Phát triển thị trường vốn là 'chìa khóa' giảm phụ thuộc vào ngân hàng

Thực trạng bất cập thị trường vốn

Việt Nam đang đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số trong giai đoạn sắp tới. Tuy nhiên, nguồn vốn cho doanh nghiệp vẫn phụ thuộc nặng nề vào hệ thống ngân hàng.

Quy mô tín dụng hiện đã lên tới khoảng 134% GDP. Trong khi đó, quy mô thị trường chứng khoán mới tương đương 81,9% GDP và thị trường trái phiếu doanh nghiệp chỉ ở mức 23,1% GDP tính đến cuối tháng 11/2025.

Thêm nữa, ông Nguyễn Đức Hiển, Phó trưởng ban Chính sách, chiến lược Trung ương cảnh báo rằng phần vốn ngân hàng chủ yếu là ngắn hạn nhưng hiện lại được sử dụng nhiều cho nhu cầu trung và dài hạn. Theo ông, hệ thống này không thể mở rộng mãi. Tăng trưởng tín dụng nhanh như mức 18% trong năm 2025 sẽ khó duy trì lâu dài nếu không chấp nhận rủi ro về lạm phát.

Bổ sung thêm góc nhìn, TS Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV cho biết ngành ngân hàng hiện đang cung ứng tới 40% vốn cho nền kinh tế. Trong khi đó, thị trường vốn vẫn còn quá nhỏ với vốn cổ phần chỉ chiếm khoảng 10% GDP.

Tỷ lệ tiết kiệm dân cư đạt 37% nhưng chưa chảy mạnh vào sản xuất do môi trường đầu tư chưa thực sự thông thoáng. Hiện có hơn 2.700 dự án đang vướng mắc, khiến một lượng vốn rất lớn bị đóng băng.

Sự lệch pha này khiến nền kinh tế dễ bị tổn thương trước các cú sốc từ bên ngoài. TS Lực lưu ý bối cảnh toàn cầu đang tăng trưởng chậm và chứa đựng nhiều bất định.

Trước hàng loạt những bất cập hiện có, Việt Nam cần nhanh chóng thay đổi để sớm giải quyết những tồn tại và thích ứng với các xu hướng tài chính mới. Nếu không, nhu cầu vốn cho các mục tiêu như phát triển hạ tầng, đổi mới công nghệ và ứng phó biến đổi khí hậu… sẽ khó được đáp ứng đầy đủ. Đồng thời, thị trường sẽ phải đối mặt với những rủi ro tiềm tàng về mất cân đối nguồn vốn về cả ngắn và dài hạn.

Giải pháp phát triển thị trường vốn

Tại Diễn đàn Triển vọng thị trường vốn Việt Nam 2026 do Hiệp hội Tư vấn Tài chính Việt Nam (VFCA) và Tạp chí Đầu tư Tài chính tổ chức mới đây, các giải pháp trọng tâm được đưa ra bàn luận là việc hoàn thiện thể chế, tạo ra môi trường đầu tư với hàng hóa chất lượng, đồng thời nâng cao mức độ minh bạch của thị trường.

TS Lực nhấn mạnh tầm quan trọng của cải cách thủ tục hành chính tại buổi chia sẻ. Ảnh: HT

Trước hết, cần hoàn thiện khuôn khổ thể chế để thị trường vốn phát triển cân bằng hơn. TS Lực nhấn mạnh tầm quan trọng của cải cách thủ tục hành chính và nâng cao năng lực quản lý tài chính theo chuẩn quốc tế. Đây là điều kiện then chốt để tháo gỡ các điểm nghẽn trong phân bổ vốn và giảm rủi ro lan truyền giữa các thị trường.

Bên cạnh đó, TS Lực cũng đề xuất sớm vận hành thị trường carbon, thúc đẩy thị trường tài sản số và tăng cường minh bạch thông tin. Việc duy trì ổn định kinh tế vĩ mô sẽ giúp dòng vốn chuyển hướng từ đầu cơ vàng và bất động sản sang sản xuất và đổi mới sáng tạo.

Ông cũng kêu gọi thành lập các quỹ mới như quỹ chuyển đổi xanh, quỹ đổi mới sáng tạo và quỹ đầu tư mạo hiểm. Những quỹ này có thể bổ sung nguồn vốn dài hạn mà ngân hàng khó đáp ứng, đồng thời hỗ trợ mục tiêu huy động vốn tư nhân lên 57% trong giai đoạn 2026-2030.

Ở góc độ khác, ông Nguyễn Đức Hiển tập trung vào việc tạo ra hàng hóa chất lượng cho thị trường vốn. Với các doanh nghiệp chưa đủ điều kiện niêm yết, trái phiếu là công cụ huy động quan trọng. Theo ông, cần sửa đổi các nghị định theo hướng trái phiếu phải gắn với tài sản bảo đảm hoặc đi kèm xếp hạng tín nhiệm và cơ chế giám sát của hiệp hội.

