Quản lý thuế thời 4.0: Trí tuệ nhân tạo giúp thu thuế TMĐT hiệu quả hơn
Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, ngành tài chính đang bước vào giai đoạn 'chuyển đổi số sâu' bằng cách đưa trí tuệ nhân tạo (AI) vào toàn bộ quy trình quản lý thuế thương mại điện tử (TMĐT). Kết quả ban đầu rất ấn tượng, chỉ trong năm tháng đầu 2025, số thu từ TMĐT đã đạt hơn 75.000 tỷ đồng, tăng 55% so với cùng kỳ 2024 và chiếm gần 8% tổng thu nội địa của ngành thuế.
Ứng dụng AI trong quản lý thuế thương mại điện tử giúp truy thu hơn 75.000 tỷ đồng chỉ sau 5 tháng
Chính sách - công nghệ đồng bộ
Thất thu thuế trên nền tảng số vốn là bài toán nan giải nhiều năm qua vì giao dịch diễn ra ẩn danh, dữ liệu phân mảnh giữa cơ quan thuế, ngân hàng và sàn TMĐT. Để xóa “điểm mù” này, Bộ Tài chính đã kết nối hơn 95% dữ liệu căn cước công dân với hệ thống khai nộp thuế, đồng bộ hóa luồng thanh toán từ ngân hàng và cổng giao dịch điện tử của các sàn.
“Không còn chỗ cho dòng tiền ẩn. AI sẽ soi chiếu dấu vết doanh thu theo thời gian thực và gợi ý tự động hồ sơ rủi ro để cán bộ thuế xử lý”, Bộ trưởng Thắng nhấn mạnh.
Hạ tầng kỹ thuật được “chèn” thêm lớp học máy (machine learning) để nhận dạng mẫu hành vi bất thường. Mỗi khi hệ thống phát hiện doanh số tăng đột biến, doanh thu, lợi nhuận lệch pha hoặc tần suất xuất hóa đơn bất thường, cảnh báo sẽ được gửi về trung tâm điều hành. Nhờ vậy, thời gian đối chiếu thủ công giảm từ vài tuần xuống còn vài giờ, giúp truy thu kịp thời và hạn chế thất thoát.
Song song với AI, hành lang pháp lý liên tục được hoàn thiện. Luật sửa đổi Luật Quản lý thuế (tháng 11/2024) quy định từ 1/4/2025, mọi sàn TMĐT phải khấu trừ và nộp thay thuế giá trị gia tăng (GTGT) cũng như thuế thu nhập cá nhân (TNCN) cho người bán. Đây là “điểm chốt” quan trọng, biến sàn thành cánh tay nối dài của cơ quan thuế. Theo ngành thuế, riêng quy định này giúp tăng tốc độ thu gần 20% chỉ trong tháng áp dụng đầu tiên.
Việc áp dụng hóa đơn điện tử diện rộng cũng khép kín vòng đời giao dịch. Cá nhân kinh doanh qua mạng xã hội, livestream có thể ủy quyền sàn phát hành hóa đơn, minh định danh tính và doanh thu; dữ liệu hóa đơn tự động đổ về kho dữ liệu lớn (Big Data) của cơ quan thuế. Trên đó, các mô hình AI tiếp tục “học” để tối ưu tỷ lệ phát hiện gian lận.
- 158 nhà cung cấp nước ngoài (Google, Meta, Netflix…) hiện đã đăng ký kê khai và nộp thuế trực tiếp tại Việt Nam thông qua “Cổng Nhà cung cấp nước ngoài”, đóng góp khoảng 23.000 tỷ đồng tính đến giữa tháng 6/2025.
- 106.000 hộ và cá nhân kinh doanh nội địa trên nền tảng số đã kê khai, nộp thuế điện tử với tổng số tiền 1.200 tỷ đồng.
- 5 tháng đầu 2025, số thu thương mại điện tử vượt 75.000 tỷ đồng, tăng 55% so với cùng kỳ; riêng thu từ người bán qua sàn TMĐT và mạng xã hội chiếm 41%.
Theo ông Mai Sơn, Phó Cục trưởng Cục Thuế, hàng loạt “khoảng trống” thuế trước đây đã được lấp đầy: “Trước khi có AI và dữ liệu liên thông, chúng tôi thường chỉ kiểm soát được 50 - 60% doanh thu thực. Nay độ phủ thông tin đã đạt trên 90%. Khoảng cách thất thu đang thu hẹp nhanh chóng”.
AI chỉ mới là phần nổi
Bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, đánh giá công nghệ AI đã thay đổi cục diện quản lý nhưng cảnh báo rủi ro mới sẽ xuất hiện: “Thuật toán ngày càng tinh vi thì thủ đoạn trốn thuế cũng biến hóa không kém, đặc biệt các mô hình đa kênh (omnichannel) và giao dịch xuyên biên giới bằng tiền số. Ngành thuế cần đầu tư liên tục vào cập nhật thuật toán, đồng thời phối hợp cơ quan công an phòng chống rửa tiền”.
Đồng quan điểm, ông Nguyễn Văn Được - Tổng giám đốc Công ty Trọng Tín Tax cho rằng, nghị định 117 (hiệu lực từ 1/7/2025) sẽ bổ sung cơ chế bù trừ thuế cho giao dịch bị hoàn, tạo minh bạch hai chiều giữa người nộp và cơ quan thuế, song việc chuẩn hóa dữ liệu trả hàng, hoàn tiền cũng phải được đưa vào mô hình AI để bảo đảm phân tích chính xác.
Mặc dù kết quả thu ngân sách tăng mạnh, Bộ Tài chính thừa nhận vẫn còn “khe hở” cần khóa chặt: Khó kiểm soát dòng tiền qua ví điện tử không liên kết ngân hàng; Giao dịch “xuyên biên giới ba chặng” (hàng hóa đi từ nước A sang B nhưng thanh toán đặt tại C); Nhu cầu bảo vệ dữ liệu cá nhân trong khi phải chia sẻ thông tin cho cơ quan thuế.
Số hóa trong quản lý thuế thương mại điện tử
Để xử lý, Bộ Tài chính phối hợp với Ngân hàng Nhà nước thiết lập luồng đối soát tức thời (real-time) với 35 trung gian thanh toán lớn; tập trung xây dựng khung pháp lý dữ liệu mở, bảo đảm quyền riêng tư mà không cản trở giám sát thuế.
Chiến lược chuyển đổi số ngành tài chính đặt mục tiêu đến năm 2028, 100% giao dịch thuế của hộ kinh doanh trực tuyến sẽ được xử lý hoàn toàn tự động, không cần tác động con người ở khâu tiếp nhận. AI lúc đó không chỉ “soi” rủi ro mà còn đề xuất mức thuế tối ưu, tự động nhắc nộp và lập biên bản xử phạt vi phạm hành chính điện tử.
“Ứng dụng AI đã chứng minh hiệu quả trong 5 tháng vừa qua. Đây chỉ mới là bước khởi đầu cho hành trình xây dựng hệ thống thuế công bằng, minh bạch, tạo sân chơi bình đẳng cho mọi chủ thể kinh doanh trong nền kinh tế số”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng khẳng định.
Với đà hiện tại, khi nền tảng pháp lý hoàn chỉnh và công nghệ học máy liên tục “tự nâng cấp”, ngành thuế kỳ vọng thu ngân sách từ TMĐT sẽ sớm vượt mốc 200.000 tỷ đồng mỗi năm là con số không chỉ đảm bảo nguồn lực cho phát triển, mà còn chứng minh Việt Nam đang tiến nhanh vào kỷ nguyên quản trị số.
