'Phố và Hoa' - dấu ấn nghệ thuật của nữ họa sĩ Trương Ngọc Hiên

Tác phẩm "Lên đường giải phóng Tây Bắc".

Triển lãm trưng bày hơn 50 tác phẩm tiêu biểu được nữ họa sĩ sáng tác trong những năm gần đây. Đây là triển lãm rất có ý nghĩa với cá nhân nữ họa sĩ và gia đình, vì “Phố và Hoa” cũng chính là triển lãm được tổ chức khi nữ họa sĩ 80 tuổi.

Nữ họa sĩ Trương Ngọc Hiên.

Sinh năm 1946 tại Yên Phụ, một làng ven Hồ Tây, họa sĩ Trương Ngọc Hiên lớn lên trong một gia đình yêu nghệ thuật. Cha bà, cụ Trương Văn Hiếu, một vũ sư nổi tiếng đất Hà Nội, thân thiết với nhiều văn nghệ sĩ như Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái... Bà học vẽ năm 12 tuổi, với người thầy đầu tiên Phạm Viết Song. Sau này, bà tiếp tục được dẫn dắt bởi những tên tuổi như họa sĩ Nguyễn Đức Nùng, Nguyễn Sỹ Ngọc.

Con đường nghệ thuật mở ra khi bà thi đỗ Trung cấp Mỹ thuật Việt Nam năm 1963, học cùng với nhiều gương mặt nữ họa sĩ tài hoa như: Đỗ Thị Ninh, Đặng Thị Khuê, Lê Kim Mỹ... Tốt nghiệp Trung cấp Mỹ thuật năm 1966, bà làm việc tại Xưởng phim Hoạt họa, rồi gắn bó với Phòng Cổ động, Sở Thông tin Hà Nội trong suốt 34 năm. Đó là quãng đời bền bỉ, cần mẫn với tranh cổ động, thể loại nghệ thuật phục vụ trực tiếp cho kháng chiến và đời sống chính trị xã hội. Trong thời gian này, bà vừa đi làm nhưng vẫn tiếp tục theo học Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội từ năm 1975-1979, để tiếp tục trau dồi kiến thức về hội họa.

Bên cạnh trách nhiệm công việc, bà vẫn đau đáu một thế giới riêng: “Trong sâu thẳm, tôi chỉ muốn vẽ những điều gần gũi nhất: phố, hoa và ký ức” - nữ họa sĩ Trương Ngọc Hiên chia sẻ.

Hơn 50 tác phẩm giàu chất trữ tình và màu sắc dân tộc chủ yếu trên lụa, giấy dó cho thấy rung cảm, đằm thắm mà lắng đọng, chứa chan tình yêu của nữ họa sĩ với hoa lá, cây cỏ, với đất nước và con người Việt Nam. Họa sĩ chọn những đối tượng gần với mình nhất với một sự quan tâm đặc biệt của người phụ nữ: giản dị mà sâu lắng.

"Hoa piêu" (bột màu).

Có lẽ chính vì sống tại Nghi Tàm, nơi chợ hoa Quảng Bá chỉ cách vài bước chân, nên hoa trở thành nguồn cảm hứng bất tận với bà. Quá nửa tác phẩm trưng bày triển lãm là vẽ hoa với: “Hoa thủy tiên”, “Hoa ốc biển”, “Nơi cửa đình”, “Vũ điệu thủy lan”, “Hoa Hoàng yến”, “Lan tím”, “Hoàng lan”, “Hoa Bạch yến”, “Hoa trong vườn”, “Thủy lan trên đôn tím”, “Thu Hà Nội”, …

Là một phụ nữ gốc làng Yên Phụ, Hà Nội, họa sĩ dành nhiều tình cảm cho tác phẩm “Thu Hà Nội”. Hình ảnh những mái ngói rêu phong nối tiếp nhau trong không gian phố cổ Hà Nội, với góc nhìn từ cao xuống, qua ban công, gợi cảm giác thân thuộc của một Hà Nội cổ kính, nơi hoa và phố hòa vào nhau trong một nhịp sống chậm rãi. “Thu Hà Nội” không chỉ là một bức tĩnh vật hoa đặt trong không gian phố, mà còn là bản tình ca về ký ức Hà Nội. Họa sĩ đã khéo léo kết hợp giữa cái đẹp tinh khôi của thiên nhiên và chiều sâu văn hóa của phố cổ, tạo nên một bức tranh vừa hiện thực vừa trữ tình. Nó gợi cho người xem cảm giác gần gũi, thân thương, nhưng cũng chan chứa nỗi hoài niệm về một Hà Nội cũ, bình dị và thơ mộng.