Đối với thị trường cổ phiếu, ông Hiển gợi mở khả năng điều chỉnh tỷ lệ sở hữu nước ngoài, kể cả tại các ngân hàng lớn thuộc nhóm Big4. Đồng thời, quy định về IPO và niêm yết cũng cần được sửa đổi để phù hợp hơn với yêu cầu nâng hạng thị trường.

Ông Hiển đặc biệt nhấn mạnh vai trò của các quỹ bảo hiểm và quỹ hưu trí. Theo ông, đây là những định chế có quy mô vốn lớn và mức độ an toàn cao. Việc phát triển các quỹ này sẽ tạo ra dòng tiền ổn định và chất lượng cho thị trường.

“Chúng ta cần tập trung phát triển để thị trường vốn thực sự hoàn thành sứ mệnh phân bổ vốn cho trung và dài hạn. Nếu không có cách tiếp cận tổng thể, mục tiêu tăng trưởng hai con số sẽ rất khó đạt được”, ông nhấn mạnh.

Một giải pháp then chốt khác là tháo gỡ vướng mắc trong cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước. Ông Nguyễn Minh Hoàng, Giám đốc Phân tích công ty chứng khoán Nhất Việt (VFS) cho rằng vấn đề đất đai chính là “cục máu đông” khi chiếm tới 70% khó khăn đang tốn tại. Ông dẫn ví dụ Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV) đã·a thành công nhờ tách riêng phần đất liên quan hạ tầng công, định giá minh bạch và tránh thất thoát tài sản nhà nước.

Ngược lại, Tập đoàn Bưu chính viễn thông Việt Nam (VNPT) bị đình trệ do liên quan tới hơn 2.000 vị trí đất phức tạp. Từ thực tế này, ông Hoàng đề xuất các hướng xử lý gồm giải quyết triệt để vấn đề đất đai, nâng cao minh bạch cơ cấu tài sản và bảo vệ trách nhiệm cho cán bộ để họ đủ dũng khí ra quyết định.

Vị chuyên gia của VFS cũng lưu ý cần đẩy nhanh việc bổ sung hàng hóa cho thị trường, đồng bộ với chu kỳ vốn để tận dụng tối đa dòng tiền lớn đang hình thành.

Các chuyên gia đã cùng nhất trí đưa ra nhiều giải pháp cụ thể để cung ứng vốn bền vững và giảm phụ thuộc vào ngân hàng. Ảnh: HT

Ở góc nhìn thị trường, ông Phạm Lưu Hưng, Giám đốc Trung tâm phân tích công ty chứng khoán SSI cho rằng doanh nghiệp niêm yết cần chuẩn bị kỹ lưỡng hơn. Không chỉ dừng ở việc nâng cao quản trị và minh bạch thông tin, doanh nghiệp còn phải đáp ứng các tiêu chuẩn cao hơn của thị trường mới nổi, đặc biệt là minh bạch dữ liệu và tăng cường tương tác với nhà đầu tư quốc tế.

Ông Hưng cũng nhấn mạnh vai trò đào tạo nhà đầu tư trong nước nhằm duy trì động lực dài hạn cho thị trường. Ông dẫn ví dụ chương trình phối hợp giữa Dragon Capital và Sở Giao dịch Chứng khoán TP. HCM (HoSE) năm ngoái đã mang lại hiệu quả tích cực. Các công ty chứng khoán hiện mong muốn mở rộng mô hình này với Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX).

Từ phía nhà đầu tư tổ chức, bà Lương Thị Mỹ Hạnh, Giám đốc Quản lý tài sản Dragon Capital cho rằng cải thiện môi trường chính sách và minh bạch là yếu tố then chốt để thu hút vốn ngoại.

Theo bà, các quỹ đầu tư thường đánh giá dựa trên năm yếu tố gồm nền tảng vĩ mô, chính sách, tăng trưởng lợi nhuận doanh nghiệp, định giá thị trường và các điều kiện như nâng hạng. Bà cũng gợi ý cần xử lý các vấn đề kỹ thuật như room sở hữu nước ngoài, quy định giao dịch và chuyển tiền để tăng tính thuận tiện trong vận hành.

Bà Hạnh đánh giá Việt Nam vẫn rất hấp dẫn nhờ tăng trưởng lợi nhuận doanh nghiệp đạt 22% trong 9 tháng 2025 và mức định giá P/E chỉ khoảng 12 đến 13 lần. Dù khối ngoại rút ròng khoảng 5 tỷ USD trong năm nay, bà cho rằng một phần đáng kể chỉ là hoạt động hiện thực hóa lợi nhuận.

“Nếu Việt Nam duy trì được tăng trưởng, giữ định giá ở mức hợp lý và tiếp tục cải thiện môi trường chính sách, minh bạch thì dòng vốn ngoại sớm muộn cũng sẽ quay trở lại”, bà khẳng định.

Nam Hải