Rừng Amazon nhọc nhằn phục hồi sau hạn hán

Một khu vực ở Rio Negro, Amazonas, Brazil bị ảnh hưởng bởi hạn hán nghiêm trọng. Nguồn: EPA.

Một nghiên cứu mới cảnh báo về “sự chậm lại nghiêm trọng” trong quá trình phục hồi của hệ sinh thái quan trọng toàn cầu, hơn 1/3 diện tích rừng nhiệt đới Amazon đang phải vật lộn để phục hồi sau hạn hán. Các dấu hiệu về khả năng phục hồi suy yếu làm dấy lên mối lo ngại rằng, khu rừng nhiệt đới lớn nhất thế giới, đồng thời là bể chứa carbon lớn nhất trên mặt đất đang suy thoái đến mức không thể quay trở lại.

Tình trạng diễn ra sau 4 đợt khô hạn trong vòng chưa đầy 20 năm, được cho là nghiêm trọng nhất trong 1 thế kỷ, cho thấy rõ tình trạng khí hậu do con người đang gây ra những căng thẳng bất thường trên cây cối và các loài thực vật khác, nhiều loài trong số đó đang chết vì mất nước.

Nghiên cứu mới được công bố trong Kỷ yếu của Viện Hàn lâm khoa học quốc gia, xem xét các hình ảnh vệ tinh về hoạt động của thực vật từ năm 2001 đến năm 2019. Hàng chục nghìn pixel (mỗi pixel bao phủ một khu vực rộng 25km vuông) được phân tích theo từng tháng và tương quan với dữ liệu lượng mưa tại địa phương. Mục tiêu của các nhà nghiên cứu là điều tra về tần suất, cường độ hoặc thời gian hạn hán góp phần làm mất đi tính ổn định của thảm thực vật Amazon.

Nghiên cứu phát hiện, 37% thảm thực vật trưởng thành trong khu vực có xu hướng phục hồi chậm lại. Mặc dù các mô hình này khác nhau tùy theo từng khu vực, nhưng họ kết luận rằng, khu vực phía Đông Nam Amazon bị tàn phá và suy thoái nghiêm trọng là nơi dễ bị tổn thương nhất trước “sự kiện tới hạn”. Nói cách khác, sự suy giảm thảm khốc của rừng nhiệt đới chuyển sang trạng thái khác, khô hơn.

Tác giả chính của báo cáo, bà Johanna Van Passel cho biết, các hình ảnh vệ tinh chỉ cho thấy một phần thực tế, tình hình bên dưới tán cây có thể nghiêm trọng hơn. “Cây cối là phần cuối cùng của hệ sinh thái cho thấy điểm bùng phát vì chúng có vòng đời dài nhất và có khả năng ứng phó cao nhất. Nếu chúng ta đã thấy điểm bùng phát đang tiến gần hơn ở cấp độ rừng vĩ mô này, thì nó chắc chắn sẽ trở nên tồi tệ hơn ở cấp độ vi mô” - bà Van Passel nói.

Đây là tin tức khủng khiếp đối với Amazon và thế giới. Rừng nhiệt đới là nơi sinh sống của 15.000 loài cây, giúp hút carbon dioxide từ khí quyển. Nhưng khả năng phục hồi tổng thể của rừng đang bị suy yếu do hỗn loạn khí hậu do con người đốt cây, khí đốt, dầu và than. Tốc độ phục hồi của rừng chậm lại có thể là “dấu hiệu sớm” về sự sụp đổ hệ sinh thái quy mô lớn.

“Điều đó khiến tôi rất lo lắng về tương lai của Amazon. Đó là dấu hiệu cảnh báo điểm bùng phát có thể sắp đạt trong tương lai gần nếu những đợt hạn hán này tiếp tục gia tăng” - bà Van Passel nói thêm.

Amazon - nơi có lượng nước ngọt lớn nhất thế giới đã phải hứng chịu một đợt hạn hán tàn khốc vào năm ngoái khiến nước các con sông xuống mực nước thấp kỷ lục, làm trầm trọng thêm các vụ cháy rừng và khiến cá heo sông bị chết hàng loạt. Đây là sự tiếp nối của một xu hướng lớn hơn khi các khu vực Amazon có lượng mưa thấp nhất kể từ đầu những năm 2000 phải chịu sự suy giảm ổn định lớn nhất.

Cây có nhiều khả năng chết trong những đợt hạn hán dữ dội do 2 nguyên nhân: hỏng thủy lực, xảy ra khi các mạch gỗ của cây bị vỡ và mất khả năng bơm nước, và tình trạng thiếu cacbon, xảy ra khi cây buộc phải đóng khí khổng và cuối cùng bị ngạt thở vì thiếu quang hợp.

Mùa mưa ngày càng ngắn hơn và dữ dội hơn, điều này cũng ảnh hưởng đến khả năng phục hồi sau hạn hán của rừng vì nhiều loài cây chưa tiến hóa để đối phó với điều kiện khắc nghiệt.

Trong tương lai, những xu hướng này sẽ trở nên tồi tệ hơn vì tình trạng nóng lên toàn cầu sẽ làm tăng cường độ và tần suất hạn hán trên Amazon. Bà Van Passel lưu ý rằng, điều này dự kiến sẽ gây ra những thay đổi trong cấu trúc và chức năng của rừng bằng cách làm tăng tỷ lệ cây chết trong rừng và có khả năng đưa nhiều khu vực ở Amazon đến gần điểm giới hạn. Các khu vực đã bị ảnh hưởng bởi việc chặt cây và cháy rừng của con người đặc biệt dễ bị tổn thương.

Nghiên cứu cũng cảnh báo sự thay đổi trong chu kỳ mưa bên trong các khu vực bị ảnh hưởng “có thể gây ra hiệu ứng tầng, có khả năng dẫn đến tốc độ mưa chậm hơn nữa ở các khu vực khác của rừng Amazon, đồng thời gây ra những tác động toàn cầu đối với các điểm giới hạn khác”.

Để chống lại điều này, các nhà nghiên cứu kêu gọi các nhà hoạch định chính sách quốc tế bảo vệ các khu rừng trưởng thành, người dân bản địa và các cộng đồng truyền thống khác, cũng như giảm lượng khí thải nhà kính nói chung.

Hà Anh