Phú Thọ: Khẳng định vị thế mới từ tiềm năng phát triển văn hóa, thể thao và du lịch Đất Tổ sau sáp nhập tỉnh

Khẳng định vị thế mới từ tiềm năng phát triển văn hóa, thể thao và du lịch Đất Tổ sau sáp nhập tỉnh Phú Thọ

Sau sự kiện hợp nhất mang tính chiến lược, một không gian phát triển rộng lớn hơn, một nguồn lực đa dạng hơn đang mở ra, đòi hỏi tầm nhìn mới để biến tiềm năng thành vị thế, biến di sản thành động lực. Nhìn lại chặng đường đã qua và hướng tới tương lai, bức tranh văn hóa, thể thao và du lịch của tỉnh Phú Thọ đang hiện lên với những gam màu rực rỡ của thành tựu và là bước ngoặt để khai thác tối đa lợi thế, khẳng định vị thế bứt phá tầm vóc trong kỷ nguyên mới.

Đất tổ - Vùng đất hội tụ tinh hoa các giá trị di sản và bản sắc Văn hóa – Thể thao và Du lịch đa dạng

Theo thống kê, đến tháng 7/2025, tỉnh Phú Thọ có 2.778 di tích, trong đó 979 di tích được xếp hạng (6 di tích quốc gia đặc biệt, 176 di tích cấp quốc gia, 797 di tích cấp tỉnh), 6 bảo vật quốc gia cùng hàng nghìn di vật, cổ vật được lưu giữ tại Bảo tàng Hùng Vương, các Bảo tàng tư nhân và các di tích lịch sử, văn hóa của tỉnh. Cộng hưởng thêm di sản phong phú của Hòa Bình - cái nôi của văn hóa Hòa Bình nổi tiếng khắp Đông Nam Á và Vĩnh Phúc - vùng đất lưu giữ nhiều công trình kiến trúc, di tích nghệ thuật độc đáo, kho tàng di sản chung của vùng càng trở nên đồ sộ, giàu sức hấp dẫn.

Đền Hùng Phú Thọ là khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt

Về di sản phi vật thể, tỉnh Phú Thọ có gần 2.000 di sản, trong đó, nổi bật nhất có 5 di sản được UNESCO ghi danh (2 di sản được ghi danh với tư cách là chủ thể: Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ, Hát Xoan Phú Thọ; 3 di sản có Phú Thọ là vùng lan tỏa trong hồ sơ đa quốc gia: Nghi lễ và Trò chơi Kéo co, Hát Ca trù của người Việt và Thực hành tín ngưỡng Tam phủ của người Việt; 41 di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.

Nghệ thuật hát Xoan đã và đang được các nghệ nhân gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa rất riêng của miền quê Phú Thọ

Bên cạnh đó, di sản khảo cổ học vùng sáp nhập vô cùng phong phú từ Sơn Vi - Hòa Bình - Phùng Nguyên - Đồng Đậu - Gò Mun - Đông Sơn đã tạo nên bức tranh nối tiếp, khẳng định đây chính là cái nôi hình thành Nhà nước Văn Lang - quốc gia đầu tiên của người Việt.

Không chỉ dừng lại ở giá trị lịch sử, văn hóa, các di sản còn gắn chặt với đời sống đương đại. Lễ hội Đền Hùng, Lễ hội đền Lăng Sương, Lễ hội đền Mẫu Âu Cơ, Lễ hội Khai hạ Mường Bi, Lễ hội Tây Thiên, Lễ hội Trò Trám, cùng hàng trăm lễ hội truyền thống khác đã trở thành điểm hẹn tâm linh, văn hóa đặc sắc, thu hút hàng triệu du khách. Các làng nghề truyền thống như: Gốm Hương Canh, nón lá Sai Nga, dệt thổ cẩm Mường, rèn Lý Nhân, mộc Bích Chu... góp phần định hình bản sắc vùng trung du - miền núi phía Bắc.

