Sữa mẹ: Công thức miễn dịch hoàn hảo, lợi ích vàng cho sức khỏe nhi khoa

Sữa non là liều "vắc-xin sinh học" đầu tiên

Giai đoạn đầu tiên của sữa mẹ, được gọi là sữa non (colostrum), là một chất lỏng đậm đặc, có màu vàng nhạt hoặc trong suốt, được tiết ra trong vài ngày đầu sau sinh. Dù lượng sữa non ít ỏi, giá trị miễn dịch của nó là không gì sánh được, khiến nó được mệnh danh là "vắc xin tự nhiên" đầu tiên của trẻ.

Sữa non chứa nồng độ cao các chất bảo vệ quan trọng. Thứ nhất, hàm lượng kháng thể tiết trong sữa non cao gấp nhiều lần so với sữa trưởng thành. Thứ hai, sữa non giàu bạch cầu là những tế bào miễn dịch sống từ cơ thể mẹ. Các tế bào này có khả năng tiêu diệt trực tiếp vi khuẩn và virus trong đường tiêu hóa của trẻ. Thứ ba, sự hiện diện của các yếu tố tăng trưởng trong sữa non giúp kích thích sự trưởng thành của ruột và lớp lót niêm mạc, củng cố hàng rào bảo vệ đường ruột. Việc trẻ được bú sữa non trong giờ đầu sau sinh không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn thiết lập ngay lập tức tuyến phòng thủ miễn dịch ban đầu.

Sữa mẹ hoạt động như một tấm khiên miễn dịch bảo vệ trẻ khỏi bệnh tật

TS.BS Hoàng Thị Đức Ngàn (Viện Dinh dưỡng) khẳng định: "Sữa mẹ chứa kháng thể và những phân tử đặc biệt giúp bảo vệ bé khỏi nhiễm trùng, giúp ruột và hệ miễn dịch phát triển đúng. Điều này làm giảm viêm và tổn thương lâu dài, đồng thời giúp thiết lập hệ vi khuẩn tốt trong ruột, tất cả đều góp phần giảm nguy cơ bị một số bệnh như dị ứng hoặc rối loạn chuyển hóa sau này".

Hệ thống kháng thể và tế bào bảo vệ tuyến đầu

Khi sữa mẹ chuyển sang giai đoạn trưởng thành, hệ thống miễn dịch trong đó vẫn duy trì tính phức tạp và linh hoạt đáng kinh ngạc. Các thành phần này hoạt động như một hệ thống trinh sát và bảo vệ liên tục.

Kháng thể IgA tiết (sIgA): Đây là loại kháng thể chiếm ưu thế trong sữa mẹ và là chìa khóa bảo vệ niêm mạc. Không giống như các kháng thể khác đi vào máu, sIgA hoạt động trực tiếp trên bề mặt niêm mạc đường tiêu hóa, hô hấp và tiết niệu của trẻ. sIgA tạo ra một lớp bảo vệ bên trong, ngăn chặn mầm bệnh vi khuẩn, virus bám vào và xâm nhập vào các mô của cơ thể. Đặc biệt, kháng thể này có tính "đặc hiệu"; nếu mẹ hoặc bé tiếp xúc với một mầm bệnh mới, cơ thể mẹ sẽ nhanh chóng sản xuất sIgA đặc hiệu và truyền qua sữa, đảm bảo bé luôn nhận được sự bảo vệ kịp thời trước môi trường xung quanh.

Sữa mẹ còn chứa nhiều protein kháng khuẩn mạnh mẽ như:

Lactoferrin: Protein này không chỉ vận chuyển sắt mà còn có khả năng kháng khuẩn, kháng virus và kháng nấm. Lactoferrin hoạt động bằng cách "cướp" sắt mà vi khuẩn cần để phát triển, từ đó ức chế sự sinh sôi của chúng trong đường ruột.

Lysozyme: Một enzyme có khả năng phá hủy thành tế bào của nhiều loại vi khuẩn, hoạt động như một chất khử trùng tự nhiên.

Cytokines và Chemokines: Các phân tử tín hiệu này điều chỉnh phản ứng miễn dịch, giúp điều hòa tình trạng viêm nhiễm và hỗ trợ sự phát triển của các tế bào miễn dịch trong cơ thể trẻ.

Nhờ những thành phần này, trẻ bú mẹ hoàn toàn có tỷ lệ mắc các bệnh nhiễm trùng cấp tính (viêm tai giữa, tiêu chảy, nhiễm trùng hô hấp dưới) thấp hơn đáng kể so với trẻ bú sữa công thức.

