Sức bật cho giáo dục vùng cao biên giới

Con em đồng bào dân tộc thiểu số sẽ được chăm lo về giáo dục để ươm mầm tri thức. Ảnh: Tiêu Dao

Khao khát vùng biên

Bao nhiêu năm qua, trên nhiều xã vùng cao biên giới, con đường đến lớp của học sinh chưa bao giờ dễ dàng. Các em phải vượt qua hàng chục cây số đường núi quanh co, dốc đứng, mưa lũ chia cắt, gập ghềnh dốc đá, mờ sương giá lạnh để theo đuổi giấc mơ con chữ. Mỗi mùa mưa giá, cái chữ cứ chập chờn theo từng cơn mưa, từng đợt sạt lở đất, từng dòng suối nước dâng gây chia cắt. Biết bao cảnh học sinh phải đu dây qua suối, hay những giáo viên đối diện với hiểm nguy trong mùa mưa lũ, đến từng nhà đưa học sinh tới lớp, để rồi đã có nhiều chuyện đau lòng xảy ra. Như giáo viên bị lũ cuốn nơi con suối A Banh khi đưa học sinh tới lớp ở vùng biên giới Tây Giang (tỉnh Quảng Nam cũ, nay là thành phố Đà Nẵng). Vùng phên giậu của đất nước vốn nghèo khó thiếu thốn trăm bề, cái chữ với ước mơ đổi đời luôn đau đáu với từng gia đình, từng giáo viên, từng người làm giáo dục ở vùng cao. Giáo dục là quốc sách hàng đầu, hiền tài là nguyên khí quốc gia, nhưng nơi biên giới xa thẳm, sự khó khăn của giáo dục là điều vẫn đang hiện hữu.

Theo số liệu thống kê, cả nước có 956 trường phổ thông ở 248 xã biên giới đất liền. Nhưng mới chỉ có khoảng 22 trường phổ thông dân tộc nội trú với quy mô 7.644 học sinh (chỉ chiếm 2,3% về tổng số trường và 1,2% số học sinh phổ thông trên địa bàn được hưởng chính sách nội trú của Nhà nước); có khoảng 160 trường phổ thông dân tộc bán trú, quy mô 51.131 học sinh (chiếm khoảng 16,7% tổng số trường và 8,18% tổng số học sinh phổ thông tại địa bàn các xã biên giới đất liền được hưởng chính sách bán trú của Nhà nước). Trong tổng số 625.255 học sinh trên địa bàn các xã biên giới, có khoảng 273.244 học sinh không đủ điều kiện học tại trường phổ thông dân tộc nội trú, phổ thông dân tộc bán trú nhưng có nhu cầu được nội trú, bán trú (chiếm 43,7% tổng số học sinh phổ thông hiện tại). Như vậy, số lượng học sinh có nhu cầu nội trú, bán trú trên địa bàn các xã biên giới đất liền chiếm tỷ lệ rất cao. Bên cạnh đó, điều kiện cơ sở vật chất trường lớp tại các xã biên giới còn khó khăn, thiếu thốn, chưa đáp ứng được nhu cầu nội trú, bán trú của học sinh; đội ngũ nhà giáo còn thiếu và chưa được sắp xếp hợp lý, ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng giáo dục.

Thấu hiểu những gian khó đó, ngày 18/7/2025, Bộ Chính trị ban hành Thông báo số 81-TB/TW thống nhất chủ trương đầu tư xây dựng 248 trường phổ thông nội trú liên cấp ở 248 xã biên giới đất liền. Trước mắt, thí điểm hoàn thành 100 trường mới xây hoặc cải tạo trong năm 2025, coi đó là hình mẫu để nhân rộng và hoàn tất toàn bộ mục tiêu trong 2-3 năm tiếp theo. Việc phát triển hệ thống trường nội trú liên cấp không chỉ giải quyết nhu cầu học tập trước mắt, mà còn góp phần thay đổi căn bản diện mạo giáo dục, tạo nguồn nhân lực tại chỗ, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng - an ninh, giữ vững chủ quyền nơi phên giậu Tổ quốc. Vậy là, niềm khao khát ở vùng biên về những ngôi trường nội trú khang trang, sạch, đẹp, an toàn cho đồng bào ở khắp một dải biên cương đã được bắt đầu.