Tỉnh Phú Thọ tham gia triển lãm “Không gian du lịch, di sản văn hóa, danh thắng và sản phẩm thủ công truyền thống” tại Huế

Trong những năm qua, các địa phương tập trung thực hiện công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa theo Luật di sản văn hóa và các văn bản quy phạm pháp luật khác. Các di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh được nhận diện, kiểm kê, công bố, làm cơ sở cho việc xây dựng và triển khai kế hoạch đầu tư bảo tồn và phát huy giá trị. Công tác lập quy hoạch di tích được quan tâm, triển khai thực thi (Quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt Đền Hùng, Quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt Hang xóm Trại và Mái đá Làng Vành; Quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt đình Thổ Tang, Tháp Bình Sơn; Quy hoạch di tích quốc gia đặc biệt Tây Thiên - Tam Đảo). Công tác lập hồ sơ khoa học đề nghị xếp hạng di tích các cấp và hồ sơ khoa học đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia được thực hiện thường xuyên. Công tác quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di sản được gắn với giáo dục truyền thống yêu nước, niềm tự hào dân tộc và gắn với phát triển du lịch. Nhiều điểm di tích, các nghi lễ, lễ hội truyền thống đã thu hút ngày càng nhiều du khách, thúc đẩy phát triển ngành du lịch, phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Trong 6 tháng đầu năm 2025, văn hóa, thể thao và du lịch tỉnh Phú Thọ đạt nhiều kết quả nổi bật

Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ đã tham mưu các cơ chế, chính sách, nghị quyết, đề án, kế hoạch để bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh như: Nghị quyết của HĐND tỉnh về cơ chế hỗ trợ đầu tư tu bổ di tích được xếp hạng, hỗ trợ người trông coi di tích, hỗ trợ nghệ nhân được Chủ tịch Nước phong tặng danh hiệu trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể; Kế hoạch hỗ trợ chống xuống cấp di tích; Đề án bảo tồn và phát huy giá trị Hát Xoan; Đề án bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường và “Nền Văn hóa Hòa Bình”. Trong giai đoạn 2021 - 2025, có gần 250 lượt di tích được tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp; hơn 40 di sản văn hóa phi vật thể được bảo tồn, phục dựng. Tổng nguồn lực đầu tư là 1.100 tỷ đồng, trong đó ngân sách Nhà nước 756 tỷ đồng, nguồn xã hội hóa 344 tỷ đồng.

Song song đó, đời sống văn hóa cơ sở đã trở thành một dòng chảy sôi động. Hơn 330 chương trình nghệ thuật phục vụ miền núi, hàng nghìn buổi chiếu phim, tuyên truyền lưu động mỗi năm đã đưa văn hóa len lỏi vào từng thôn xóm, bản làng. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” không còn là khẩu hiệu mà đã hóa thành những hành động cụ thể, người dân hiến đất làm đường, chung tay xây nhà văn hóa, tạo dựng môi trường sống văn minh. Tỷ lệ gia đình văn hóa đạt gần 95% là con số biết nói, phản ánh sự chuyển biến sâu sắc trong nhận thức và hành động của mỗi người dân.

Không chỉ là nơi gìn giữ “hồn cốt” dân tộc, Phú Thọ còn sở hữu lợi thế lớn về cảnh quan thiên nhiên, khí hậu, hệ thống sông hồ, đồi núi, tạo điều kiện hình thành các sản phẩm du lịch đặc trưng. Hồ Hòa Bình, hồ Tam Đảo, Khu di tích danh thắng Tây Thiên, Khu du lịch quốc gia Đền Hùng... đang trở thành những điểm đến hấp dẫn, kết nối thuận tiện với Hà Nội và các tỉnh lân cận.

Trên nền tảng văn hóa giàu bản sắc, du lịch Phú Thọ đã có những bước tiến vượt bậc, trở thành một điểm sáng trên bản đồ du lịch phía Bắc. Con số ước đón 14,5 triệu lượt khách và tổng thu 14.800 tỷ đồng vào năm 2025, tốc độ tăng trưởng bình quân trên 10%/năm cho thấy một sức hấp dẫn mãnh liệt. Sự thành công này không phải là ngẫu nhiên. Đó là kết quả của một chiến lược đầu tư bài bản vào hạ tầng và đa dạng hóa sản phẩm. Toàn tỉnh Phú Thọ hiện có 1.520 cơ sở lưu trú với hơn 20.000 buồng phòng, trong đó có những khách sạn 4-5 sao đẳng cấp, sẵn sàng đáp ứng nhu cầu của dòng khách cao cấp. Các khu du lịch trọng điểm như Khu Di tích lịch sử Đền Hùng, Khu du lịch Tam Đảo đã được định hình rõ nét, trở thành những “thỏi nam châm” hút khách.

