Quan trọng nhất là lòng tin và sự kiên trì

Bìa cuốn sách “The Tale of Kiều”.

Bước mới của bản “Truyện Kiều” tiếng Anh

Ngày 27/3, “The Tale of Kiều” - Truyện Kiều bản dịch tiếng Anh của Nguyễn Bình đã được NXB Major Books ở London (Anh) xuất bản, phát hành. Để giới thiệu những đặc điểm riêng của bối cảnh văn hóa - lịch sử đưa tới sự ra đời của “Truyện Kiều” - tác phẩm đã in dấu sâu sắc trong tâm thức người Việt mấy trăm năm nay, NXB Major Books cùng dịch giả Nguyễn Bình thực hiện ba cuộc tọa đàm trực tiếp với bạn đọc nước Anh qua ba đề tài “Thành ngữ trong Truyện Kiều và cách dịch chúng”, “Cơn thịnh nộ của Kiều”, “Cái chết của tác giả ở Việt Nam thời Trung đại”. Các cuộc tọa đàm tổ chức tại UCL BaseKX thuộc Đại học London, The Feminist Library (Thư viện Nữ quyền), hiệu sách Burley Fisher Books.

Trước đó NXB Major Books cũng đã thực hiện một số cuộc tọa đàm online, trong đó nổi lên là cuộc trao đổi thú vị giữa TS Bùi Trân Phượng, nguyên Hiệu trưởng Trường đại học Hoa Sen với dịch giả Nguyễn Bình về đề tài “Phụ nữ thời Trung cổ trong Truyện Kiều”.

Về tác phẩm, Nguyễn Bình cho biết, theo anh so với bản dịch do NXB Hội Nhà văn xuất bản năm 2021 ở Việt Nam thì bản này “dịch chắc tay hơn, sát bản gốc hơn, vần thoải mái hơn. Anh hoàn thành “bản London” với cái nhìn thoáng hơn về dịch, ít bị gò bó trong quy phạm cú pháp tiếng Anh. Các phép tu từ như đảo ngữ, điệp âm đầu, tỉnh lược,… được dùng nhiều hơn vì môi trường thơ cổ điển của tiếng Anh cho phép chúng ta có thể làm thế.

“Tuy nhiên vì độc giả là người nói tiếng Anh hiện đại, nên tôi không thể lạm dụng mấy biện pháp này tới nỗi đọc chẳng hiểu gì. Bên cạnh đó, bản London cũng đi kèm nhiều chú giải, bình giảng hơn”, Nguyễn Bình chia sẻ. Theo anh, điều này cũng gần gũi với quan điểm của đại diện của Major Books rằng: “thách thức to lớn, mục tiêu chính của chúng tôi là cung cấp các bản dịch không chỉ trung thành mà còn đúng với bản chất của sách gốc”.

Giới thiệu cuộc trò chuyện với dịch giả Nguyễn Bình do Major Books tổ chức.

Non trẻ nhưng sâu sắc

Major Books là một công ty xuất bản tại Anh, do một nhóm người Việt trẻ yêu văn hóa Việt Nam, tự hào về văn hóa Việt Nam đã cùng thành lập cơ sở xuất bản với mục đích đưa văn học Việt Nam đến với thế giới nói tiếng Anh. Tuy còn non trẻ song đến nay Major Books đã xuất bản tại Anh một số tác phẩm như “Truyện Kiều” (Nguyễn Du), “Biên niên sử nước” (Nguyễn Ngọc Tư), “Làm đĩ” (Vũ Trọng Phụng), “Song song” (Vũ Đình Giang). Dự kiến tháng 8 tới, Major Books sẽ xuất bản “Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam” (Nguyễn Đổng Chi nghiên cứu, biên soạn)… Đề cập sự bình đẳng trong xuất bản tác phẩm văn học, Major Books cho rằng khái niệm Major Books (sách chính) thể hiện “sự phản kháng, chống lại tình trạng “thứ yếu” vẫn được gán cho một số ngôn ngữ và tác phẩm văn học của chúng trong bối cảnh xuất bản toàn cầu. Hy vọng của chúng tôi là đóng góp, dù nhỏ bé, vào việc nâng cao nhận thức rằng trong văn học thế giới không có tiếng nói nào yếu kém”…

