Rằm tháng Bảy ấm áp, sum vầy

Ngay sau kỳ nghỉ lễ 2/9 vừa qua, bà Phùng Thị Pin, người dân tộc Nùng ở xã Thụy Hùng đã đi làm bún khô, ra chợ chọn gạo nếp ngon, lá gai, đường phên và ngắm nghía trong đàn vịt của gia đình để chọn ra đôi vịt béo nhất. Với bà, hơn 30 năm làm dâu, năm nào cũng vậy, cứ đến dịp rằm tháng Bảy, bà lại tất bật tự tay chuẩn bị những món ăn quen thuộc để về tết nhà ngoại. Từ ngày có con dâu, bà lại cùng con dâu chuẩn bị để cô con dâu cùng con trai về tết ngoại, còn bà vẫn giữ nếp về nhà ngoại ăn tết cùng bố mình.

Bà Pin chia sẻ: Dù thế nào đi nữa, mâm cơm có "pẻng tải", có thịt vịt, có bún mới là đủ đầy ý nghĩa. Tôi luôn muốn con cháu giữ phong tục này, để mỗi dịp đi tết ngoại không chỉ là dịp con trai, con dâu mang quà mà còn mang cả tấm lòng hiếu thảo, kính trọng về thăm bố mẹ.

Phụ nữ Tày làm pẻng tải chuẩn bị "pây tai" ngày rằm tháng Bảy

Trong mâm cỗ rằm tháng Bảy của người Tày, Nùng, “pẻng tải” là món bánh không thể thiếu. Bánh gắn liền với đời sống lao động, sản xuất nông nghiệp của đồng bào Tày, Nùng. Thời điểm rằm tháng Bảy âm lịch, sau khi cấy xong vụ mùa, người dân mở tiệc ăn mừng, tạ ơn Trời Đất cho mưa thuận gió hòa. "Pẻng tải" với các nguyên liệu làm bánh là thành quả từ quá trình vun trồng như gạo nếp, lá gai, các loại đỗ, lạc, đường…

Quy trình làm bánh cũng rất kỳ công. Gạo để làm loại bánh này phải là loại nếp ngon, không lẫn tẻ, được ngâm từ tối hôm trước cho "no" nước, xay trong cối đá hoặc xát bằng máy thành một thứ bột đặc sánh, đựng trong túi vải, treo lên cho róc nước. Lá gai luộc cho mềm, vắt nước rồi tước bỏ gân lá, phơi khô. Lá khô đem rang cho thơm. Đường phên - loại đường làm thủ công từ cây mía được nấu chảy ra. Sau đó, nhào đường với lá gai và bột cho đều rồi đem giã trong cối đá cho thật nhuyễn. Những năm trở lại đây, công đoạn giã bánh hầu như đều được hỗ trợ bởi máy móc.

Trải qua quá trình giã, với mùi bột nếp, mùi mật, mùi lá gai quyện vào nhau, tạo nên bột có màu xanh đen, dẻo quánh, thơm nức. Nhân bánh được làm bằng lạc giã nhỏ hoặc đỗ xanh trộn đường. Cùng với bánh lá gai, nhiều người còn làm bánh từ các nguyên liệu như quả chuối, củ chuối với bột gạo nếp hoặc riêng bánh trắng từ bột gạo nếp với nhân lạc... Bánh được tạo thành hình tròn dẹt, gói bằng lá chuối, 2 chiếc xếp song song nhau, rồi đưa vào nồi hấp cách thủy cho chín. Từng cặp bánh sau khi hấp chín sẽ được vắt lên sào dài. Ngày nay, mặc dù đời sống đã có nhiều đổi thay, song nhiều phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ ở nông thôn vẫn giữ thói quen tự tay làm "pẻng tải".

Pẻng tải sau khi hấp xong được hong khô ráo nước

Nếu “pẻng tải” là thứ bánh không thể thiếu, thì vịt lại là món ăn mang ý nghĩa linh thiêng trong quà lễ "pây tai". Theo quan niệm dân gian, vịt là con vật có công cõng gà trống vượt biển dâng cúng mường trời, cầu cho mùa màng tốt tươi. Vịt còn gắn với chu kỳ sản xuất nông nghiệp của người dân tộc Tày, Nùng Lạng Sơn. Vịt được nuôi từ cuối tháng Ba âm lịch, đến tháng Bảy vịt trưởng thành, thịt thơm ngon, da vàng óng. Vì thế, đôi vịt béo luôn là lễ vật quan trọng mà con rể, con gái mang về biếu cha mẹ bên ngoại mỗi dịp rằm tháng Bảy.

Ông Hoàng Văn Páo, Chủ tịch Hội Di sản văn hóa tỉnh cho biết: Tết Pây tai không chỉ đơn thuần là một ngày sum họp, mà còn chứa đựng triết lý nhân văn sâu sắc của người Tày, Nùng; con gái đi lấy chồng vẫn luôn giữ trách nhiệm báo hiếu với cha mẹ bên ngoại. Những món ăn như "pẻng tải", thịt vịt... không chỉ mang giá trị ẩm thực mà còn là biểu tượng của tình thân, của sự gắn kết giữa các thế hệ. Việc người dân Tày, Nùng Lạng Sơn duy trì phong tục cũng như những món ăn đặc trưng trong ngày rằm tháng Bảy chính là góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa độc đáo của cộng đồng.

Ngày nay, khi đời sống được nâng lên, song các gia đình trẻ dù có đi đâu, về đâu, sinh sống ở nơi nào cũng vẫn không quên phong tục của dân tộc mình. Cùng với pẻng tải, thịt vịt, bún khô, chai rượu, các gia đình khi về "pây tai" còn mang theo thịt lợn quay, hoa quả, bánh kẹo... tùy theo điều kiện kinh tế.

Vịt được người dân chăm nuôi sau nhiều tháng là một trong những lễ vật "pây tai" ngày rằm tháng Bảy

Anh Đỗ Văn Nam, thành phố Hải Phòng chia sẻ: Tôi là người dân tộc Kinh, năm 2023 tôi lấy vợ là người Tày ở xã Hội Hoan. Từ đó đến nay, năm nào cũng vậy, cứ đến ngày 14 tháng Bảy âm lịch hằng năm là vợ chồng tôi lại theo phong tục của dân tộc Tày, mang theo đôi vịt, hoa quả, quà bánh về nhà ngoại. Do bận rộn công việc, không có điều kiện để tự làm bánh nên chúng tôi luôn chủ động nhờ người thân bên vợ làm giúp để đảm bảo đủ "lễ" theo phong tục. Tôi thấy rằng đây không chỉ là lễ nghĩa, mà còn là cách để nhắc nhở bản thân rằng mình luôn phải hướng về cội nguồn, trân trọng công ơn sinh thành của cha mẹ. Bữa cơm nhà ngoại đãi con rể, con gái bằng thịt vịt luộc, hay bún vịt nấu măng chua là hương vị đậm đà mà tôi không bao giờ quên.

Rằm tháng Bảy, ý nghĩa từ những món ăn đặc trưng như “pẻng tải”, thịt vịt... không chỉ làm nên hương vị ngày tết, mà còn góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa, để mỗi dịp sum họp lại trở thành ký ức mà những người con mang theo trong suốt cuộc đời. Dù cuộc sống hiện đại có nhiều thay đổi, nhưng nét đẹp ấy vẫn được gìn giữ qua bao đời nay, trở thành nét văn hóa đặc sắc của người Tày, Nùng xứ Lạng.

HOÀNG NHƯ