Phát triển thương hiệu trà hoa vàng quốc gia

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Ninh người phát hiện ra 25 loại trà hoa vàng.

Mô hình bảo tồn và phát triển cây trà hoa vàng Hakodae Orgavina là một mô hình có giá trị kép - vừa bảo tồn nguồn gen dược liệu quý, vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân nông thôn Hà Nội.

Hành trình hồi sinh cây dược liệu quý

Trên cương vị Giám đốc Trung tâm Doanh nghiệp hội nhập và Phát triển, bà Phạm Thị Lý cùng các cộng sự đã và đang đồng hành với hàng trăm doanh nghiệp nhỏ và vừa, kiến tạo những giải pháp phát triển bền vững dựa trên giá trị bản địa.

Từ những chuyến đi thực tế, bà Lý đã tìm hiểu và nghiên cứu nhiều vùng dược liệu trên cả nước. Trong đó có mảnh đất Võ Nhai (Thái Nguyên), nơi vẫn còn lưu giữ những cây trà hoa vàng cổ hơn trăm năm tuổi.

Chứng kiến cảnh người dân địa phương khai thác giá trị của cây trà hoa vàng, bà xúc động nhận thấy loài cây quý này đang bị khai thác cạn kiệt, có nguy cơ mai một dần trong tự nhiên.

Ngay tại thời điểm đó, bà Lý đã lên kế hoạch cho một hành trình hồi sinh trà hoa vàng. Bà thu mua những cây giống còn sót lại từ bà con trong vùng, đem về nhân giống và trồng thử nghiệm. Những tưởng, dưới bàn tay chăm sóc của bà và các cộng sự, cây trà hoa vàng sẽ phát triển mạnh mẽ. Thế nhưng, con đường ấy không hề dễ dàng, nhiều cây chết ngay khi mới được trồng và cũng có những cây đang xanh tốt rồi lại héo rũ chỉ sau vài ngày.

Mỗi lần như vậy, bà Lý và cộng sự lại lặng lẽ đo đạc, ghi chép, tìm hiểu nguyên nhân từ độ ẩm đất, hướng nắng cho đến từng loại vi sinh trong thổ nhưỡng để điều chỉnh phương pháp chăm sóc.

Sau nhiều lần thất bại, rồi cũng đến lúc thành công. Khi những nghiên cứu cho thấy thổ nhưỡng và tầng khoáng sản đặc biệt của vùng sườn đông nam dãy Tam Đảo hoàn toàn phù hợp với cây trà hoa vàng mà bà cùng cộng sự mang từ mảnh đất Võ Nhai về trồng.

Nếu đem so sánh với chất lượng của trà hoa vàng bản địa, thì trà hoa vàng trên đất Tam Đảo có vị đượm, hương thanh, hậu ngọt lan tỏa nơi khoang miệng. Từ đó, bà gọi trà hoa vàng Tam Đảo bằng cái tên thân thương “Ngũ đại danh trà”. Năm 2023, sản phẩm trà hoa vàng do bà Phạm Thị Lý tự tay nhân giống, phát triển từ cây trà hoa vàng hàng trăm năm tuổi đã trở thành sản phẩm OCOP 3 sao.

Kể về hành trình đặt tên cho trà hoa vàng, bà Phạm Thị Lý luôn nhắc đến Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Ninh, nguyên Phó Chủ nhiệm Bộ môn Thực vật, Khoa Sinh học, Trường đại học Khoa học tự nhiên Hà Nội - người bà vẫn gọi với sự kính trọng là “người khai mở bí ẩn vàng xanh Tam Đảo”.

Bà Lý cho biết, từ năm 1993, thầy Ninh cùng các cộng sự đã rong ruổi khắp núi rừng Việt Nam, phát hiện tới 25 loài trà hoa vàng mới cho khoa học. Đến năm 1999, trong một chuyến khảo sát tại sườn núi đông bắc dãy Tam Đảo, xã Đại Từ (Thái Nguyên), ông phát hiện một loài trà hoa vàng bản địa đặc biệt và đặt tên là Camellia Hakodae Ninh - hay còn gọi là trà hoa vàng Hakoda Ninh.

Với bà Lý, cái tên ấy không chỉ mang ý nghĩa khoa học, mà còn chứa đựng một tình bạn đẹp và sự tri ân sâu sắc giữa hai nhà khoa học Việt-Nhật. “Hakoda” là họ của ông Naotoshi Hakoda, Chủ tịch Hiệp hội Trà Nhật Bản - người bạn thân thiết đã cùng thầy Ninh chia sẻ đam mê nghiên cứu về các loài trà hoa vàng Việt Nam.

