Nâng cao năng lực và vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp nhà nước
Trong bối cảnh nền kinh tế có quy mô lớn hơn và sự trỗi dậy mạnh mẽ của các tập đoàn tư nhân, các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) không có cách gì khác ngoài việc tiếp tục nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng trưởng cả về sức mạnh tài chính và sức mạnh kinh doanh để duy trì và đảm đương vai trò.
Vai trò dẫn dắt, thúc đẩy liên kết của DNNN còn yếu
Tại Diễn đàn “Doanh nghiệp nhà nước: Nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt”, tổ chức ngày 20/11/2025, bà Nguyễn Thu Thủy - Phó Cục trưởng, Cục Phát triển DNNN (Bộ Tài chính) đánh giá, vai trò của DNNN trong dẫn dắt, tạo động lực cho DN thuộc các thành phần kinh tế phát triển và thúc đẩy liên kết, hình thành chuỗi giá trị gia tăng còn hạn chế.
Theo đó, chỉ một số Tập đoàn, Tổng công ty lớn hoạt động trong những ngành có ảnh hưởng quyết định đến việc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, dẫn dắt quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế như công nghệ lõi, công nghệ số, các ngành năng lượng mới, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và các ngành chứa đựng giá trị khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Hầu hết các DNNN còn lại hoạt động trong ngành, lĩnh vực then chốt, thiết yếu đều vận hành theo phương thức khép kín, thực hiện gần như toàn bộ các khâu của quá trình sản xuất, kinh doanh để tạo thành chuỗi sản xuất khép kín nội bộ, chưa tạo nhiều điều kiện để DN khác tham gia vào chuỗi sản xuất, tiêu thụ.
Bên cạnh đó, theo bà Thủy, DNNN còn có những thách thức khó khăn, thách thức như nguồn lực về vốn, tài sản của DNNN chưa được khơi thông do quy định về phân công, phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư chưa trao quyền tự chủ cho DN đối với các quyết định đầu tư lớn, các quyết định mang tính rủi ro. Việc không thực hiện các dự án đầu tư mới dẫn đến năng lực và khả năng cạnh tranh không theo kịp xu hướng phát triển nói chung, không cạnh tranh được với các DN trong cùng lĩnh vực tại khu vực và quốc tế.
Ngoài ra, tính chủ động, cạnh tranh trong hoạt động sản xuất, kinh doanh của DNNN còn hạn chế; Hiệu quả hoạt động chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ. Thậm chí, một số DN vẫn còn tình trạng thua lỗ kéo dài, rơi vào trình trạng mất an toàn tài chính. Số lỗ lũy kế của các DNNN năm 2024 mặc dù giảm so với năm 2023 nhưng vẫn còn lớn, phương thức xử lý chưa dứt điểm, hiệu quả. Ngoài ra, một số DN chưa tối ưu hóa hiệu quả nguồn vốn, quyết định đầu tư khi năng lực tài chính chưa đáp ứng yêu cầu, chủ yếu dựa vào vốn vay.
Ông Đặng Huy Đông - nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, hiện là Chủ tịch Viện Quy hoạch & Phát triển cho rằng, với quy mô lớn hơn của nền kinh tế và sự trỗi dậy mạnh mẽ của các tập đoàn tư nhân theo Nghị quyết 68 của Trung ương, các DNNN không có cách gì khác ngoài việc tiếp tục nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng trưởng cả về sức mạnh tài chính và sức mạnh kinh doanh để duy trì và đảm đương vai trò, sứ mệnh là công cụ điều tiết, giải quyết những khuyết tật của kinh tế thị trường và dẫn dắt tiên phong trong đột phá công nghệ, đổi mới sáng tạo (ĐMST), chuyển đổi kép (xanh và số).
DNNN phải được hoạt động theo cơ chế thị trường
Để các DNNN có thể vươn lên, khẳng định năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt, theo ông Đặng Huy Đông, DNNN phải được hoạt động theo cơ chế thị trường, lấy hiệu quả kinh tế làm tiêu chí đánh giá chủ yếu; Trong quá trình đánh giá hiệu quả đầu tư kinh doanh của DNNN, cần tách bạch nhiệm vụ sản xuất, kinh doanh hàng hóa dịch vụ thông thường của DN với nhiệm vụ cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích do Nhà nước kiểm soát, điều tiết giá.
Đáng chú ý, ông Đông cho rằng, DNNN có thể tham gia mạnh mẽ vào những ngành nghề, lĩnh vực trực tiếp ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân, đặc biệt là lĩnh vực bất động sản nhà ở. Dẫn chứng kinh nghiệm của Singapore - một mô hình mẫu mực trong việc Nhà nước quản lý và trực tiếp tham gia quy hoạch, đầu tư xây dựng nhà ở cho người dân, không để khu vực tư nhân thao túng thị trường này, ông Đông đề xuất, DNNN nên được giao nhiệm vụ phát triển nhà ở.
Theo đó, DNNN chỉ cần đứng vai trò “cầm chịch”, thuê tư vấn thiết kế, giám sát thi công và thuê nhà thầu xây dựng để xây dựng các khu dân cư văn minh, hiện đại (không phải nhà ở xã hội) đưa ra thị trường với mức giá phù hợp với khả năng chi trả của đại đa số người dân có việc làm, thu nhập ổn định.
Ngoài ra, DNNN cũng cần định hướng đầu tư, mở rộng sang những ngành nghề, lĩnh vực mới mang tính dẫn dắt, định hướng cho khu vực kinh tế tư nhân tham gia; cung cấp hàng hóa, dịch vụ thay thế hàng nhập khẩu; mở rộng xuất khẩu mà khu vực kinh tế tư nhân trong nước không muốn làm hoặc không đủ nguồn lực để làm.
DNNN cũng có thể tham gia đầu tư thương mại hóa các sản phẩm là kết quả nghiên cứu khoa học công nghệ (KHCN), ĐMST thành công, đặc biệt là sản phẩm dịch vụ công ích, để sớm phát huy hiệu quả phục vụ phát triển kinh tế - xã hội mà khu vực tư nhân làm không hiệu quả vì hạn chế nguồn lực tài chính; Hoặc những ngành nghề, lĩnh vực mới như công nghệ AI, lượng tử, công nghệ xanh, giảm phát thải khí nhà kính… có khả năng tạo đột phá tăng trưởng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thay đổi mô hình tăng trưởng sớm đạt được các mục tiêu 2030 và 2045.
