 triệu đồng/năm cho mỗi thành viên. Năm 2024, HTX mua máy xát, lắp đặt nhà màng, hệ thống sấy kiểm soát nhiệt độ, áp dụng kỹ thuật chế biến cà phê “mật ong” - dòng sản phẩm mới được thị trường ưa chuộng, giá trị cao gấp 2-3 lần cà phê thường. Quả mơ ngâm đường của HTX cũng được công nhận OCOP 3 sao năm 2023, nhanh chóng chiếm cảm tình của người tiêu dùng. Bên cạnh đó, HTX chú trọng thiết kế bao bì, mẫu mã sản phẩm, có mã số, mã vạch truy xuất nguồn gốc, quảng bá tại hội chợ, triển lãm và trên sàn thương mại điện tử.

Hoạt động kinh doanh của HTX tạo việc làm cho hơn 30 lao động thời vụ, với thu nhập 8-10 triệu đồng/tháng. Ông Quàng Văn Dũng, thành viên HTX Nông nghiệp Chiềng Xét, phấn khởi nói: Trước kia cà phê chủ yếu bán tươi, giá cả bấp bênh. 3 năm gần đây, được HTX hướng dẫn kỹ thuật, bao tiêu sản phẩm, thu nhập cải thiện rõ rệt. Ai cũng mong muốn chuyển sang cà phê hữu cơ để nâng cao giá trị.

Anh Tòng Văn An, một trong những thành viên gắn bó với HTX Nông nghiệp Chiềng Xét từ ngày đầu, kể: Ngày trước trồng cà phê chỉ theo kinh nghiệm, được mùa thì nhờ trời, mất mùa cũng đành chịu. Đầu ra lại phụ thuộc thương lái, giá thấp. Từ khi tham gia HTX, được hướng dẫn kỹ thuật, chăm sóc bài bản, năng suất tăng thêm 2-3 tấn/ha, lại có đầu ra ổn định. Giờ nhìn vườn cà phê xanh mướt, quả sai trĩu cành, tôi thấy công sức và niềm tin của mình được đền đáp.

Các sản phẩm của HTX Nông nghiệp Chiềng Xét.

Khẳng định thương hiệu cà phê đặc sản Sơn La

Thành công của HTX Nông nghiệp Chiềng Xét không chỉ là sự thay đổi của một mô hình kinh tế tập thể, mà còn là minh chứng cho sức mạnh đoàn kết của nông dân. Từ những ngày đầu chật vật, họ đã vươn lên khẳng định thương hiệu cà phê đặc sản Sơn La. HTX đang viết tiếp câu chuyện về hành trình đưa hạt cà phê hữu cơ tỏa hương xa hơn nữa, khẳng định giá trị và thương hiệu trên thị trường trong và ngoài nước.

"Sản phẩm cà phê bột nguyên chất của chúng tôi 100% là hạt cà phê Arabica, chế biến mật ong là dòng cà phê đặc sản, khác biệt dòng cà phê thương mại. Chúng tôi sàng lọc 100% lấy quả đỏ, đưa ra sát phơi nắng tự nhiên, không dùng nhiệt. Riêng sản phẩm này chúng tôi sản xuất vừa quảng bá, đăng ký sản phẩm OCOP, vừa bán tăng thu nhập cho thành viên HTX… Trồng từ năm 1993, trước cà phê giá bấp bênh, lên xuống, đến tận bây giờ chúng tôi mới biết được giá trị cây cà phê như thế nào, cần chăm sóc, sơ chế, chế biến ra sao để tạo ra sản phẩm có thương hiệu và đưa ra thị trường để tăng thu nhập cho bà con, HTX." - ông Quàng Văn Diên, Giám đốc HTX chia sẻ.

Trong thời gian tới, HTX sẽ tập trung tái canh diện tích cà phê già cỗi, thay thế bằng giống mới năng suất, chất lượng cao. Cùng với đó là áp dụng quy trình sản xuất hữu cơ, giảm thiểu thuốc bảo vệ thực vật, tăng cường phân bón vi sinh, giữ gìn môi trường sinh thái. Mục tiêu đến năm 2030, toàn bộ diện tích cà phê của HTX chuyển sang sản xuất hữu cơ, đủ điều kiện xuất khẩu sang những thị trường khó tính nhất.

Mai An