Quá nhiều rào cản trong hiến, ghép tạng

PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến - Chủ tịch Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam phát biểu

Tại hội thảo về hiến, lấy, ghép và điều phối mô tạng tại Việt Nam diễn ra trong 2 ngày 16-17/7, bên cạnh những bước tiến vượt bậc về kỹ thuật ghép tạng và các kỳ tích ghép tạng thời gian gần đây, điều khiến các chuyên gia băn khoăn là còn quá nhiều rào cản trong lĩnh vực này.

Rào cản đầu tiên chính là nhận thức. PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến - nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế, Chủ tịch Hội Vận động hiến mô, bộ phận cơ thể người Việt Nam nhấn mạnh, khó khăn trong việc đăng ký hiến tạng ở Việt Nam vẫn phần lớn do quan niệm của người dân về việc “chết phải toàn thây”, e ngại đụng vào thân thể người thân sau chết.

Cùng đó là tâm lý sợ ảnh hưởng đến gia đình mà đa phần người dân chưa nhận thấy hiến tạng là văn hóa, trách nhiệm và từ bi với cộng đồng. Ngoài ra, người dân còn chưa hiểu rõ về cách thức đăng ký hiến tạng…

PGS.TS Đồng Văn Hệ, Phó Giám đốc Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức, Giám đốc Trung tâm Điều phối ghép tạng Quốc gia cho biết thêm, năm 2023 số người được ghép tạng tại Việt Nam là 1.000 người, đưa nước ta trở thành nước có nhiều người được ghép tạng nhất Đông Nam Á.

Tuy nhiên, số người được ghép này chủ yếu lấy từ nguồn tạng của người hiến còn sống, còn nguồn tạng lấy từ người chết não chỉ có 12 người. Tỷ lệ hiến tạng từ người chết não tại Việt Nam, do vậy, chỉ là 0,15 người trên 1 triệu dân, trong trên thế giới, tỷ lệ này là 50 người/1 triệu dân.

"Nhu cầu người bệnh cần ghép tạng là rất lớn, vì thiếu nguồn tạng từ người cho chết não nên phải lấy tạng từ nguồn tạng từ người hiến sống. Tuy nhiên, chúng ta vẫn mong muốn nguồn tạng hiến từ người chết não, chết tim nhiều hơn, vì một người chết não hay chết tim có thể hiến được 8 tạng (2 thận, 2 gan, 2 phổi, tim, tuyến tụy; giác mạc…). Còn người sống chỉ ghép được một bộ phận, chưa kể còn có những rủi ro về sức khỏe đối với người hiến sau hiến tạng"- PGS.TS Đồng Văn Hệ nói.

PGS.TS Đồng Văn Hệ phát biểu

Thứ hai là về rào cản pháp lý. PGS.TS Đồng Văn Hệ chia sẻ, vận động được người đăng ký hiến tạng đã khó, nhưng trăn trở hơn là rất nhiều trường hợp người đã đăng ký hiến tạng không may qua đời, bác sĩ vẫn không thể lấy được tạng hiến để cứu người.

Thậm chí có những trường hợp, gần như cả gia đình đã đồng ý hiến tạng người thân chết não, nhưng đến phút cuối chỉ cần một người trong gia đình như ông nội, bà nội, hay một người dì… không đồng ý là toàn bộ ê kíp lấy tạng phải dừng lại, người chờ ghép lại tiếp tục phải chờ may mắn lần sau. Bởi luật hiện hành quy định, chỉ cần một người trong gia đình không đồng ý thì không được lấy tạng.

PGS.TS Nguyễn Thị Kim Tiến cho rằng, các quy định của pháp luật hiện nay cần được điều chỉnh để làm tăng cơ hội hiến tạng sau chết não như điều kiện tuổi hiến tạng (hiện nay là trên 18 tuổi), chế độ cho người hiến tạng và gia đình; cơ chế tài chính về chi phí, thanh toán cho vận động hiến, ghép và sau ghép…

Theo bà Tiến, quy định pháp luật của một số quốc gia trên thế giới không có thủ tục đăng ký hiến mô tạng, mà theo nguyên tắc suy diễn là đương nhiên. Sau khi chết não, thì hiến tạng với sự đồng ý của gia đình (có nước không cần gia đình đồng ý); trên bằng lái xe có ký hiệu đã đồng ý hiến tạng sau chết.

Gia đình chỉ có đơn không hiến tạng vì các lý do đặc biệt. Điều kiện hiến tạng là trên 13 tuổi; quy định đối với cả người chết não và chết tim. Đặc biệt ở Mỹ, cho phép tử tù và tù nhân đăng ký hiến tạng sau chết để tăng nguồn tạng…

Vì vậy, nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế đề xuất, trong dự Luật Hiến tạng sửa đổi tới đây cần nghiên cứu có quy định: Những người lúc sống chưa đăng ký nhưng khi qua đời được gia đình đồng ý vẫn có thể hiến tạng. Cùng đó, trong công tác tư vấn đăng ký hiến tạng tại các bệnh viện, tổ tư vấn đăng ký hiến tạng không được có bác sĩ cấp cứu hồi sức, vì là vấn đề nhạy cảm với gia đình người bệnh.

Đại đức Thích An Đạt phát biểu

Vấn đề vướng mắc nữa là thời gian điều phối tạng còn gặp nhiều khó khăn. PGS.TS Đồng Văn Hệ dẫn chứng một ca chết não hiến tạng tại Phú Thọ gần đây, Trung tâm điều phối ghép tạng chọn 58 bệnh nhân, nhưng sau 16 giờ điều phối mới chọn được 2 bệnh nhân. Hay ca chết não gần đây nhất phải liên hệ tới 119 bệnh nhân trong thời gian 16 giờ mới xác định được 5 bệnh nhân có chỉ số phù hợp để nhận (gan, thận, tim).

Để tăng cường nguồn hiến tạng cho bệnh nhân chờ ghép, PGS.TS Đồng Văn Hệ cho biết, dự kiến từ tháng 8-2024, công tác hiến, ghép bộ phận cơ thể người sẽ được đưa vào chương trình đào tạo thường quy tại Đại học Y Hà Nội. Nội dung đào tạo gồm: Ghép tạng, Hiến mô tạng, Luật hiến mô tạng, Chết não, Phát hiện và quản lý chết não tiềm năng.

Tiến Hưng