Tam Đảo chính là điểm đến không thể thiếu cho những ai yêu thích sự bình yên và vẻ đẹp hoang sơ của thiên nhiên

Điều đáng ghi nhận là sự chuyển dịch trong tư duy làm du lịch. Phú Thọ không chỉ khai thác những gì sẵn có mà đã chủ động tạo ra những sản phẩm mới, đặc sắc. Du lịch văn hóa tâm linh với tâm điểm là Đền Hùng, Đền Mẫu Âu Cơ được kết nối với du lịch nghỉ dưỡng, sinh thái, chăm sóc sức khỏe. Các sự kiện văn hóa, thể thao, lễ hội được tổ chức thường xuyên, tạo ra những lý do mới để du khách quay trở lại. Công tác quảng bá, xúc tiến cũng được đẩy mạnh một cách chuyên nghiệp qua các nền tảng số và các hội chợ du lịch lớn, đưa hình ảnh du lịch Đất Tổ vươn ra cả nước và quốc tế.

Bên cạnh đó, lĩnh vực thể thao cũng góp một gam màu đầy tự hào vào bức tranh chung. Việc đăng cai thành công các sự kiện tầm cỡ quốc tế như SEA Games 31 (Bóng đá nam, Muay, Golf), vòng loại giải U23 Châu Á đã khẳng định năng lực tổ chức và hạ tầng thể thao hiện đại của tỉnh. Những sự kiện này không chỉ là ngày hội thể thao mà còn là cơ hội vàng để quảng bá hình ảnh Phú Thọ năng động, mến khách. Thành tích cao cũng ghi nhận những bước tiến đáng kể với 1.336 huy chương các loại tại các giải quốc gia và quốc tế.

Thể thao quần chúng phát triển mạnh mẽ, Cuộc vận động “Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại” đi vào cuộc sống, góp phần nâng cao sức khỏe và thể chất cho người dân, tạo nền tảng vững chắc cho thể thao đỉnh cao.

Bản Lác, xã Mai Hạ, tỉnh Phú Thọ là nơi hình thành và phát triển du lịch cộng đồng đầu tiên tại Việt Nam từ những năm 1990

Phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn bản sắc dân tộc

Đồng chí Dương Hoàng Hương - Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ cho biết: “Du lịch cộng đồng tại Phú Thọ là một trong những loại hình du lịch phát triển mạnh mẽ, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc và nét đẹp thiên nhiên hoang sơ. Với lợi thế là tỉnh trung du, miền núi Tây Bắc, Phú Thọ sở hữu nhiều bản làng của các dân tộc Mường, Thái, Dao, Tày, Cao Lan, Mông… vẫn còn giữ gìn được nét văn hóa truyền thống đặc sắc, tạo điều kiện lý tưởng để phát triển du lịch cộng đồng bền vững. Trong những năm gần đây, du lịch cộng đồng ở tỉnh Phú Thọ đã phát triển mạnh mẽ và là một mô hình mẫu trong cả nước về phát triển du lịch cộng đồng. Tỉnh có hệ thống tuyến điểm du lịch cộng đồng có thương hiệu, thu hút nhiều du khách như Khu du lịch Mai Châu với các điểm Bản Lác, bản Văn, bản Poom Coọng; bản Mông Xà Lĩnh, Hang Kia ở xã Pà Cò; bản Mỗ ở Thung Nai; bản Đá Bia, bản Ngòi trên khu du lịch Hồ Hòa Bình; bản Sưng ở Đà Bắc, bản Cỏi, bản Dù ở vườn quốc gia Xuân Sơn; làng cổ Hùng Lô thuộc xã Hùng Lô, các bản du lịch tại Long Cốc… Hệ thống bản du lịch cộng đồng hiện đang thu hút trên 1,3 triệu lượt du khách mỗi năm.

Đồng chí Dương Hoàng Hương - Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ

Du lịch cộng đồng không chỉ mang đến trải nghiệm chân thực và sâu sắc cho du khách, mà còn góp phần gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, tăng thu nhập cho người dân địa phương; đồng thời, thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững, gắn liền với bảo vệ môi trường và tài nguyên bản địa. Cho đến thời điểm hiện tại, Phú Thọ có 6 điểm du lịch cộng đồng được xếp hạng từ 3 - 4 sao theo tiêu chuẩn OCOP. Các mô hình du lịch cộng đồng gồm: mô hình Hợp tác xã; Mô hình hoạt động du lịch cộng đồng theo chi hội; mô hình hoạt động theo công ty cổ phần; hoạt động độc lập (có đăng ký với chính quyền địa phương).