Hiện thực hóa giấc mơ nơi miền biên viễn

Cả nước có 248 xã biên giới đất liền được quy hoạch đầu tư 248 trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học - trung học cơ sở. Trong đó, 100 trường được chọn đầu tư xây dựng giai đoạn 1, với tổng nhu cầu vốn đầu tư gần 20.000 tỷ đồng. Bộ Tài chính được giao phân bổ và quản lý nguồn vốn; các địa phương trực tiếp thực hiện đầu tư xây dựng theo cơ chế đặc thù, bảo đảm tiến độ, chất lượng và hiệu quả sử dụng vốn Nhà nước. Đây là bước khởi đầu để tiến tới hoàn thành 248 trường trong giai đoạn 2025-2028, góp phần xóa dần khoảng cách vùng miền và tạo dựng vành đai tri thức bền vững nơi biên cương.

Niềm phấn khởi của học sinh ở vùng biên giới khi những ngôi trường nội trú được xây dựng. Ảnh: Tiêu Dao

Mỗi trường từ 5 đến 10 héc ta, quy mô khoảng 30 lớp, tương ứng khoảng 1.000 học sinh; thiết kế “mở”, linh hoạt, phù hợp văn hóa bản địa, địa hình, khí hậu từng vùng; hạ tầng đồng bộ (điện, nước sạch, thoát nước, giao thông, viễn thông), an toàn trước thiên tai (sạt lở, lũ, bão...), có đủ khu học tập, nội trú, công vụ, nhà ăn, nhà đa năng, thể thao, thư viện, khu trải nghiệm tăng gia. Những địa bàn có địa hình chia cắt có thể nhỏ hơn 5 héc ta và dưới 30 lớp, nếu bảo đảm chuẩn tối thiểu; nơi dân cư đông có thể lớn hơn 30 lớp. Mô hình nội trú liên cấp giải bài toán địa lý, khoảng cách, dân cư thưa, cho phép tổ chức dạy, học và nuôi dưỡng học sinh trong điều kiện an toàn, đủ nơi ăn ở, sinh hoạt, đồng thời dựa vào một thiết kế chuẩn để đẩy nhanh tiến độ, tiết kiệm chi phí và bảo đảm chất lượng. Về lâu dài, mạng lưới trường nội trú liên cấp ở các xã biên giới sẽ góp phần thu hẹp chênh lệch giáo dục vùng miền, tạo nguồn nhân lực tại chỗ.

Thực hiện chủ trương nói trên của Đảng, Nhà nước, nhiều địa phương trên cả nước đã tổ chức khởi công xây dựng đồng loạt các trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học - trung học cơ sở tại các xã biên giới đất liền. Đây không chỉ là hoạt động xây dựng cơ bản thông thường, mà là bước đi cụ thể hóa một quyết sách đã được chuẩn bị kỹ lưỡng từ Trung ương tới địa phương trong nhiều tháng, với tinh thần “Khẩn trương, quyết liệt, chắc chắn, hiệu quả”. Già làng Priu Pố (xã Tây Giang, thành phố Đà Nẵng) vui mừng chia sẻ, ngay sau khi được thông báo rộng rãi đến nhân dân trong xã nói chung và vùng dự án xây dựng trường học nói riêng, bà con rất phấn khởi và đồng thuận cao với chủ trương của Đảng và Nhà nước. Nhờ đó, khi triển khai giải phóng mặt bằng rất thuận lợi và hoàn thành đúng kế hoạch để phục vụ cho việc khởi công. Không chỉ ở Tây Giang, mà hầu như ở khắp các xã biên giới, để phục vụ xây dựng công trình, hàng nghìn mét vuông đất đã được nhân dân hiến tặng để phục vụ dự án cũng như xây dựng trường học. Nhờ đó, việc giải phóng mặt bằng được đẩy nhanh tiến độ phục vụ cho việc xây dựng trường học được tiến triển tốt nhất.

Đối với học sinh vùng biên giới, các em sẽ được học tập, sinh hoạt trong môi trường hiện đại, an toàn, đầy đủ tiện nghi, được Nhà nước bảo đảm điều kiện ăn ở, rèn luyện và phát triển năng lực. Việc đầu tư nâng cấp, cải tạo và xây dựng hệ thống trường nội trú liên cấp tiểu học - trung học cơ sở tại các xã biên giới đang mở ra cơ hội học tập tốt hơn cho con em đồng bào dân tộc thiểu số. Từ đó, góp phần thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực có chất lượng tại địa phương, phục vụ cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội và giữ vững an ninh trật tự tại các địa bàn biên giới.

Tiêu Dao