Vùng đất Cà Mau địa bàn sông ngòi chằng chịt. Những con sông đã đi cùng năm tháng, gắn bó bền chặt với lịch sử vùng đất cuối trời Tổ quốc. Ðặc biệt, nhiều con sông in đậm chiến công oai hùng của quân và dân Cà Mau trong 2 cuộc kháng chiến, chống thực dân và đế quốc xâm lược, cùng dân tộc.
Xóm lò-tên thân thuộc được người địa phương truyền tai nhau khi nói về nghề hầm than. Hầm than là nghề truyền thống vốn gắn bó từ lâu đời với cư dân sinh sống trên các lâm phần ở tỉnh Cà Mau. So với nhiều nơi trong cả nước thì không có nơi nào sản xuất nhiều than củi bằng ở Cà Mau.
Một tuần sau khi xảy ra vụ nổ khiến 3 người tử vong trên sông Năm Căn, người dân ở khóm Sa Phô (một khóm của thị trấn Năm Căn, huyện Năm Căn, tỉnh Cà Mau) vẫn chưa hết bàng hoàng. Vụ việc xảy ra bất ngờ đã để lại hậu quả quá đỗi đau lòng.
Sau vụ nổ trên sông Năm Căn, nhà bà Ba Anh có thêm 1 bàn thờ với di ảnh trẻ trung. 'Thằng Hiếu đã ra đi theo cha theo chế nó rồi'- bà Ba nói giọng buồn so.
Mấy đợt về Hàng Vịnh (huyện Năm Căn), Sắc Cò, Nhưng Miên (huyện Ngọc Hiển), người thân cứ gặng hỏi về cuộc sống ở Tây Đô của người con xứ Mũi. Ít ai hiểu hết cảnh sống xa nhà thèm khung cảnh quê, với dòng sông ngày hai lượt lớn ròng, với vệt rừng xanh mút tầm mắt và những bến cầu tàu đầy kỷ niệm. Lòng hứa một chuyến về ở lại thật lâu, để thẩm thấu hết nỗi nhớ vào từng thớ thịt.
Thực hiện kế hoạch Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 của tỉnh, huyện Duyên Hải (nay là huyện Năm Căn) hạ quyết tâm bao vây bức rút Chi khu Năm Căn - một cứ điểm quan trọng của địch trên địa bàn huyện, nhằm kéo căng lực lượng của địch, không để địch điều quân chi viện, tạo điều kiện thuận lợi để lực lượng ta tiến công vào thị xã Cà Mau.
Sông Cửa Lớn (gọi là sông Tam Giang, sông Năm Căn) dài 56 km là con sông duy nhất chảy từ biển Đông sang biển Tây Cà Mau. Chính điều kiện tự nhiên độc đáo này đã tạo điều kiện cho người dân phát triển nghề đáy bè trên sông từ bao đời nay.
Cà Mau – nơi đã đi vào thi ca bằng một cụm từ đầy tự hào, nơi mà cả đất, cả rừng, cả biển đều như thấm đẫm trọng trách của Mũi tàu đưa đất nước vươn ra biển lớn - nơi 'đất biết nở, rừng biết đi và bờ biển sinh sôi'. Tuy vậy, thực tế đáng báo động đang xảy ra bờ sông, bờ biển Cà Mau liên tục sạt lở. Hàng trăm căn nhà của người dân đã bị ảnh hưởng, những khu dân cư vốn một thời được coi là 'tam giác vàng' ghe thuyền xuôi ngược… đang có nguy cơ bị xóa sổ hoàn toàn.
Ông Tuấn vào Sài Gòn dễ chừng đã hơn 30 năm. Dẫu ở chừng ấy năm, nhưng ông không quen được cái ngột ngạt, chen lấn của một thành phố sôi động. Vốn là một người dân quê, ông thích sự yên tĩnh, thích ngắm nhìn những thửa ruộng chuyển màu khi vào mùa gặt hay lên mạ xanh. Ông thích lắng nghe tiếng dế nỉ non, tiếng ễnh ương gọi nước ban đêm, hay tiếng con tắc kè kêu cầm chừng như sợ lạc lối về.
Sông Cửa Lớn (gọi là sông Tam Giang, sông Năm Căn) dài 56 km, là con sông duy nhất chảy từ biển Ðông sang biển Tây Cà Mau. Dòng sông bắt nguồn từ cửa Bồ Ðề biển Ðông chảy vào đến tận cửa Ông Trang biển Tây, với dòng nước lớn - ròng chảy rất mạnh, phù hợp với nghề đóng đáy. Chính vì vậy, nơi đây có trên 50 hàng đáy bè, đáy cặm, đáy neo... với hơn 500 miệng đáy, đem về nguồn cá, tôm rất lớn.
Trong cuộc đời mỗi người Việt Nam, ai cũng mơ được một lần đặt chân đến Đất Mũi Cà Mau. Tôi đã chạm đến giấc mơ của riêng mình vào một ngày tháng 5 khi tất cả các dòng sông lớn nhỏ trên phần đất cuối của Tổ quốc sóng gió đang rất bình yên.
Ngày 5/7, Văn phòng thường trực Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn huyện Năm Căn (tỉnh Cà Mau) cho biết, vụ sạt lở, gây thiệt hại nặng nề đối với 10 hộ dân cư ven sông tại xã Tam Giang.
Tôi như bị mê dụ về mảnh đất Năm Căn lúc nào không hay. Tâm trí tôi luôn hiện lên câu thơ của cố thi sĩ Xuân Diệu: 'Ôi má Năm Căn tóc ngả màu/ Vẫn còn phải giữ chót Cà Mau' (Bà má Năm Căn). Cứ thế tôi xuôi đường từ thành phố Cà Mau về thị trấn Năm Căn. Con đường mới trải nhựa tràn ngập hoa tràm dẫn tới chân cầu Năm Căn vượt qua sông Cửa Lớn...