Nếu như bức tranh “Hoa thủy tiên” là một tác phẩm tĩnh vật giàu tính biểu tượng, không chỉ tôn vinh vẻ đẹp của loài hoa thanh khiết mà còn gợi ra cảm xúc về sự trong trẻo, cao quý và niềm hy vọng an lành thì tác phẩm “Hoa piêu” cho thấy phong cách quen thuộc của Trương Ngọc Hiên: dung dị, giàu tính trang trí, kết hợp tinh thần dân tộc và cảm hứng lãng mạn. Bức tranh đẹp một vẻ đẹp dịu dàng, nhưng ẩn chứa chiều sâu văn hóa. Từ một bình hoa giản đơn, nghệ sĩ thổi hồn để gợi ra không khí miền sơn cước, ký ức về núi rừng và dáng hình người phụ nữ Thái trong đời sống và tâm thức Việt.

Bên cạnh đó là những tình cảm sâu lắng với tình yêu quê hương đất nước, với những mảnh đất nơi bà đã đi qua: “Đi lễ chùa Bút Tháp”, “Phố Mã Mây”, “Một góc Cổ Nhuế”, “Ngoại thành Hà Nội”, “Phố chiều”, “Cơn giông”, “Làng chài Thanh Hóa”, “Hoàng hôn Cát Bà”, “Bản Thái”, “Vườn chuối”… Đặc biệt, tác phẩm “Bộ đội cụ Hồ về giải phóng Thủ đô” (sơn dầu, 130x100cm) và “Lên đường giải phóng Tây Bắc” (lụa, 110x90cm) là 2 tác phẩm giàu tâm huyết của bà là một bản giao hưởng về khát vọng tự do, hòa bình.

"Vườn chuối" (giấy dó).

Cùng sáng tác về phong cảnh thiên nhiên đất nước, tác phẩm “Bản Thái” cho thấy một sáng tác giàu chất thơ, ghi lại vẻ đẹp bình dị và ấm áp của đời sống miền núi qua bút pháp thủy mặc, còn “Làng chài Thanh Hóa” với nét bút khỏe khoắn, bố cục mở tái hiện không gian ven biển với những con thuyền neo đậu bình yên dưới chân núi. Đây là sự tiếp nối phong cách của nữ họa sĩ: dung dị, gần gũi, nhưng luôn cất giữ chất thơ và nỗi hoài niệm quê hương.

"Bản Thái" (giấy dó).

Đặc biệt, bức tranh lụa khổ lớn “Lên đường giải phóng Tây Bắc” là minh chứng cho phong cách nghệ thuật của Trương Ngọc Hiên: khai thác đề tài chiến tranh cách mạng bằng cái nhìn nhân văn, đưa tình yêu, tình người hòa quyện với lý tưởng giải phóng dân tộc. Chất liệu lụa truyền thống khiến cho bức tranh đề cập đến đề tài chiến tranh nhưng lại có vẻ đẹp mềm mại, bảng lảng như sương núi Tây Bắc. Hình ảnh đôi trai gái ở trung tâm của tác phẩm đang trong khoảnh khắc chia tay, chàng bộ đội khoác vai, hôn nhẹ lên mái tóc người con gái Thái trong trang phục dân tộc, ánh mắt đong đầy lưu luyến. Bức tranh toát lên tinh thần lạc quan, vừa có chất thơ đời thường, vừa có âm hưởng sử thi của thời kháng chiến.

"Vũ điệu thủy lan" (giấy dó).

Qua những tác phẩm nghệ thuật mà bà đã cống hiến cho thấy Trương Ngọc Hiên không chỉ là một họa sĩ, bà còn là một nhân chứng của lịch sử mỹ thuật Hà Nội. Từ những ngày đầu cầm cọ, trải qua chiến tranh, bao thăng trầm của đời sống xã hội, cho đến hôm nay, người phụ nữ ấy vẫn giữ một trái tim mềm mại dành cho hội họa giá vẽ.

Ba lần triển lãm cá nhân của bà: năm 1994, 2001 và nay là 2025, đều khai mạc vào đúng ngày 11/9. Một sự trùng hợp kỳ lạ, cũng như chính cuộc đời bà: lặng lẽ, bền bỉ, nhưng luôn có dấu ấn riêng.

Với những cống hiến của mình, họa sĩ Trương Ngọc Hiên đã nhận Huy chương Kháng chiến hạng Nhất, Huy chương Vì sự nghiệp Văn hóa quần chúng, Huy chương Vì sự nghiệp Mỹ thuật. Nhưng có lẽ, phần thưởng lớn nhất chính là sự đồng điệu mà bà tìm thấy nơi người xem, khi họ đứng trước một bức tranh hoa và nhận ra đâu đó bóng dáng của Hà Nội: dịu dàng, kiêu sa mà gần gũi.

Trong căn nhà nhỏ ở Nghi Tàm, người đàn bà 80 tuổi ấy vẫn cặm cụi với giấy dó và những tấm xát xi căng lụa, giữa mùi mực tàu, màu nước, và những chậu hoa. Với bà, mỗi bức tranh là một hơi thở của đời, là niềm hạnh phúc giản dị nhưng bền lâu.

HÀ THU