Khi bú mẹ, bé luôn nhận được sự bảo vệ kịp thời trước môi trường xung quanh.

HMOs và hệ vi sinh đường ruột

HMOs là nhóm carbohydrate phức tạp phong phú thứ ba trong sữa mẹ, chỉ sau lactose và chất béo. Điều đặc biệt là trẻ sơ sinh không thể tiêu hóa được HMOs. Thay vào đó, chúng đóng vai trò là Prebiotic – nguồn thức ăn "độc quyền" cho các vi khuẩn có lợi, đặc biệt là vi khuẩn Bifidobacteria và Lactobacillus trong đường ruột của trẻ.

Quá trình HMOs nuôi dưỡng lợi khuẩn tạo ra một hệ vi sinh đường ruột khỏe mạnh, gọi là hệ vi sinh thân thiện với trẻ bú mẹ. Hệ vi sinh này giúp ức chế sự phát triển của mầm bệnh, sản xuất các axit béo chuỗi ngắn (SCFA) có lợi, và hỗ trợ sự trưởng thành của tế bào miễn dịch.

Về cơ chế hoạt động, TS.BS Hoàng Thị Đức Ngàn (Viện Dinh dưỡng) cho biết: "HMOs hoạt động như prebiotic chọn lọc cho lợi khuẩn, sữa mẹ hỗ trợ cộng đồng vi sinh ưu việt, từ đó ảnh hưởng lên cấu trúc cộng đồng microbiota, tính năng hàng rào ruột, tương tác miễn dịch – viêm. Microbiome thời kỳ đầu điều hòa sản xuất SCFA, điều hòa miễn dịch, liên quan tới chuyển hóa năng lượng và nguy cơ béo phì".

Sữa mẹ giúp điều chỉnh và "huấn luyện" hệ miễn dịch của trẻ. Nhờ cơ chế hoạt động của HMOs và các yếu tố kháng viêm, trẻ được nuôi bằng sữa mẹ hoàn toàn có nguy cơ mắc các bệnh dị ứng, hen suyễn, viêm da cơ địa và bệnh Celiac thấp hơn. Sự đa dạng và cân bằng của hệ vi sinh đường ruột được thiết lập sớm giúp hệ thống miễn dịch không phản ứng thái quá với các tác nhân vô hại từ môi trường.

Sữa mẹ giúp điều chỉnh và "huấn luyện" hệ miễn dịch của trẻ

Tác động toàn diện đến sức khỏe

Ngoài lợi ích miễn dịch trực tiếp, sữa mẹ còn mang lại các lợi ích phát triển lâu dài không thể phủ nhận, điển hình như:

Phát triển thần kinh và thị giác: Sữa mẹ giàu axit béo không bão hòa đa chuỗi dài (LC-PUFAs), đặc biệt là DHA và ARA, là các thành phần thiết yếu cho sự hình thành màng tế bào thần kinh và võng mạc. Nhiều nghiên cứu dịch tễ học và lâm sàng đã chỉ ra mối liên hệ giữa việc bú sữa mẹ kéo dài với chỉ số IQ và khả năng nhận thức cao hơn ở trẻ lớn.

Phòng ngừa bệnh chuyển hóa: Trẻ bú sữa mẹ có nguy cơ mắc béo phì, tiểu đường loại 2 và các bệnh tim mạch sau này thấp hơn. Sữa mẹ chứa các hormone điều chỉnh sự thèm ăn giúp trẻ tự kiểm soát lượng thức ăn, từ đó thiết lập thói quen ăn uống lành mạnh và tốc độ tăng trưởng ổn định, không quá nhanh.

Giảm nguy cơ đột tử ở trẻ sơ sinh: Việc nuôi con bằng sữa mẹ đã được chứng minh là một yếu tố bảo vệ quan trọng giúp giảm nguy cơ Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh.

Tóm lại, sữa mẹ là một chất lỏng năng động, luôn thay đổi để đáp ứng chính xác nhu cầu miễn dịch và dinh dưỡng của trẻ ở từng giai đoạn phát triển. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong sáu tháng đầu đời và tiếp tục bú mẹ kết hợp với ăn dặm cho đến khi trẻ được hai tuổi hoặc lâu hơn. Việc ưu tiên và bảo vệ nguồn sữa mẹ chính là sự đầu tư toàn diện, bền vững và hiệu quả nhất vào sức khỏe tương lai của con người.

Phan Ngân