“Cơ duyên của tôi bắt đầu từ việc sưu tầm một số cây trà hoa vàng Hakodae cổ thụ, giống bản địa quý của dãy Tam Đảo. Khi mang về trồng và bảo tồn tại rừng Trung Giã (Hà Nội), tôi áp dụng phương pháp canh tác hữu cơ vi sinh, kết hợp sử dụng chế phẩm để chăm sóc. Kết quả thật bất ngờ, những bông trà hoa vàng Hakodae Orgavina cho ra hương vị vượt trội, khác biệt hẳn so với các giống trà khác. Tầng hương cuối cùng lưu lại vị ngọt thanh nơi khoang miệng, tạo cảm giác lan tỏa và dễ chịu sau khi thưởng trà”, bà Lý chia sẻ.

Năm 2020, bà Lý cùng cộng sự khởi động dự án “Bảo tồn Nam dược Nhất Sinh”. Dự án được triển khai theo hướng xây dựng mô hình đa dạng sinh học dược liệu dưới tán rừng, kết hợp giữa bảo tồn-nghiên cứu-phát triển kinh tế. Dưới tán trà hoa vàng, bà trồng thêm sâm Nhất Dương Sinh và nhiều loại thảo dược quý, hình thành hệ sinh thái canh tác bền vững, hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Tên gọi “Trà hoa vàng Hakoda Orgavina” mà bà Lý lựa chọn chính là sự tiếp nối và tri ân đối với công trình của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Ninh, nguyên Phó Chủ nhiệm Bộ môn Thực vật, Khoa Sinh học, Trường đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội.

Hướng tới sản phẩm OCOP 5 sao

Tại Khu bảo tồn Nam dược Nhất Dương Sinh (xã Tràng Xá, Thái Nguyên), tính tới thời điểm tháng 11/2025 có gần 20.000 cây trà hoa vàng, trong đó có hàng ngàn cây từ 30 năm tuổi trở lên và hàng trăm cây có tuổi đời hàng 100 năm tuổi; nhiều cây cao hơn 5m, có cây gốc gần 90cm. Bà Lý cùng cộng sự đã trồng bảy loài trà bản địa Thái Nguyên tại đây, góp phần gìn giữ và phát triển nguồn gien quý hiếm.

Ngoài ra, tại Làng bảo tồn dược liệu Tam Đảo, gần 100 cây trà cổ thụ đã được di chuyển từ vùng Tam Đảo và trồng lại với quy trình tỉ mỉ và công phu: cây được đánh bầu, bó bầu bằng lưới B40 và ủ giâm cả tháng trước khi cắt rễ chính, bảo đảm cây sống và phát triển tốt.

Sản phẩm trà hoa vàng Hakodae Orgavina OCOP 3 sao của Hợp tác xã Nông nghiệp hữu cơ Tiên Dương.

Không dừng lại ở việc bảo tồn và nhân giống, bà Lý còn ấp ủ một dự án tại Hà Nội, đó là mỗi hộ gia đình trồng ít nhất một cây trà hoa vàng, vừa bảo vệ giống trà bản địa, vừa gắn kết cộng đồng với thiên nhiên. Bà mong muốn từng ngôi nhà, từng nếp vườn đều in dấu “vàng xanh” Tam Đảo, từ đó hình thành một mạng lưới trồng trà hoa vàng bền vững, đồng thời phát triển kinh tế nông hộ và giáo dục thế hệ trẻ về giá trị dược liệu quý.

Với định hướng này, dự án của bà không chỉ là bảo tồn cây cổ thụ, mà còn là chiến lược dài hạn, tạo cơ hội để mỗi gia đình trở thành một “người gìn giữ vàng xanh”, góp phần đưa trà hoa vàng Tam Đảo-Hà Nội trở thành sản phẩm OCOP chất lượng cao, định hướng 5 sao quốc gia.

Theo Văn phòng Điều phối nông thôn mới thành phố Hà Nội, mô hình bảo tồn và phát triển cây trà hoa vàng Hakodae Orgavina. Đây là một mô hình có giá trị kép-vừa bảo tồn nguồn gen dược liệu quý, vừa tạo sinh kế bền vững cho người dân nông thôn. Việc bà Phạm Thị Lý và cộng sự chủ động nghiên cứu, khôi phục giống bản địa, kết hợp với phương pháp canh tác hữu cơ và liên kết cộng đồng đã mở ra một hướng đi mới cho phát triển kinh tế nông nghiệp của Hà Nội.

Thanh Hậu