Theo số liệu thống kê số khách du lịch cộng đồng chiếm khoảng 9% tổng lượt khách du lịch của tỉnh Phú Thọ, tạo việc làm cho hơn 1.500 lao động; trong đó, có 1.000 lao động trực tiếp. Du lịch cộng đồng ở Phú Thọ đã được đông đảo du khách trong nước và quốc tế biết đến và nhiều du khách quốc tế rất yêu thích.

Mô hình du lịch cộng đồng tại bản Lác, xã Mai Hạ, tỉnh Phú Thọ qua gần 30 năm xây dựng và phát triển hiện vẫn là điểm đến du lịch cộng đồng hấp dẫn bậc nhất được nhiều khách trong nước, quốc tế lựa chọn, đặc biệt vào dịp cuối tuần, lễ, Tết

Sau hợp nhất, Phú Thọ có hơn 800 ngàn người dân tộc Mường sinh sống. Tỉnh Phú Thọ đã chú trọng phát triển du lịch cộng đồng, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường cụ thể như sau:

Phát triển du lịch cộng đồng, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường gắn với việc bảo tồn và phá huy giá trị văn hóa của dân tộc, giữ gìn cảnh quan thiên nhiên và bảo vệ môi trường; giữ vừng quốc phòng, an ninh và bảo đảm trật tự an toàn xã hội.

Phát triển du lịch cộng đồng, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường gắn với xây dựng nông thôn mới phải đảm bảo thống nhất định hướng phát triển chung theo quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội tỉnh và phù hợp với bối cảnh, điều kiện cụ thể của từng địa phương.

Các điểm du lịch cộng đồng nói chung và điểm du lịch cộng đồng đồng bào dân tộc Mường phải được quy hoạch đồng bộ đảm bảo các yếu tố cảnh quan, môi trường, hệ thống đường giao thông, cơ sở hạ tầng kỹ thuật...

Phát huy vai trò của doanh nghiệp, cộng đồng và các tổ chức, cá nhân trong, đầu tư phát triển du lịch cộng đồng đề tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế và xây - dựng các mô hình nông thôn mới kiêu mẫu.

Phát triển du lịch cộng đồng, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường tại khu vực nông thôn, miền núi phải đảm bảo hài hòa lợi ích kinh tế, xã hội giữa cộng đồng người dân và các bên liên quan. Hỗ trợ các điểm đến du lịch cộng động hình thành tuyến điểm du lịch đa dạng và có sự kết nói với các trung tâm khách và các điểm đến khác.

Nhà nước định hướng, hỗ trợ nguồn lực từ Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới và các nguồn lực khác cho phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới đảm bảo phải triển bên vững.

Nói về nội dung công tác quản lý đối với việc Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa cũng như phát triển bản sắc văn hóa dân tộc Mường trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Đồng chí Dương Hoàng Hương - Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch cho biết thêm: “Trong những năm qua, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã được chính quyền các cấp quan tâm, triển khai bằng nhiều hình thức đồng bộ và hiệu quả, cụ thể: - Công tác quản lý nhà nước Ban hành các văn bản chỉ đạo, hướng dẫn triển khai các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước liên quan đến bảo tồn văn hóa các dân tộc thiểu số, trong đó có dân tộc Mường”.

Ông Hà Công Tím, chủ nhà nghỉ số 7 Bản Lác, xã Mai Hạ, tỉnh Phú Thọ

Nhiều cơ hội mở ra bứt phá tầm vóc trong kỷ nguyên mới

Việc hợp nhất tỉnh Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hòa Bình đã mở ra không gian địa lý rộng lớn, tài nguyên đa dạng và tiềm năng cộng hưởng to lớn. Tuy nhiên cũng đặt ra những thách thức không nhỏ. Đây là lúc Phú Thọ cần một tầm nhìn chiến lược, những giải pháp đột phá để biến cơ hội thành hiện thực.

