Sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ: Bảo vệ quyền báo chí và thúc đẩy chuyển đổi số

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã tiến hành thảo luận tại hội trường về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT), dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định. Các đại biểu cơ bản đồng tình với những đổi mới trong dự thảo, đánh giá cao việc hỗ trợ đổi mới sáng tạo, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và nhấn mạnh cần bảo vệ quyền liên quan của cơ quan báo chí.

Toàn cảnh phiên thảo luận.

Phát biểu tại phiên thảo luận, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Lạng Sơn) nhấn mạnh, cần hoàn thiện quy định về thủ tục hành chính (TTHC) theo tinh thần cải cách của Chính phủ, giảm 100% điều kiện kinh doanh không cần thiết và 50% thời gian, chi phí tuân thủ TTHC so với năm 2024. Ông Nghĩa đề xuất giao Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ quy định chi tiết TTHC ngay trong Luật, giúp bãi bỏ, sửa đổi thủ tục kịp thời và linh hoạt.

Đại biểu Nguyễn Hoàng Bảo Trân (TP HCM) nêu thực trạng thời gian thẩm định sáng chế hiện kéo dài trung bình 30-36 tháng, cá biệt 4-5 năm, làm giảm cơ hội thương mại hóa, ảnh hưởng tới doanh nghiệp và nhà khoa học, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ có vòng đời ngắn. Đại biểu đề xuất: Quy định thời hạn tối đa cho từng khâu thẩm định: tiếp nhận, thẩm định hình thức, công bố đơn, thẩm định nội dung; Cơ chế rút gọn cho sáng chế phục vụ doanh nghiệp vừa và nhỏ, công nghệ cao hoặc dùng trong sản xuất trong nước; Ứng dụng chuyển đổi số triệt để, hạn chế nộp hồ sơ giấy.

Với sáng chế thuộc danh mục bí mật nhà nước (Điều 89a), đại biểu đề xuất Bộ Quốc phòng và Bộ Công an phải trả lời trong 30 ngày, tối đa 60 ngày nếu cần xác minh thêm, đồng thời giao Bộ Khoa học và Công nghệ làm đầu mối, triển khai cơ chế liên thông điện tử và áp dụng nguyên tắc “im lặng là đồng ý” nếu quá hạn. Điều này nhằm tránh tắc nghẽn hồ sơ, bảo đảm khả năng bảo hộ quốc tế, đồng thời thống nhất tiêu chí xác định bí mật nhà nước.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TP HCM) nhất trí về việc cần cơ chế giải trình và thời hạn rõ ràng trước khi đăng ký sáng chế ra nước ngoài đối với các sáng chế thuộc bí mật nhà nước.

Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) phát biểu.

Liên quan đến quyền báo chí, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Nghệ An) cho rằng, dự thảo Luật hiện chỉ bảo vệ quyền tác giả của nhà báo, chưa điều chỉnh các hành vi tổng hợp, trích dẫn, khai thác dữ liệu báo chí trên quy mô lớn. Đại biểu Hiếu cho rằng cần bổ sung quyền liên quan của cơ quan báo chí, nhằm: Cho phép cơ quan báo chí kiểm soát việc sử dụng lại nội dung, cho phép hoặc cấm bên thứ ba sao chép, lập chỉ mục, trích dẫn, khai thác nội dung để tạo dịch vụ cạnh tranh; Yêu cầu doanh nghiệp thu lợi từ khai thác nội dung báo chí phải chia sẻ doanh thu dựa trên thương lượng.

Đại biểu dẫn chứng kinh nghiệm quốc tế (EU, Úc, Canada) cho thấy quyền liên quan thường có thời hạn 2 năm kể từ ngày tác phẩm công bố, hiệu quả thực tiễn đã được chứng minh. Quy định này sẽ bảo vệ lợi ích kinh tế của báo chí, giải quyết vấn đề cạnh tranh số, đồng thời phù hợp với xu hướng pháp luật toàn cầu.

Cũng tại phiên thảo luận, một số vấn đề khác được nhiều đại biểu quan tâm cho ý kiến như: cơ chế bảo hộ quyền SHTT đối với sản phẩm do trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra; quản lý, khai thác quyền SHTT; cơ chế thế chấp và xử lý tài sản đảm bảo; chỉ dẫn địa lý (Điều 74)…

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng tiếp thu, giải trình.

Phát biểu tiếp thu, giải trình ý kiến của các đại biểu tại phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, mục tiêu chính của sửa đổi Luật lần này là biến SHTT thành tài sản có thể giao dịch, định giá, mua bán, đưa vào báo cáo tài chính, hoặc làm tài sản đảm bảo. Đây là bước chuyển từ bảo vệ quyền sang tài sản hóa, thương mại hóa và thị trường hóa kết quả nghiên cứu, giúp SHTT trở thành công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia.

Bộ trưởng cũng cho biết: Cải cách thủ tục hành chính sẽ giảm thời gian thẩm định sáng chế từ 18 tháng xuống 12 tháng, có cơ chế thẩm định nhanh 3 tháng; Năm 2025, Bộ đã tập trung xử lý xong số hồ sơ tồn đọng hơn 100.000 hồ sơ; Các sửa đổi sẽ đồng bộ với Luật Công nghệ số, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Công nghệ cao, Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) và Luật Chuyển đổi số.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định sẽ nghiên cứu, tiếp thu tối đa các ý kiến đại biểu Quốc hội để hoàn thiện dự thảo Luật, tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới sáng tạo, bảo vệ quyền cơ quan báo chí và phát triển thị trường SHTT minh bạch, cạnh tranh lành mạnh.

Huy Tùng