Tài sản vô hình cần được định giá, bảo hộ và tài chính hóa

Đại hội Đại biểu Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh Báo Công Thương nhiệm kỳ 2025 - 2030
Hà Nội: Vì sao chợ tạm, chợ cóc khó dẹp triệt để?
"Mưa đỏ" - Hành trình tri ân và những dấu ấn khó phai

Nghị quyết 68 mở đường cho tài sản vô hình

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương bên lề Diễn đàn “Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW” diễn ra ngày 11/9, Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch Công ty Luật TAT Law Firm cho hay, hơn một thế kỷ trước, sức mạnh của một quốc gia được đo bằng than đá, dầu mỏ, mỏ vàng hay nhà máy. Ngày nay, thước đo ấy đã thay đổi căn bản. Theo đó, thương hiệu, quyền sở hữu trí tuệ, phần mềm, dữ liệu khách hàng, thuật toán mới là những “mỏ vàng” thật sự.

Báo cáo WIPO và Brand Finance (2024 - 2025) cho thấy, giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt 80 nghìn tỷ USD, lớn hơn GDP cộng lại của toàn bộ các nền kinh tế G7. Tuy nhiên, ở Việt Nam, nhiều sáng tạo vẫn chỉ dừng lại ở “ý tưởng”. Không ít tài sản trí tuệ chưa thể tài chính hóa, chưa được ngân hàng chấp nhận làm tài sản bảo đảm và chưa trở thành nguồn lực phát triển chính thức.

Luật sư Trương Anh Tú, Chủ tịch Công ty Luật TAT Law Firm. Ảnh: Hải Sơn

Tuy nhiên, với việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đã đánh dấu bước ngoặt khi lần đầu tiên gọi đích danh “tài sản vô hình” là nguồn lực then chốt. Đồng thời, nhấn mạnh yêu cầu thể chế hóa đầy đủ các quyền sở hữu, quyền định đoạt và tài chính hóa tài sản vô hình.

Nghị quyết 68 cũng đặt ra các giải pháp mạnh mẽ, bảo đảm quyền tự do kinh doanh, cạnh tranh bình đẳng, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, khuyến khích đăng ký IP ở nước ngoài và có chế tài nghiêm khắc đối với vi phạm trên môi trường số.

Cùng với đó, Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị cũng tiếp tục nhấn mạnh vai trò đổi mới sáng tạo, coi đây là trụ cột mô hình phát triển mới.

“Cơ quan quản lý Nhà nước cần kiến tạo “hệ sinh thái pháp lý” để nuôi dưỡng sáng tạo, biến tài sản trí tuệ thành tài sản có thể giao dịch, thế chấp, gọi vốn. Đây không còn là vấn đề kỹ thuật mà là yêu cầu cấp bách về thể chế”, Luật sư Trương Anh Tú nhấn mạnh.

Sáng tạo không thể đi xa nếu không có thể chế nâng đỡ

Theo Luật sư Trương Anh Tú, mặc dù đã có nhiều chuyển động chính sách, nhưng tài sản vô hình ở nước ta vẫn gặp nhiều rào cản.

Thứ nhất, khung pháp lý còn phân mảnh. Theo Thông tư 37/2024/TT-BTC của Bộ Tài chính, tài sản vô hình bao gồm quyền sở hữu trí tuệ, quyền thương mại, dữ liệu khách hàng, cơ sở dữ liệu... Luật Công nghiệp công nghệ số (2025) lại quy định thêm về tài sản số như tài sản ảo, tài sản mã hóa.

Tuy nhiên, các văn bản chưa làm rõ liệu sản phẩm bán dẫn, trí tuệ nhân tạo có được coi là tài sản vô hình hay không. Luật Sở hữu trí tuệ hiện tại cũng thiên về “luật bảo hộ” thay vì “luật phát triển tài sản”, mới chỉ dừng lại ở việc đăng ký quyền chứ chưa đủ để tài chính hóa.

Thứ hai, ngân hàng chưa có cơ chế chấp nhận IP làm tài sản bảo đảm. Hầu hết các tổ chức tín dụng vẫn ưu tiên tài sản hữu hình như đất đai, nhà xưởng. Thiếu chuẩn mực định giá, thiếu bảo hiểm IP, thiếu thị trường giao dịch IP khiến doanh nghiệp khó tiếp cận vốn.

Thứ ba, doanh nghiệp chưa sẵn sàng tài sản hóa ý tưởng. Không ít đơn vị coi nhẹ việc bảo hộ, dẫn đến bán rẻ IP hoặc bỏ ngỏ trước nguy cơ bị chiếm dụng. Đội ngũ chuyên gia quản trị IP còn mỏng, chưa đủ năng lực định giá và khai thác tài sản trí tuệ.

Quang cảnh Diễn đàn “Thể chế hóa đổi mới sáng tạo - bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW”. Ảnh: Hải Sơn

“Để tài sản vô hình trở thành động lực phát triển, cần sự chuyển dịch tư duy thể chế. Trước hết, pháp luật phải ghi nhận IP là tài sản có thể tài chính hóa, được phép hạch toán, góp vốn, thế chấp. Bộ Tài chính, Bộ Tư pháp, Ngân hàng Nhà nước cần ban hành chuẩn mực định giá và ghi nhận IP trong báo cáo tài chính.

Tiếp đó, cần hình thành thị trường và hệ sinh thái định giá bằng giao dịch IP. Việc xây dựng trung tâm định giá IP quốc gia, sàn giao dịch IP, quỹ đầu tư mạo hiểm dựa trên IP là những bước đi then chốt.

Cuối cùng, phải bảo vệ quyền sở hữu mạnh mẽ hơn. Tòa án chuyên trách sở hữu trí tuệ cần được kiện toàn, cơ chế thi hành án phải minh bạch, đủ sức răn đe để bảo vệ doanh nghiệp sáng tạo”, Luật sư Trương Anh Tú nhấn mạnh.

Cũng theo Luật sư Trương Anh Tú, việc sửa đổi Luật Sở hữu trí tuệ sắp tới phải tạo bước ngoặt từ “luật bảo hộ quyền” sang “luật phát triển tài sản”. Đây không chỉ dừng lại ở bảo vệ, mà còn phải tạo điều kiện cho IP được định giá, giao dịch, trở thành nguồn lực thực sự cho nền kinh tế. Do đó, doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược tài sản vô hình, từ thương hiệu, quy trình sản xuất, thiết kế cho đến phần mềm, cơ sở dữ liệu.

“Sáng tạo không được bảo vệ cũng chỉ là ý tưởng chờ bị đánh cắp. Tài sản vô hình là đất đai của nền kinh tế số; nếu không làm chủ, sẽ bị chiếm dụng. Sáng tạo không thể đi xa nếu không có thể chế nâng đỡ”, Luật sư Trương Anh Tú nhấn mạnh.

Hải Sơn