Theo đồng chí Dương Hoàng Hương - Giám đốc Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch chia sẻ, “trong giai đoạn tới, tỉnh xác định phát triển văn hóa, con người là khâu đột phá, biến văn hóa thành nguồn lực nội sinh quan trọng cho phát triển bền vững. Các nhiệm vụ trọng tâm tập trung thực hiện gồm: Định hình hệ giá trị và bản sắc văn hóa Phú Thọ mở rộng, trong đó có nghiên cứu, hệ thống hóa, làm rõ những yếu tố cốt lõi của con người Phú Thọ, kết hợp hài hòa các sắc thái văn hóa vùng miền, tạo bản sắc đa dạng nhưng thống nhất”.

Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. Số hóa dữ liệu về di tích, số hóa tư liệu di sản văn hóa phi vật thể, tư liệu, tài liệu thư tịch cổ liên quan đến lịch sử, văn hóa Phú Thọ phục vụ công tác quản lý, nghiên cứu, khai thác và phát triển các sản phẩm số về di sản nhằm quảng bá giới thiệu di sản đặc trưng của tỉnh. Lập bản đồ số về di sản văn hóa Phú Thọ. Đổi mới công tác truyền thông và giáo dục di sản. Tuyên truyền, giới thiệu, quảng bá các giá trị di sản văn hóa trên các phương tiện thông tin đại chúng trong các sự kiện Văn hóa – Thể thao và Du lịch, xúc tiến thương mại, xúc tiến đầu tư trong nước, quốc tế và các sự kiện văn hóa đối ngoại.

Ngành Văn hóa – Thể thao và Du lịch cũng kiến nghị Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh một số nội dung liên quan đến quy định mức kinh phí hỗ trợ cho người trực tiếp trông coi, bảo vệ di tích lịch sử - văn hóa được Nhà nước xếp hạng trên địa bàn tỉnh; quy định về cơ chế hỗ trợ, đầu tư tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp các di tích lịch sử văn hóa được Nhà nước xếp hạng trên địa bàn tỉnh; xây dựng hồ sơ Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên trình UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại; kiến nghị về mô hình quản lý một số di tích quốc gia đặc biệt sẽ do địa phương trực tiếp quản lý...

Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa gắn với phát triển kinh tế - xã hội là chủ trương lớn, xuyên suốt của Đảng, Nhà nước ta. Do đó, rất cần sự quan tâm của toàn xã hội, trong đó có vai trò lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền để di sản văn hóa Phú Thọ tiếp tục hội tụ và tỏa sáng, giữ vị trí quan trọng trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam, đóng góp xứng đáng vào việc giáo dục tình yêu quê hương, đất nước, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và nâng cao đời sống của Nhân dân.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản gắn với du lịch, chú trọng xây dựng công viên khảo cổ học tại các di chỉ xóm Trại, làng Vành, xóm Rền, Đồng Đậu; đẩy mạnh lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận thêm các di sản mới như: Mo Mường, Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên.

Bên cạnh đó, phát triển sản phẩm du lịch “độc nhất vô nhị” như liên kết các tuyến du lịch tâm linh - lịch sử - sinh thái - nghỉ dưỡng; đầu tư các khu du lịch hồ Hòa Bình, hồ Tam Đảo đạt chuẩn quốc gia; đẩy mạnh du lịch cộng đồng, trải nghiệm, thể thao. Xây dựng Phú Thọ thành “trung tâm sự kiện” quốc gia đăng cai các giải thể thao, festival văn hóa, hội chợ quốc tế; ưu tiên xây dựng các công trình biểu tượng như Tháp Hùng Vương. Chú trọng chuyển đổi số và phát triển công nghiệp văn hóa như số hóa dữ liệu di sản, xây dựng bản đồ số về di sản văn hóa, phát triển các ngành công nghiệp sáng tạo như điện ảnh, biểu diễn, du lịch văn hóa...

Phú Thọ đang hội tụ đầy đủ “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” để bứt phá. Vị thế của vùng Đất Tổ linh thiêng, kết hợp với tiềm năng to lớn của một không gian phát triển mới, đang tạo ra một lực đẩy cộng hưởng mạnh mẽ. Bằng một tầm nhìn xa, những bước đi quyết liệt và sự đồng lòng của toàn Đảng bộ và Nhân dân, Phú Thọ hoàn toàn có thể thực hiện được khát vọng trở thành một tỉnh tốp đầu trong khu vực, điểm đến hấp dẫn, trung tâm văn hóa có sức lan tỏa, xứng đáng với với vị thế vùng đất Tổ Hùng Vương - nơi khởi nguồn của dân tộc Việt Nam.

Mộc Miên