Về tiêu chí lựa chọn, trong cuộc trò chuyện “Major Books: The journey of bringing Vietnamese literature to the world” (Major Books: Hành trình đưa văn học Việt Nam ra thế giới) đăng trên Tuoi Tre News tháng 12/2024, thành viên của Major Books nhấn mạnh “Chúng tôi chỉ có một tiêu chí: chất lượng văn học. Chúng tôi muốn cung cấp cho độc giả cái nhìn toàn diện về văn học Việt Nam - cổ điển và đương đại, tiểu thuyết, truyện ngắn và thơ. Bằng cách đa dạng hóa các giai đoạn và thể loại, chúng tôi giúp độc giả hiểu rõ hơn về văn hóa và lịch sử Việt Nam. Tuy nhiên việc dịch và xuất bản văn học Việt Nam gặp phải nhiều thách thức, đặc biệt vì Việt Nam không có quỹ hỗ trợ dịch thuật… Sự nhạy cảm với ngôn ngữ, hiểu biết sâu sắc về văn hóa rất quan trọng. Chúng tôi ưu tiên làm việc với các biên dịch viên tiếng Việt, vì họ nắm bắt tốt nhất bản chất của tác phẩm gốc. Chúng ta cần nhiều cơ hội hơn - không chỉ cho biên dịch mà còn cho phát triển chuyên môn. Việt Nam sẽ được hưởng lợi từ các chương trình đào tạo do chuyên gia giàu kinh nghiệm hướng dẫn”.

Cũng trong cuộc trò chuyện trên, một thành viên khác của Major Books cho biết: “Mục tiêu của chúng tôi là mang văn học Việt Nam đến các hiệu sách trên toàn thế giới, giúp độc giả quan tâm có thể tiếp cận mọi nơi. Ban đầu, chúng tôi tập trung vào Vương quốc Anh nhưng có kế hoạch mở rộng sang Mỹ, châu Âu và nhiều nơi khác. Chúng tôi đã hợp tác với các nhà phân phối và nhà sách uy tín, một số có mạng lưới quốc tế. Nhiều cửa hàng hiện đã chấp nhận đơn đặt hàng trước cho các tựa sách sắp ra mắt… Điều quan trọng nhất là lòng tin và sự kiên trì. Chúng tôi hy vọng nhận được sự hỗ trợ của Chính phủ Việt Nam, cả về truyền thông và tài trợ. Việc quảng bá văn học Việt Nam trên toàn thế giới đòi hỏi một nỗ lực chung. Mục tiêu cuối cùng của chúng tôi không phải là lợi nhuận mà là mang những câu chuyện quý giá về Việt Nam đến với nhiều độc giả hơn. Khi độc giả toàn cầu hiểu sâu sắc hơn về văn hóa và con người Việt Nam thông qua văn học, điều đó sẽ tạo ra những cây cầu đưa thế giới gần nhau”.

Một thí dụ về việc chọn lựa ngôn ngữ, cách dịch của dịch giả Nguyễn Bình.

Nhìn từ tuổi trẻ của những người chủ trì Major Books, dễ liên tưởng tới sự vội vàng, bồng bột, nhưng căn cứ vào những việc họ đã làm, bước đầu có thể thấy đó là dự án được cân nhắc cẩn trọng, triển khai bài bản, nguyên tắc. Hội nhập với thế giới là công việc vừa rộng lớn, vừa chi tiết nếu không có sự tham gia của toàn dân, các ngành nghề xã hội, chỉ riêng Nhà nước sẽ khó làm nổi. Vì thế thiết nghĩ cơ quan hữu trách cần phát hiện và ủng hộ, phối hợp, tạo điều kiện để các cơ sở như Major Books đóng góp vào quảng bá hình ảnh, phát triển các quan hệ văn hóa của đất nước.

HÀ THANH