Quy hoạch cụm, trung tâm nông thôn mới gắn công nghệ chế biến nâng giá trị nông sản

Các chuyên gia cho rằng việc phát triển mô hình cụm, trung tâm nông thôn mới gắn ứng dụng công nghệ chế biến, nông nghiệp thông minh và không gian sản xuất tập trung là hướng đi tất yếu để nông thôn phát triển hiện đại, bền vững.

Ngày 8/12, Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức hội thảo “Xây dựng cụm, trung tâm nông thôn mới phù hợp với bối cảnh hiện nay”.

PGS.TS Phạm Quang Thao, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam cho biết: Sau hơn 10 năm triển khai, bộ mặt nông thôn trên cả nước đã thay đổi rõ rệt, hạ tầng kinh tế - xã hội được cải thiện, thu nhập và đời sống người dân nâng lên, không gian nông thôn ngày càng khang trang. Tuy vậy, quá trình thực hiện mô hình hai cấp đặt ra những đòi hỏi trong việc quy hoạch xây dựng cụm, trung tâm nông thôn mới để bảo đảm phát triển bền vững. Trong đó, quy hoạch luôn là nền tảng quan trọng, “đi trước một bước” trong xây dựng nông thôn mới, tạo cơ sở để các địa phương lập đề án, chương trình và kế hoạch phát triển.

Quang cảnh hội thảo.

TS Nguyễn Hồng Hạnh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế xây dựng và đô thị, cho biết công tác quy hoạch tại nhiều nơi đang bộc lộ bất cập, đặc biệt trong việc quản lý và tổ chức thực hiện. Một số địa phương có xu hướng “đô thị hóa nông thôn” hoặc bê tông hóa làng quê, dẫn đến nguy cơ phá vỡ cảnh quan, làm mất bản sắc truyền thống. Không ít công trình mẫu như nhà văn hóa, nhà ở bị áp dụng rập khuôn, thiếu sự hòa hợp giữa hiện đại và kiến trúc đặc trưng vùng miền. Trung tâm xã mới quy hoạch đôi khi không tận dụng được hạ tầng sẵn có như đình, ao làng, gây lãng phí đất đai và nguồn lực.

Thực tế “phố hóa làng quê” diễn ra phổ biến do cơ chế “đổi đất lấy hạ tầng” và tình trạng xây dựng tự phát. Nhà chia lô bám đường, điểm dân cư mới với diện tích nhỏ 100m² không đáp ứng được điều kiện sinh hoạt và sản xuất của hộ nông nghiệp, khiến không gian làng truyền thống bị xáo trộn. Trong khi đó, mô hình nhà ở nông thôn hiện đại – truyền thống, vẫn giữ sân vườn, ao chuồng phù hợp với sản xuất, chỉ mới được áp dụng ở một số nơi.

Bên cạnh đó, quy định pháp lý trong lập quy hoạch nông thôn cũng còn nhiều vướng mắc, nhiều đồ án sử dụng bản đồ địa chính cũ, chất lượng khảo sát chưa cao; sự tham gia của cộng đồng và cơ quan liên quan còn hạn chế; tên gọi và phân loại đất đai giữa các ngành chưa thống nhất, gây khó khăn trong triển khai.

TS Nguyễn Hồng Hạnh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế xây dựng và đô thị thông tin tại hội thảo.

“Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nông thôn phát triển hiệu quả phải gắn với công nghệ, sinh thái và khai thác giá trị văn hóa. Nhật Bản hỗ trợ mạnh mô hình nông nghiệp công nghệ cao kết hợp du lịch nông nghiệp; Mỹ duy trì các trang trại gia đình quy mô lớn với mức tự động hóa cao; Pháp phát triển không gian ven đô theo hướng bảo tồn thiên nhiên và thúc đẩy nông nghiệp đô thị gắn với vành đai xanh. Những kinh nghiệm này cho thấy phát triển nông thôn cần tiếp cận tổng hợp, đề cao bảo tồn cảnh quan, ứng dụng công nghệ và đóng góp của cộng đồng; đặc biệt việc xây dựng cụm, trung tâm nông thôn mới gắn với nông thôn thôn thông minh”, TS Nguyễn Hồng Hạnh cho biết.

TS Nguyễn Duy Lượng, Phó Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, nhấn mạnh: Sau hơn một thập kỷ xây dựng nông thôn mới, Việt Nam đạt nhiều thành tựu toàn diện nhưng đứng trước yêu cầu mới của quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa, cần tư duy quy hoạch hiện đại hơn. Lao động nông nghiệp giảm nhanh, đất sản xuất bị thu hẹp, trong khi nông nghiệp công nghệ cao đòi hỏi vùng sản xuất tập trung, hạ tầng đồng bộ và dịch vụ hậu cần phát triển.

Thực tiễn tại nhiều địa phương đã chứng minh hiệu quả của mô hình sản xuất quy mô lớn. Tại Hải Phòng, xã Đức Chính sở hữu 360 ha rau màu, trong đó 80% diện tích trồng cà rốt phục vụ xuất khẩu. Tại xã Kiến Hải, mô hình nông nghiệp an toàn áp dụng VietGAP, hữu cơ, thủy canh giúp sản phẩm đủ tiêu chuẩn phân phối tại các siêu thị lớn. Bắc Ninh cũng là ví dụ tiêu biểu với hàng chục nghìn hecta cây ăn quả, rau màu, cùng quy mô chăn nuôi đứng đầu cả nước.

Từ những bài học này, các chuyên gia cho rằng việc hình thành các cụm, trung tâm nông thôn mới là xu hướng tất yếu, giúp kết nối hạ tầng, dịch vụ, chế biến và tổ chức sản xuất một cách bài bản. Để triển khai hiệu quả, cần ưu tiên đầu tư hạ tầng trọng điểm; khuyến khích doanh nghiệp và hợp tác xã tham gia vùng chuyên canh lớn; đẩy mạnh đào tạo nhân lực và ứng dụng khoa học – công nghệ.

Xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn mới không chỉ là hoàn thiện quy hoạch mà còn hướng tới mục tiêu lâu dài: hình thành không gian sống hiện đại, xanh – sạch – đẹp, giữ gìn bản sắc văn hóa, nâng cao thu nhập và bảo đảm ổn định xã hội. Đây sẽ là nền tảng để nông nghiệp tiếp tục phát huy vai trò “trụ đỡ” và đưa khu vực nông thôn phát triển bền vững.

Tin, ảnh: XM/Báo Tin tức và Dân tộc