'Siết' truy xuất nguồn để bảo vệ hàng Việt

Minh bạch từ sợi vải đến tọa độ khai thác gỗ

Việc kiểm soát xuất xứ hàng hóa ngày càng “nóng” khi thương chiến bùng nổ, rủi ro từ các vụ điều tra phòng vệ thương mại khiến nhiều doanh nghiệp chân chính bị “vạ lây”. Theo Bộ Công thương, trong quý 1-2025, Việt Nam đã ghi nhận 3 vụ việc bị Mỹ và EU khởi xướng điều tra chống lẩn tránh thuế, liên quan trực tiếp đến mặt hàng gỗ, thép và giày dép. Điểm chung là các doanh nghiệp bị điều tra đều không đảm bảo đủ hồ sơ truy xuất nguồn gốc minh bạch.

Công nhân Nhà máy Tôn Đông Á kiểm tra thép cuộn, đảm bảo truy xuất đầy đủ thông tin lô hàng trước khi xuất xưởng. Ảnh: Hoàng Hùng

Trước nguy cơ đó, bộ yêu cầu Cục Xuất nhập khẩu cùng các đơn vị liên quan nâng cấp nền tảng eCoSys - hệ thống cấp C/O điện tử - tích hợp cảnh báo bất thường, kiểm soát tần suất cấp và nâng cao năng lực xác thực dữ liệu. Đây là bước chuyển đổi số quan trọng để quản lý xuất xứ theo hướng hiện đại, vừa minh bạch vừa không làm gián đoạn chuỗi cung ứng hợp pháp.

Từ thực tiễn sản xuất, các hiệp hội ngành hàng đều xác nhận, việc minh bạch xuất xứ đang là điều kiện bắt buộc nếu muốn duy trì thị phần tại các thị trường phát triển. Với ngành dệt may, một trong những ngành xuất khẩu chủ lực, Hiệp hội Dệt May Việt Nam (VITAS) cảnh báo các doanh nghiệp phải đáp ứng yêu cầu mới từ Mỹ, EU về nguồn gốc nguyên liệu và tiêu chuẩn lao động. Đặc biệt, Đạo luật Chống lao động cưỡng bức của Mỹ và quy định mới của EU đòi hỏi truy xuất đến tận sợi vải. Do phần lớn nguyên phụ liệu dệt may Việt Nam vẫn nhập khẩu từ Trung Quốc, doanh nghiệp buộc phải minh bạch chuỗi cung ứng để không bị loại khỏi thị trường.

Tương tự, ngành gỗ Việt Nam đang đối mặt với thách thức từ quy định của EU về chống phá rừng (EUDR) và yêu cầu theo Hiệp định VPA/FLEGT. Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho biết, doanh nghiệp không những chứng minh nguồn gốc hợp pháp mà còn phải cung cấp tọa độ khai thác gỗ, phương pháp sản xuất và chứng nhận của bên thứ ba. “Nếu không có hệ thống kiểm soát nội bộ vững chắc, chỉ một lỗi nhỏ cũng có thể khiến lô hàng bị trả về,” đại diện hiệp hội cảnh báo.

Trong khi đó, ngành thép là ví dụ điển hình về rủi ro phòng vệ thương mại. Đại diện Hiệp hội Thép Việt Nam cho hay, chỉ trong 5 năm qua, ngành này đã đối mặt với hơn 80 vụ điều tra từ các nước nhập khẩu.

Truy xuất nguồn gốc: Khó cũng phải làm

Không đợi đến khi Bộ Công thương ban hành Chỉ thị 09/CT-BCT, một số doanh nghiệp đã sớm chú trọng đầu tư cho việc minh bạch xuất xứ nguồn hàng. Trường hợp Thép Hòa Phát Dung Quất được miễn thuế từ EU là nhờ chứng minh được nguyên liệu đầu vào và quy trình sản xuất hoàn toàn nội địa, không liên quan đến các thị trường bị điều tra.

Nhân viên Vinamilk kiểm tra mã QR truy xuất nguồn gốc trên các lô sản phẩm tại kho hàng. Ảnh: Hoàng Hùng

Trong khi đó, ông Phạm Thiết Hòa, Tổng Giám đốc Tổng Công ty Nông nghiệp Sài Gòn, cho biết: “Chúng tôi kiểm soát toàn bộ từ con giống, thức ăn đến giết mổ, không những đảm bảo chất lượng mà còn là cách chứng minh xuất xứ đến từng lô hàng. Với mô hình khép kín, sản phẩm của công ty được các hệ thống phân phối tại Nhật và Hàn Quốc đánh giá cao, đặc biệt không gặp vướng mắc trong kiểm tra phòng vệ thương mại”.

Bà Phạm Bích Phượng, Trưởng bộ phận kinh doanh Công ty Sao Khuê Food, cho biết, việc chuẩn hóa toàn bộ hồ sơ xuất khẩu từ vùng trồng đến nhà máy chế biến, không chỉ là yêu cầu mà còn là lợi thế cạnh tranh thực chất. Vấn đề khó khăn lớn nhất của doanh nghiệp Việt không phải ở chi phí hay cạnh tranh, mà là làm quen với cách kể câu chuyện nguồn gốc xuất xứ sản phẩm đến các đối tác. Người tiêu dùng quốc tế nhìn vào giá, mẫu mã và còn muốn biết sản phẩm đến từ đâu; kể đúng, kể hay thì mới lan tỏa hiệu quả.

“Công ty chúng tôi đã chuẩn hóa toàn bộ hồ sơ truy xuất từ vùng trồng đến nhà máy. Các bản mô tả quy trình sản xuất, kiểm định chất lượng, chứng nhận không sử dụng phụ gia đều được lưu trữ kỹ lưỡng và sẵn sàng cung cấp khi cần. Ngay cả khi đối tác chưa yêu cầu, mình cũng phải chuẩn bị. Vì vào được siêu thị ở Nhật hay Mỹ, hồ sơ truy xuất còn quan trọng hơn bao bì,” bà Phượng nói.

Trong bối cảnh Việt Nam tham gia hơn 15 hiệp định thương mại tự do (FTA), từ CPTPP đến EVFTA, minh bạch về nguồn gốc hàng hóa là điều kiện tiên quyết để tận dụng ưu đãi thuế quan và tránh các biện pháp phòng vệ thương mại. Xuất xứ có thể quyết định số phận của cả một ngành hàng, do đó lựa chọn của doanh nghiệp hôm nay sẽ quyết định năng lực cạnh tranh ngày mai. Chủ động truy xuất nguồn gốc hàng hóa chính là cách mà doanh nghiệp Việt giữ vững thị phần, nâng cao giá trị và vươn ra thị trường toàn cầu một cách bền vững.

ÁI VÂN